Η απρόσμενη έκρηξη λιωμένου θείου το 2017

Ενάμιση χρόνο μετά από την τελευταία επίσκεψη στο Τσιλιμπίρι, ο Κώστας Κωστογλάκης μου στέλνει στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μήνυμα με μία φωτογραφία: 

«Βρήκα αυτό που ψάχναμε. Στις όχθες του ρέματος φαίνονται ίχνη από θείο. Είναι το μέρος κοντά σε αυτό που είπε ο τσοπάνης», λέει χαρακτηριστικά. 

Εκ νέου επισκεπτόμαστε την τοποθεσία, αυτή την φορά μαζί με τον Γιάννη Σουρασή. 

Επί τόπου αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι σημαντικό έχει συμβεί στα επιφανειακά στρώματα της δυτικής όχθης του ρέματος Μύλοι.

Η ελευθέρωση θείου εκδηλώθηκε περίπου 600μ. δυτικά από το Τσιλιμπίρι. Άρα, η πληροφορία του πιστικού ήταν σωστή.Όμως, τι μπορεί να συνέβη σε αυτή την απόμακρη θέση της πόλης Κω;

Γεωθερμικές διεργασίες

Ανατολικά της έκλυσης ρευστού συναντάται η υπόθερμη πηγή του Σούλου και το Ρέμα Ζείουλα ή Θείουλα με τα χλιαρά νερά, την έντονη μυρωδιά θείου και τις φυσαλίδες.

Το θείο στην περιοχή δεν είναι άγνωστο όμως η ξαφνική και αυξημένη έκλυση του μετά από ένα σεισμικό γεγονός είναι κάτι που με προβλημάτισε.

Ο χώρος ελευθέρωσης είναι ανάμεσα στα ρέματα του Ακτενιά, Κοκκινόνερου και Μύλοι. Η τοποθεσία περιβάλλεται από μία δέσμη με ενεργά ρήγματα [Μάκρη, Ακτενιά και Τσιλιμπίρι]. Ψηλότερα διέρχεται το Ρήγμα Κοκκινόνερο ένα από τα πιο σημαντικά χερσαία ρήγματα του νησιού.

Το νερό του ρέματος Μύλοι, περιέχει θείο και τα ζώα δεν πίνουν νερό από συγκεκριμένα σημεία. Αρκετές από τις γεωτρήσεις της περιοχής περιέχουν θείο το οποίο κάνει το νερό ακατάλληλο για πόση.

Τα ρωμαϊκά χρόνια οι πήλινοι σωλήνες τροφοδοτούσαν το Ασκληπιείο με πόσιμο νερό. Πιθανόν η περιεκτικότητα σε θείο στο υδάτινο διάλυμα ήταν σημαντικά χαμηλότερη από την τωρινή. Κατά τους μινωικούς, μυκηναικούς χρόνους το πεδίο ίσως ήταν πιο ενεργό. Απο τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς φαίνεται σε ύφεση ενώ πρόσφατα παρατηρείται ξανά αυξημένη περιεκτικότητα.

Το Τσιλιμπίρι, ο Σουλάς και τα Βολκάνια ανήκουν στο γεωθερμικό πεδίο της Βόρκας. Εδώ έχει καταγραφεί η ψηλότερη μαγνητική ανωμαλία στο νησί που οφείλεται στην γεωλογία της περιοχής [ρήγματα, υπόγεια ηφαιστειακά πετρώματα, κά].Οι υδροθερμικές διεργασίες, οι πηγές, οι κρατήρες ,οι ατμίδες, η γεωθερμική λάσπη είναι αδιάψευστη απόδειξη ενεργού και ανήσυχου τόπου.Υπάρχουν αρκετές ρωγμές και περατά πετρώματα που επιτρέπουν στο νερό να διαβρωθεί και να μεταφέρει θερμότητα από τα βαθύτερα θερμότερα στρώματα στην επιφάνεια. 

Η Βόρκα χαρακτηρίζεται από καθιζήσεις ασβεστίου, πυριτικών αλάτων, θείου και πολύχρωμου χώματος με υψηλή θερμική δραστηριότητα.

Η Βόρκα δεν είναι ηφαίστειο!

Μετά τον σεισμό Καρά Αντα του 2017 παρατηρήθηκε έντονη έκλυση λιωμένου θείου υπό μορφή πίδακα σε μαίανδρο του Ρέματος Μύλοι. Το εντυπωσιακό γεγονός εκδηλώθηκε 1300μ. πιο βόρεια από τον κρατήρα της Βόρκας. Η δημιουργία του λιωμένου θείου συνέβη σε υδροφορέα κάτω από την περιοχή της θετικής ανωμαλίας του γεωθερμικού πεδίου.

Όσοι επισκέπτονται την Βόρκα παρατηρούν ότι χαρακτηρίζεται από εξαλοιωμένα πετρώματα, χαλίκια, μπεντονίτη, άμμο και πηλό. Σε ορισμένες θέσεις φουμαρόλη καλύπτεται από αποθέσεις θείου γεγονός που υποδηλώνει νερό/αέριο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια. Το θείο έχει παραχθεί και αποθηκευτεί σε υδροφορέα της περιοχής για αρκετές δεκαετίες με χημικές αντιδράσεις ηφαιστειακών αερίων.

Συχνά ένα τέτοιο μείγμα εκτοξεύεται από ηφαιστειακή δραστηριότητα. Αυτό όμως δεν συνέβη στην περίπτωση μας. Το 2017 δεν καταγράφηκε κάποιος σεισμός στην Βόρκα. Επομένως η έκλυση θείου πιθανόν προέκυψε από την έντονη και υψηλή σεισμική δραστηριότητα της ευρύτερης περιοχής που υπεβλήθη το πεδίο.

Η υψηλή σεισμικότητα μάλλον προκάλεσε υδροθερμική έκρηξη, ανάλογη με αυτή που διαμόρφωσε τον κρατήρα της Βόρκας όμως σε μία προηγούμενη χρονική περίοδο. 

Ο κρατήρας ίσως δημιουργήθηκε κατά τους ιστορικούς χρόνους κάπου μεταξύ 554-1493 μ.Χ. Δίνω περισσότερες πιθανότητες μετά το μέγιστο σεισμικό συμβάν του 1493. Φαίνεται ότι τέτοια φαινόμενα στην περιοχή δεν είναι σπάνια. Είναι ανησυχητικό;

Ανησυχητικό φαινόμενο;

Δεδομένης της περίπλοκης ηφαιστειακής ιστορίας της Βόρκας και της έλλειψης δεδομένων χρονολόγησης, είναι αδύνατο να προβλεφθεί με βεβαιότητα πότε θα συμβεί η επόμενη υδροθερμική έκρηξη. Το βέβαιο είναι ότι γεωλογικά φαινόμενα όπως αυτά συμβαίνουν μετά από ισχυρά σεισμικά επεισόδια.

Ίσως κατά τους προϊστορικούς χρόνους οι υδροθερμικές διεργασίες ήταν πιο βίαιες στην περιοχή. Η επιλογή του Ασκληπιείου και η ιερή φύση του πιθανόν συνδέεται με τα ιδιόμορφα και ασυνήθιστα φυσικά φαινόμενα του γεωθερμικού πεδίου της Βόρκας.

Στο Κοκκινόνερο δεν παρατηρήθηκε επιφανειακή διάρρηξη από την σεισμική ακολουθία του 2017. Ωστόσο, πριν από την εμφάνιση μιας υδροθερμικής έκρηξης υπάρχουν πρόδρομα σημάδια δραστηριότητας, όπως αύξηση του αριθμού και της έντασης των ρηχών σεισμών. Μπορεί να εκδηλώθηκαν μικροσεισμοί που δεν έγιναν αντιληπτοί από τους βοσκούς.

Το γεωθερμικό σύστημα της Βόρκας περιλαμβάνει πηγές και φουμαρόλες. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση,αυτά δεν λειτουργούν ως «βαλβίδα ασφαλείας» μειώνοντας την πιθανότητα έκρηξης.

Η Βόρκα σχετίζεται με παλαιότερα ή εξαφανισμένα ηφαίστεια, όχι νεότερα και με ρήγματα. Στην πραγματικότητα, η γεωθερμική δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή δείχνει ότι κάτω από την επιφάνεια βρίσκεται ένας μαγματικός θάλαμος γρανιτικής σύστασης, από την ηφαιστειότητα της ανατολικής Κω ,που επικοινωνεί κατά κάποιο τρόπο με την επιφάνεια με οπές ή ανοίγματα. Παρόλο που μερικές φορές μικρές φρεατικές εκρήξεις [ατμού] μπορεί να παράγονται από καιρό σε καιρό, μελλοντικά μία μαγματική έκρηξη θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε μέσα στο πεδίο.

Συνήθως τα γεωθερμικά συστήματα[ όπως αυτό της Βόρκας], σχηματίζονται όταν το βρόχινο νερό καταλήγει στο έδαφος και θερμαίνεται στον υποκείμενο μαγματικό θάλαμο. Στην περιοχή το νερό δεν γίνεται ιδιαίτερα θερμό, ίσως λόγω βάθους, όμως είναι δυναμικό και ανεβαίνει στην επιφάνεια κατά μήκος των ρωγμών. Σε μερικές θέσεις το νερό που θερμαίνεται, υψώνεται σαν ατμός. Ως εκ τούτου, οι κρατήρες δεν αντιπροσωπεύουν το άνοιγμα ενός ηφαιστείου.

Είναι θετικό ότι η έκρηξη θείου έγινε μακριά από κατοικημένες περιοχές. Τα θερμικά γεωθερμικά συστήματα, εκπέμπουν αέρια. Δύο από τα πιο επικίνδυνα από αυτά είναι το διοξείδιο του άνθρακα και το υδρόθειο. Ο αναπνευστικός αέρας με περισσότερο από 20% διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να προκαλέσει θάνατο. Το αέριο είναι βαρύτερο από τον αέρα και τείνει να συσσωρεύεται σε κοιλότητες στο έδαφος, μετατοπίζοντας τον αναπνεύσιμο αέρα. Δεδομένου ότι είναι άχρωμο και άοσμο, οι άνθρωποι και τα ζώα δεν μπορούν να παρατηρήσουν ότι είναι εκεί και μπορεί να πνιγούν.

Σε περιοχές ζεστού ή κρύου οι κάτοικοι ιδίως οι πιστικοί δεν πρέπει να εισέρχονται σε χαμηλά-κοίλα κοιλώματα για την απομάκρυνση των νεκρών ζώων σε περίπτωση που υπάρχει συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα. Το σουλφίδιο του υδρογόνου έχει πολύ ισχυρή και δυσάρεστη οσμή, όπως τα σάπια αυγά. Είναι εξαιρετικά τοξικό. Η αναπνοή χαμηλών συγκεντρώσεων προκαλεί πονοκεφάλους, κόπωση, ζάλη και ερεθισμό των ματιών και της ανώτερης αναπνευστικής οδού. Η εισπνοή υδρόθειου μπορεί να επιδεινώσει σοβαρά το φλεβοκομβικό και το αναπνευστικό σύστημα. 

Εκρήξεις που περιλαμβάνουν αλληλεπίδραση με το νερό [φρεάτιες εκρήξεις] είναι από τις πιο βίαιες, απρόβλεπτες στη Γη και είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθούν από τις παραδοσιακές γεωφυσικές τεχνικές.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
3.Η Κως μια φορά και έναν καιρό-Π.Σβουρένος
4.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω-Μ.Ε.Σκανδαλίδης​
5.Ιστοσελίδες-USGS,GNS
6.Βικιπαίδεια

Εικόνες

1. Τοποθεσία έκλυσης θείου
2.Πήλινοι σωλήνες ρωμαϊκής περιόδου στο Ρ.Μύλοι
3.Χάρτης με το γεωθερμικό πεδίο της Βόρκας
4.Γεωθερμικά ρευστά πλούσια σε θειούχες ενώσεις που παρατηρήθηκαν μετά την σεισμική δόνηση του 2017 στο Ρ.Μύλοι
5.Το Ρ.Μύλοι