Καλύδναι νήσοι, Εύσειστο Στενό και Ιερό του Ποσειδώνα

Το αρχαίο όνομα της Καλύμνου είναι Κάλυδνα. Από το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ αρχίζει το νησί να λέγεται Κάλυμνα. Η ιστορία της είναι πλούσια, πολύ παλιά και ενδιαφέρουσα.

Η Κάλυδνα κατοικείται τουλάχιστον από την 4η χιλιετία π.Χ. σύμφωνα με τα ευρήματα που βρέθηκαν σε σπήλαια της. Οι Πελασγοί, Λέλεγες, Κάρες και Φοίνικες ήταν μεταξύ των πρώτων κατοίκων του νησιού.

Στην μυθολογία ο Κάλυδνος υπήρξε πρώτος βασιλιάς των Θηβών, ένας από τους πολλούς γιους του θεού Ουρανού. Ωστόσο, ο πρόγονος του Ωγύγη δεν συνδέεται με το νησί του σφουγγαράδων. Καλυδνεύς ονομαζόταν ο θεός Απόλλωνας στο νησί. Η  ετυμολογία του ονόματος παραπέμπει στο καλός=ωραίος και ύδνα [από το ύδωρ] = νερό. Δηλαδή, η Κάλυδνα σημαίνει νησί με καλά, ωραία νερά. Τη σχέση της Κάλυδνας με τα νερά θα αναλύσω στο απώτερο μέλλον. 

Ο Όμηρος μνημονεύει τις «Καλύδναι νήσους» και όχι την Κάλυδνα. «Τους άνδρες απ΄την Νίσυρο, την Κάρπαθο, την Κάσο  και απ΄ τις Καλύδνες και από την Κώ, την πόλι του Ευρυπύλου εδιοικούσε ο Άντιφος και ο Φείδιππος, βλαστάρι του βασιλέως Θεσσαλού του γόνου του Ηρακλέους κι΄είχαν 30 βαθουλά κατόπι τους καράβια».Ποιά νησιά εννοούσε; Η παλαιογεωγραφία της Καλύμνου μπορεί να βοηθήσει στην αναζήτηση των Καλύδνων νησιών. 

Πριν από 6000 χρόνια τα σημερινά παράλια τμήματα της Καλύμνου καλύπτονταν από θάλασσα [δες χάρτη]. Μία πλειάδα από φιόρδ και πολύπλοκους δαντελωτούς κόλπους ξεπρόβαλλαν, ως αποτέλεσμα της διάβρωσης των ακτών, και φάνταζε ως ιδανικός τόπος κατοίκησης για τους  μεσολιθικούς Αιγαιοπελαγίτες και μικρασιάτες.

Το Holocene Climate Optimum μια ζεστή περίοδος, 9000 έως 5000 χρόνια πριν [λόγω αλλαγών στην τροχιά της Γης- κύκλοι Milankovitch] συνέχισε τις αλλαγές της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, μεταξύ 4300-3700 π.Χ οι Καλύμνιοι ζούσαν σε ψηλότερα μέρη από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας. 

Μετά το ψηλό της Φλάνδριας επίκλυσης, η ακτογραμμή υποχωρεί κατά περίπου 3-4μ. Πριν 2500 χρόνια η θαλάσσια στάθμη αυξάνεται μέχρι την εποχή του Στράβωνα. Τα νησιά που ξεχωρίζουν μέσα από αυτές τις κλιματικές δαιδαλώδεις διαδικασίες είναι η Κάλυμνος, η Λέρος, η Λεπίδα της Λέρου, η Τέλενδος, η Ψέριμος, η Καλόλιμνος και η Πλάτη. Αν πρέπει να αναζητήσουμε τις Καλύδνες τότε η απάντηση πρέπει να εμπίπτει σε κάποια από αυτά ή άν όχι στο σύνολο τους.

Το 1150-800 π.Χ, το Άργος της Καλύμνου εποικίζεται από Δωριείς οι οποίοι για ένα διάστημα συνυπάρχουν με τους Κάρες. Οι Δωριείς επιβάλλονται με τον Θεσσαλό, γιό του Ηρακλή και της Χαλκιόπης η οποία ήταν κόρη του Κώου βασιλιά Ευρύπυλου και εγγονή της Αστυπάλαιας από την Φοινίκη και του γαιήοχου Ποσειδώνα. 

Τους αρχαικούς χρόνους οι Καλυδνείς ιδρύουν Ιερό του Ποσειδώνα [Ασφαλείου;] στις Μυρτιές αφενός για να τιμήσουν την μητέρα του Θεσσαλού αφετέρου λόγω της υψηλής σεισμικότητας και της σημαντικής γεωγραφικής θέσης της περιοχής. Ο ναός [προέρχεται από την λέξη ναίω=κατοικώ] του Ποσειδώνα ήταν από τους σημαντικότερους στην ιστορία της Καλύμνου.

Οι αρχαίοι έφτιαχναν ναούς του Ποσειδώνα σε περιοχές με έντονη σεισμική δραστηριότητα. Σε  ιδιαίτερα σεισμογενείς τόπους  κυριαρχούσε η λατρεία του θεού των φυσικών καταστροφών.

Στον Ποσειδώνα απέδιδαν οι αρχαίοι πρόγονοι τους σεισμούς, την ηφαιστειακή δράση,τα τσουνάμι, τις καταιγίδες και τα ακραία φυσικά φαινόμενα. Ο  Ποσειδώνας ήταν ενοσίγαιος, ενοσίχθων και σεισίχθων και όχι ο γίγαντας Εγκέλαδος. Όταν εκνευριζόταν συγκλόνιζε το έδαφος, με αποτέλεσμα να τον φοβούνται ακόμη και οι θεοί. 

Ο Ποσειδώνας μάλλον ήταν προστάτης του νησιού προτού τον διαδεχθεί στην καρδιά των Καλυμνίων ο Δάλιος Απόλλων.

Τα αρχαιολογικά στοιχεία που έχουμε στην διάθεση μας είναι ελάχιστα, όμως η γεωμυθολογία και το γεωφυσικό περιβάλλον μπορούν να βοηθήσουν να γνωρίσουμε καλύτερα την αρχαία ιστορία του νησιού.

Οι Μυρτιές βρίσκονται 8 χλμ. από την Πόθια στη δυτική μεριά της Καλύμνου. Είναι ένας παραθαλάσσιος οικισμός που πήρε το όνομα από τις μυρτιές που υπήρχαν γύρω στην περιοχή. Η βοτσαλωτή παραλία της με σχετικά ρηχά νερά βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την  Τέλενδο. 

Οι παραλιακές τοποθεσίες κατά μήκος του διαύλου Τελένδου-Καλύμνου, στο Εύσειστο Στενό, έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές κατά τους ιστορικούς και αρχαίους χρόνους από έντονα σεισμικά επεισόδια.

Η σχέση του Ποσειδώνα με την Κάλυδνα είναι παλιά. Από το Στενό της Τελένδου κολύμπησαν τα δύο θαλάσσια φίδια ο Όρκις και η Χαρίβοια, που κατά τον μύθο, έπνιξαν τον Λαοκόοντα και τους δύο γιους του στην Τροία. Ο Ποσειδώνας, επειδή υποστήριζε τους Έλληνες στον Τρωικό Πόλεμο, έστειλε τα θαλάσσια τέρατα και έπνιξαν τον Λαοκόοντα και τους γιούς του, Αντίφα και Θυμβραίο. 

Οι Τρώες πίστευαν ότι οι Έλληνες είχαν εγκαταλείψει τη γη τους και αποφάσισαν να θυσιάσουν στον Εννοσιγαίο [Ποσειδώνα] για να καταστρέψει τα πλοία τους. Όμως για κακή τους τύχη ανέθεσαν στον Λαοκόοντα, ο οποίος ήταν ιερέας ενός άλλου θεού, να θυσιάσει στον Ποσειδώνα. Αυτό θεωρήθηκε ασέβεια και ο Λαοκόων τιμωρήθηκε παραδειγματικά από τον βασιλιά της θάλασσας.

Κοντά στον οικισμό Μυρτιές, ανακαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από οικοδόμημα δωρικού ρυθμού που υποδηλώνουν την ύπαρξη αρχαιότερου κτίσματος πιθανώς ιερού αφιερωμένου στον θεό Ποσειδώνα.

 

Η τοποθεσία του Ιερού δεν είναι ξένη σε φυσικές καταστροφές. Συχνά πλήττεται από την σεισμική δραστηριότητα του Ρήγματος Κω. Πάνω από την παραλία του Μελιτσάχα διακρίνεται η παλαιοχριστιανική τρίκλητη βασιλική του Αγίου Ιωάννη με εξαιρετικό ψηφιδωτό στο νάρθηκα που φέρει την επιγραφή «ΚΥΡΙΕ ΒΟΗΘΙ ΤΩ Δ ΑΝΑΤΟΛΙΩ ΤΩ ΚΤΙCΑΝΤΙ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΙΩΑΝΝΗΝ ΑΜΗΝ» [5ος μ.χ. αιώνας]. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους καλύπτεται με μαρμαρόπλακες ενώ τα πλάγια κλίτη καλύπτονται με πηλόπλακες. Στο χώρο της βασιλικής υπάρχει και ο νεότερος ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Η βασιλική του Αγ.Ιωάννη Μελιτσάχα καταστράφηκε από τον Υπερμέγιστο του Κεραμεικού. 

Ο  σεισμός του 554 μ.Χ, πέρα από τις άλλες καταστροφές που προκάλεσε στην Κάλυμνο, προξένησε τρομερές παράλιες καθιζήσεις στους οικισμούς ανάμεσα στο κύριο νησί και την Τέλενδο.

Η Τέλενδος δεν χωρίστηκε από αυτόν τον σεισμό όπως πολλοί πιστεύουν.Αλλωστε ο παλαιογεωγραφικός χάρτης της Τελένδου δείχνει ότι το νησί υπήρχε πριν από τον σεισμό του 554 μ.Χ.

Αξίζει να τονιστεί ότι το Εύσειστο Στενό [της Τελένδου] δεν ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκε αντιμέτωπο με ισχυρό σεισμό. Το ίδιο συνέβη το 411 π.Χ και το 1493 μ.Χ. Ο Δίαυλος είναι εύσειστος και επιρρεπής σε μέγιστα επεισόδια του Ρήγματος Κω. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η εγγύτητα με το Ρήγμα Κω είναι ο σημαντικότερος παράγοντας καθώς η γεωδομή δίνει σχεδόν επιφανειακούς σεισμούς με εστιακά βάθη μικρότερα από 5χλμ. Ο Δίαυλος της Τελένδου απέχει περίπου 30-40 χλμ. από την Λεκάνη της Κω. Σεισμικά επεισόδια 6,8-7+ βαθμών προκαλούν μεγάλες καταστροφές με καθιζήσεις σε εδάφη με χαλαρά εδάφη, καταπτώσεις βράχων και κατολισθήσεις ιδίως κατά μήκος του Στενού της Τελένδου. 

Από την συστάδα ρηγμάτων που αποτελούν το Ρήγμα Κω ,το Θολάρι επηρεάζει την γεωδυναμική και την γεωμετρία του Εύσειστου Στενού. Το ίχνος του ρήγματος αρχίζει υποθαλάσσια από την τουρκική νησίδα Kizilagac Adasi περνάει από την θέση Ματιάδες, τις Κοκκινόγιες [Πυλί], και χάνεται κάπου στον Κάμπο. 

Ο Ναός του Ποσειδώνα στις Μυρτιές μάλλον καταστράφηκε από προηγούμενο μέγιστο σεισμικό συμβάν του Ρήγματος Κω, ίσως τον 9ο αιώνα π.Χ ή από σεισμό που συνέβη πριν τον 7ον αιώνα τον οποίο αναφέρει στην «Ιστορία της Κάλυμνας»ο  ιστορικός Γ.Κουκούλης. 

Στον Κόλπο του Κεραμεικού και τις γύρω περιοχές μέχρι σήμερα είναι γνωστό ότι ναός αφιερωμένος στον Ποσειδώνα υπάρχει μόνο στην Νίσυρο. Στην Αστυπάλαια της Κεφάλου και στο Τριόπιο της Μ.Ασίας δεν έχουν αναφερθεί αλλά η γεωμυθολογία και η ενεργή τεκτονική της περιοχής στέκουν απέναντι και είναι κατηγορηματικά αντίθετες με αυτή την προσέγγιση.

Σε ότι αφορά τον γεωμύθο του Λαοκόοντα με τα φίδια της θάλασσας, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, μπορώ να υποθέσω ότι πρόκειται για κύματα τσουνάμι. Ο στενόμακρος δίαυλος Τελένδου-Καλύμνου ενεργεί ως στόμιο ποταμού. Μόλις εισέλθουν τα κύματα ενδυναμώνουν, ανακατατανέμουν την ενέργεια και δίνουν νέα πνοή στον μηχανισμό τους με αποτέλεσμα σαρώνουν αιφνιδιαστικά και βίαια τις ακτές του Εύσειστου Στενού.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Ιλιάδα-Όμηρος
2.Γεωλογικός Χάρτης Καλύμνου-ΙΓΜΕ
3.Ιστορία της Κάλυμνας - Γ.Κουκούλης
4.Βικιπαίδεια
5.Ο γεωμύθος της «πετρωμένης» πριγκιποπούλας και ο μεγάλος σεισμός
https://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/telendos554
6.Η επίδραση του Ρήγματος Κω στην σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά της Καλύμνου
https://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/kaymnos_kosfault
7. Ιστοσελίδα, με το βλέμμα των περιηγητών

Εικόνες

1.Χάρτης της Καλύμνου,Calamo[ BOSCHINI Marco, 1658]
2.«Καλύδναι» νήσοι του Ομήρου, περίπου το 4000 π.Χ
3.Ψηφιδωτό δάπεδο στο νάρθηκα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στον Άγιο Ιωάννη στον Μελιτσάχα [Φωτο-Νίκη Καπελλά],
4.Το ιερό του Ποσειδώνα στις Μυρτιές της Καλύμνου και το Εύσειστο Στενό[Δίαυλος Τελένδου-Καλύμνου] και η στενή σχέση του με το Ρήγμα Κω