Το χαμένο Δέλτα του Πλατύ Ποταμού
Αεροφωτογραφία της δεκαετίας του ΄30 με τον Πλατύ Ποταμό σε πρώτο πλάνο και το Δέλτα στην εκβολή του πιο ελεύθερο από ποτέ, σήμερα χαμένο κάτω από τις δυνάμεις ανάπτυξης και προκοπής του τόπου.
Ο Πλατύς Ποταμός πήρε το όνομα του επειδή σε πολλά σημεία του είναι πολύ πλατύς σε σύγκριση με τα άλλα ποτάμια, σήμερα εποχιακής ροής του νησιού. Εκβάλλει στο ανατολικό άκρο της πρωτεύουσας, αρχίζοντας από την τοποθεσία Μαυρόπετρα, ανατολικά του υψώματος Ασκλούπη με την προϊστορική κατοίκιση.
Ο Ηρόδοτος στην αναφορά του για την Αίγυπτο ονοματίζει 14 φορές, «το Δέλτα, όπως το αποκαλούν οι Ίωνες», περιλαμβάνοντας στην αναφορά του την εκροή ιλύος στη θάλασσα και της κυρτής καμπύλης πλευράς του τριγώνου προς τη θάλασσα. Ο ιστορικός Πολύβιος παρομοίασε τη γη μεταξύ των ποταμών Ροδανού και Ιζέρ με το Δέλτα του Νείλου, αναφερόμενος και στους δύο ως νησιά, αλλά δεν εφάρμοσε τη λέξη δέλτα. Σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, ο κυνικός φιλόσοφος Ονησίκριτος από την Αστυπάλαια, ο οποίος συνόδευσε τον Μέγα Αλέξανδρο στις κατακτήσεις του στην Ινδία, ανέφερε ότι η Παταληνή (το δέλτα του Ινδού ποταμού) ήταν «δέλτα».Ο Αρριανός στο έργο του «Ινδικά» αναφέρει ότι «το δέλτα της γης των Ινδών σχηματίζεται από τον Ινδό ποταμό όχι λιγότερο από ό,τι συμβαίνει με αυτό της Αιγύπτου».
Το όνομα «δέλτα» στο χρόνο παρέμεινε ως όρος προερχόμενος από το ελληνικό γράμμα δέλτα (Δ), επειδή πολλά δέλτα έχουν τριγωνικό σχήμα.Ο Πλατύς ποταμός που γνώρισα στα παιδικά μου χρόνια χωριζόταν σε μικρότερα, διακλαδούμενα κανάλια, τους διανομείς, όσο εναπόθετε ιζήματα.
Η γεωμορφή του δέλτα ποταμού, δημιουργείται από την εναπόθεση ιζημάτων όταν ένας ποταμός συναντά ένα μεγαλύτερο υδάτινο σώμα όπως αυτό στον Όρμο της Κω στο δρόμο προς το Ψαλίδι της Κω, μετά από την τοποθεσία «Δύο Μύλοι», σήμερα Πλατεία 7ης Μαρτίου.
Ένα εγκαταλελειμμένο δέλτα σχηματίζεται καθώς ένας ποταμός αναπτύσσει ένα νέο κανάλι, αφήνοντας το άλλο να στεγνώσει ή να παραμείνει στάσιμο. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει όταν η κλίση ενός καναλιού μειώνεται και η συσσώρευση ιζημάτων αυξάνεται. Αυτές οι δυνάμεις επιτρέπουν στο κανάλι να υπερχειλίσει τις όχθες ή τα αναχώματά του και να βρει μια πιο απότομη, πιο άμεση διαδρομή προς τον ωκεανό ή άλλο υδάτινο σώμα. Η διαδικασία απόσπασης στους δελταϊκούς λοβούς μπορεί να δημιουργήσει εντελώς νέους κλάδους κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ποταμού.
Ήταν τριγωνικό το τελείωμα του κοντά στη θάλασσα ,το θυμάμαι καλά καθώς από παιδί το επισκεπτόμουν με το ποδήλατο μου. Πλούσιο σε έδαφος , με χαλικώδη παραλία αυτό το ζωτικής σημασίας φυσικό, πλούσιο οικοσύστημα , γνωστό για τη γραφική ομορφιά του, παρείχε ψυχαγωγία στους κατοίκους της Κω. Στην εκβολή του εκτός από τα αρμυρίκια είχαν φυτευτεί λεύκες που υπήρχαν μέχρι να γίνει η Δημοτική Μαρίνα να αποψιλωθούν τη δεκαετία ΄90.
Το οικοσύστημα είχε σχηματιστεί από τη μεταφορά ιζημάτων, όπως λάσπη και άμμο των τελευταίων 6000 χρόνων. Το ομώνυμο ποτάμιο σύστημα για εκατοντάδες χρόνια επιβράδυνε και εναπόθετε υλικά στις εκβολές του. Έτσι δημιουργήθηκε το εύφορο έδαφος του το οποίο ακόμη διακρίνεται, γεγονός που το καθιστά ακόμη σημαντικό για τη γεωργία. Ήταν επίσης ζωτικής σημασίας για τη βιοποικιλότητα, παρέχοντας ενδιαιτήματα για πολλά φυτά και ζώα.
Τα δέλτα είναι υγροτόποι που σχηματίζονται καθώς τα ποτάμια αδειάζουν το νερό και τα ιζήματά τους σε ένα άλλο υδάτινο σώμα, όπως στη θάλασσα, μια λίμνη ή έναν άλλο ποταμό. Αν και πολύ ασυνήθιστο, τα δέλτα μπορούν επίσης να εκβάλλουν στην ξηρά. Ένας ποταμός κινείται πιο αργά καθώς πλησιάζει στο στόμιό του ή στο τέλος του. Αυτό προκαλεί την πτώση ιζημάτων, στερεού υλικού που μεταφέρεται κατάντη από τα ρεύματα, στον πυθμένα του ποταμού.
Το δέλτα του Πλατύ Ποταμού υπήρξε εξαιρετικά σημαντικό για την ανθρωπογεωγραφία του Ψαλιδιού με την πλούσια συσσώρευση λάσπης.Το μεγαλύτερο δέλτα στον κόσμο είναι αυτό του Γάγγη-Βραχμαπούτρα στην Ινδία και το Μπαγκλαντές, το οποίο εκβάλλει στον Κόλπο της Βεγγάλης. Το Μπαγκλαντές βρίσκεται σχεδόν εξ' ολοκλήρου σε αυτό το δέλτα. Τα ψάρια, άλλα θαλασσινά και καλλιέργειες όπως το ρύζι και το τσάι είναι τα κορυφαία γεωργικά προϊόντα του οικοσυστήματος.
Σήμερα από το οικοσύστημα του Δέλτα του Πλατύ Ποταμού τίποτα δεν έχει διασωθεί , όπως βέβαια σε άλλα μέρη του κόσμου η εκτεταμένη διαχείριση των ποταμών απειλεί πολλά δέλτα.Η διαχείριση τους περιλαμβάνει την παρακολούθηση και τη διαχείριση της ροής ενός ποταμού ,συχνά μέσω της χρήσης φραγμάτων, αυξάνει την έκταση της γης που διατίθεται για γεωργική ή βιομηχανική ανάπτυξη και ελέγχει την πρόσβαση σε νερό για πόση, βιομηχανία και άρδευση.
Οι μηχανικοί και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι πριν από μία παρέμβαση τεχνικής διευθέτησης πρέπει να συζητούν συνεχώς τα συμφέροντα της γεωργίας, της βιομηχανίας, του περιβάλλοντος και της ασφάλειας και υγείας των πολιτών όταν θέτουν σε κίνδυνο τους υγροτόπους του δέλτα.
Η διαχείριση των ποταμών στην Αίγυπτο έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο καλλιέργειας της γης γύρω από το δέλτα του Νείλου, για παράδειγμα. Η κατασκευή του φράγματος του Ασουάν τη δεκαετία του 1960 μείωσε τις ετήσιες πλημμύρες του δέλτα, που είχαν διανείμει ιλύ και θρεπτικά συστατικά κατά μήκος των όχθων του Νείλου. Σήμερα, η Αίγυπτος εξαρτάται πολύ περισσότερο από τα λιπάσματα και την άρδευση. Το δέλτα του Νείλου συρρικνώνεται επίσης ως αποτέλεσμα του φράγματος του Ασουάν και άλλων τεχνικών διαχείρισης ποταμών. Χωρίς ιλύ και άλλα ιζήματα για να το ενισχύσουν σε ένα προδέλτα, τα κύματα της Μεσογείου Θάλασσας διαβρώνουν το δέλτα πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί να το αντικαταστήσει ο Νείλος.
Το οικοσύστημα του Πλατύ Ποταμού με αυτό που κάποτε ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εκβολικά δέλτα του νησιού έχει πλέον χαθεί και μαζί του πολλά αυτόχθονα είδη απειλούμενα ή υπό εξαφάνιση. Η εκροή στη θάλασσα γίνεται πλέον με σύγχρονους όρους. Αξίζει να αναφερθώ στον ποταμό Μισισιπή ως παράδειγμα. Δεκαετίες διαχείρισης του εμποδίζουν να ρέει φυσικά μέσα από τους υγροτόπους του δέλτα. Όπως και το δέλτα του Νείλου, έτσι και το δέλτα του Μισισιπή διαβρώνεται. Σύμφωνα με μελέτες, 62 τετραγωνικά χιλιόμετρα υγροτόπου χάνονταν κάθε χρόνο μεταξύ 1990 και 2000. Αυτή η κατάσταση συνέβαλε στην καταστροφή που προκάλεσε ο τυφώνας Κατρίνα το 2005. Ναι, όταν έρθει η φυσική καταστροφή τότε κατανοούμε πόσο σημαντικά είναι αυτά τα οικοσυστήματα και πως προστατεύουν τις ακτές.
.jpg)
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες τόσο στα δέλτα όσο και στις λεκάνες απορροής των ποταμών μπορούν να αλλάξουν ριζικά το περιβάλλον.Η αλλαγή στη χρήση γης ανάντη, όπως τα παράκτια τεχνικά έργα , οι αντιδιαβρωτικές γεωργικές πρακτικές και η υδρολογική μηχανική, όπως η κατασκευή φραγμάτων στις λεκάνες που τροφοδοτούν τα δέλτα, έχουν μειώσει την παροχή ιζημάτων ποταμών σε πολλά δέλτα τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτή η αλλαγή σημαίνει ότι υπάρχουν λιγότερα ιζήματα διαθέσιμα για τη διατήρηση των γεωμορφών του δέλτα και την αντιστάθμιση της διάβρωσης και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, με αποτέλεσμα ορισμένα δέλτα να αρχίσουν να χάνουν γη.
Ιστορικά έγγραφα δεδομένων δείχνουν ότι κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και από τη Μικρή Παγετώδη Εποχή (εποχές κατά τις οποίες υπήρχε σημαντική ανθρωπογενής πίεση), υπήρξε σημαντική συσσώρευση ιζημάτων στα δέλτα. Η βιομηχανική επανάσταση έχει μόνο εντείνει την επίδραση των ανθρώπων στην ανάπτυξη και την υποχώρηση των δέλτα.
Οι μειώσεις στην παροχή ιζημάτων των ποταμών προβλέπεται να συνεχιστούν τις επόμενες δεκαετίες.Οι εκτεταμένες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στα δέλτα επηρεάζουν επίσης τις γεωμορφολογικές, οικολογικές διεργασίες του δέλτα. Οι άνθρωποι που ζουν σε δέλτα συχνά κατασκευάζουν αντιπλημμυρικά έργα που αποτρέπουν την ιζηματογένεση από τις πλημμύρες στα δέλτα και, ως εκ τούτου, σημαίνει ότι η εναπόθεση ιζημάτων δεν μπορεί να αντισταθμίσει την καθίζηση και τη διάβρωση. Εκτός από την παρέμβαση στη συσσώρευση του δέλτα, η άντληση υπόγειων υδάτων, ή ορυκτών πόρων και η κατασκευή υποδομών επιταχύνουν την καθίζηση, αυξάνοντας τη σχετική άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες μπορούν επίσης να αποσταθεροποιήσουν τα ποτάμια κανάλια μέσω της εξόρυξης άμμου, και να προκαλέσουν διείσδυση αλμυρού νερού. Υπάρχουν προσπάθειες μικρής κλίμακας για τη διόρθωση αυτών των προβλημάτων, τη βελτίωση του περιβάλλοντος του δέλτα και την αύξηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας μέσω στρατηγικών ενίσχυσης της ιζηματογένεσης.
Ο κόμβος της Μαρίνας σε δορυφορικές εικόνες από το Google, πριν από την πρόσφατη τροποποίηση του.
Τελευταία η δημοτική αρχή προωθεί μία νέα κατασκευή στη θέση ενός οδικού κόμβου πάνω στα ασταθή, χαλαρά εδάφη των παλαιών αναχωμάτων του δέλτα του Πλατύ Ποταμού.
Το πως αυτές οι τεχνικές παρεμβάσεις θα ανταποκριθούν σε ένα μελλοντικό επεισόδιο κλιματικής κρίσης του νησιού, είναι δύσκολο προς το παρόν να απαντηθεί και έτσι θα το αφήσω στους ιστορικούς του μέλλοντος.
Όμως ο κόμβος είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Η πραγματική ζημιά δεν θα προκληθεί από ακραίες βροχοπτώσεις, από ένα υδρομετεωρολογικό σύστημα αλλά από φυσικές δυνάμεις που θα συγκρουστούν με ένα ήδη εξασθενημένο, αδύναμο οικοσύστημα, επιδεινωμένο από την αλλαγή χρήσης γης.
Όταν η γη υποβαθμίζεται, το οικοσύστημα χάνει τη φυσική του ικανότητα να λειτουργεί ως «σφουγγάρι». Το νερό της βροχής που κάποτε εισχωρούσε αργά στο έδαφος με τις λεύκες, ευκαλύπτους και αλμυρίκια τώρα ορμάει πάνω από τη γη, μετατρέποντας το νερό σε καταρρακτώδη απορροή που κατακλύζει ότι βρει μπροστά του.
Το πρώην υγιές έδαφος του δέλτα του Πλατύ Ποταμού , πλούσιο σε οργανική ύλη και γεμάτο πόρους που δημιουργούνται από ρίζες και οργανισμούς του εδάφους θα μπορούσε να απορροφήσει αξιοσημείωτα μεγάλους όγκους νερού. Όμως η ικανότητα του να ρουφά νερό έχει πάψει και αυτό είναι κάτι που με προβληματίζει εδώ και αρκετά χρόνια.
3.Η φονική πλημμύρα του 1969