Ο Κώος που περιφρόνησε τους θεούς

Ο Άγρων ζούσε στην πόλη της Κω μαζί με τις αδελφές του. Τα τρία αδέλφια ήταν απόγονοι του Μέροπα από τον πατέρα τους Εύμηλο ο οποίος λέγεται ότι ήταν εγγονός του μυθικού βασιλιά της Κω. 

Μαζί με τη Βύσσα και τη Μεροπίδα καλλιεργούσαν επιμελώς την κωακή γη και αυτή τους αντάμειβε δίνοντας τους άφθονα αγαθά. 

Λάτρευαν τη γη όσο οτιδήποτε άλλο. Για τα παιδιά του Ευμήλου υπήρχε μόνο η Γαία. Έφτασαν στο σημείο να περιφρονούν και να υποτιμούν όλες τις άλλες θεότητες. Κοροίδευαν την Αθηνά ως κουκουβάγια, την Άρτεμη ως υπνοβάτη και θεωρούσαν κλέφτη τον Ερμή.

Όταν προσκαλούσαν τις αδελφές του σε κά­ποια γιορτή της Αθηνάς, ο Άγρων αρνιόταν γι' αυτές λέγοντας πως δεν αγαπά τις γυναίκες με μάτια κουκουβάγιας [αυτό ήταν το χρώμα των ματιών της Αθηνάς] .Το ίδιο έκανε στις γιορτές του Ερμή, καθώς έλεγε πως δεν αγαπά τους θεούς που είναι κλέφτες.· Όταν επρόκειτο για την Άρτεμη, αναφωνούσε πως δεν αγαπάει τις γυναίκες που τρέχουν τη νύχτα. Το αποτέλεσμα ήταν να είναι ασεβείς και να περιφρονούν τους θεούς.

Για την απρέπεια τους αυτή οι Ολύμπιοι θεοί εξαγριώθηκαν μαζί τους. Κάποια στιγμή η Άρτεμη, ο Ερμής και η Αθηνά αποφασίζουν να τους εκδικηθούν. Ένα βράδυ οι θεοί πηγαίνουν στο σπίτι του Ευμήλου. Η Αθηνά και η Άρτεμη ως νεαρά κορίτσια και ο Ερμής με τη μορφή ενός βοσκού. Ο Ερμής προσκαλεί τον Εύμηλο και τον Άγρωνα σε συ­μπόσιο που οι βοσκοί θα τον τιμούσαν και τους ζητάει να στεί­λουν τις κόρες στο δάσος της Αθηνάς και της Άρτεμης [Αλσος του Ασκληπιείου;].

Οι εξαγριωμένες θεές μεταμορφώνουν τον γιό σε χαραδριό, κιτρινωπό πουλί που ζει σε χαράδρες[Charadrius oedicnemus ή πετροπέρδικα], τη Βύσσα σε κουρούνα, τη Μεροπίδα σε κουκουβάγια και τον Εύμηλο σε νυχτοκόρακα- κομιστή κακών ειδήσεων.

Τον παραπάνω μύθο από την παράδοση της Κω, γνωστό ως «Μερόπη, αδελφή του Άγρωνα», περιέλαβε o Έλληνας γραμματικός και μυθογράφος Antoninus Liberalis [2ος αιώνας μ.Χ.] στο έργο του με τίτλο «Μεταμορφώσεων συναγωγή». 

Ο σπάνιος μύθος του Άγρωνα προέρχεται από την «Ορνιθογονία» του Βοίου, καταγράφηκε σε μοναδικό βυζαντινό χειρόγραφο του 9ου αιώνα που φυλάσσεται σήμερα στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης. Το βιβλίο με τις 41 ιστορίες μεταμορφώσεων έχει γραφεί στα ελληνικά και αποτελεί πλέον μία σπουδαία πηγή για τη γνώση της μυθολογίας μας. 

Οι ιστορίες του Liberalis μιλάνε για ανθρώπους ή ζώα που μεταμορφώνονται σε πουλιά, φυτά, πέτρες ή βράχους, άστρα κά. Κάποιες φορές αλλάζουν φύλο, εξαφανίζονται ή γίνονται αθάνατοι.

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους ο συγκεκριμένος μύθος αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο παραδόθηκε στο νησί η λατρεία του Ερμή ως Ευμήλου, προστάτη των πιστικών [βοσκών]. Όμως, τα αρχαιολογικά συμπεράσματα έχουν αδύνατα σημεία όταν είναι αποκομμένα από το γεωφυσικό γίγνεσθαι της εποχής που ξετυλίγεται η ιστορία. 

Μια πιο προσεκτική ανάλυση του μύθου μπορεί να δώσει πολύτιμες πληροφορίες για άγνωστα γεγονότα που περιέχονται σε αυτόν. Η επανεξέταση του ίσως κρύβει ένα πραγματικό γεγονός ή ένα φυσικό χαρακτηριστικό μέσα σε αυτή τη φαινομενικά φανταστική ιστορία. 

Μήπως πρόκειται για γεωμύθο δηλαδή μία αληθινή ιστορία που συνέβη στην Κω και έφτασε σε μας από στόμα σε στόμα; Για να κατανοήσουμε καλύτερα το μυθολογικό υπόστρωμα του παρελθόντος πρέπει να αντλήσουμε κατάλληλα στοιχεία και δεδομένα εξετάζοντας τον γιο του Ευμήλου μέσα από το γεωπεριβάλλον της Κω.

Η ιστορία του πιθανόν διαδραματίζεται κατά το τέλος της Κω Μεροπίδας και τα πρόσωπα που εμπλέκονται είναι απόγονοι των Μεροπίδων δηλαδή των χαρούμενων ανθρώπων.Ο Άγρων ίσως προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «αγρός», η οποία σχετίζεται με το ρήμα «ἄγω» [οδηγώ].Υπό αυτή την έννοια πρόκειται για πρόσωπο που οδηγεί ποίμνια στους αγρούς, δηλαδή στα χωράφια που δεν καλλιεργούνται για κάποιο διάστημα. 

Ο Άγρων είναι αγρότης, έχει στενή σχέση με την πλούσια κωακή γη, την λατρεύει γιατί παρέχει όλα τα αναγκαία αγαθά σε αυτόν και την οικογένεια του. Κάποια περίοδο περνάει δύσκολες στιγμές εξαιτίας των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η γη των προγόνων του. Το φυσικογεωγραφικό σκηνικό επιδεινώνεται. Αντιλαμβάνεται τη σημασία της γης, με τον χρόνο βιώνει μία από τις συγκλονιστικότερες στιγμές της ζωής του. Παύει να είναι ευδιάθετος ως μεροπίδας, τα βάζει με τους θεούς περιφρονώντας τους και τέλος γίνεται ασεβής επειδή τον αφήνουν εντελώς αβοήθητο. 

Ποιο είναι το φυσικό φαινόμενο που οδηγεί αυτόν και την οικογένεια του να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στους θεούς; 

Μία παρατεταμένη ξηρασία με έλλειψη νερού ιδίως στην ατμοσφαιρική του μορφή μπορεί να επιδείνωσε σημαντικά τις συνθήκες εδάφους και ίσως προκάλεσε μείωση της υγρασίας της κωακής γης. Συχνά η έλλειψη της απαραίτητης υγρασίας στο έδαφος οδηγεί σε υποβάθμιση της γης με ότι αυτό συνεπάγεται. Είναι ότι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε αγρότες.Το φαινόμενο της ξηρασίας μπορεί να διαρκέσει χρόνια και συχνά συνδέεται με μαζικές μεταναστεύσεις αρχαίων πληθυσμών στη Μεσόγειο και όχι μόνο. 

Το άγονο οικοσύστημα με χαμηλή παραγωγικότητα δεν είναι ξένο με την ιστορία της Κω. Γύρω στο 270 π.Χ, σύμφωνα με τον Κώο ποιητή Ηρώνδα που έζησε στα πρώτα 50 χρόνια του 3ου αιώνα π.Χ, το νησί είχε περάσει δύσκολες στιγμές αναφορικά με την προμήθεια σιτηρών. Ιστορικές πηγές αναφέρουν την ευγνωμοσύνη των Κώων προς τους Θεσσαλούς που τους εξυπηρέτησαν στέλνοντας τους σιτάρι. Άλλωστε και ο ιταλοεβραίος επιγραφολόγος Mario Segre αναφέρει για «grano di tessaglia a Coo».

 

Ο μύθος του Βοίου ίσως άντλησε στοιχεία από μία σημαντική ξηρασία της ελληνιστικής περιόδου που έπληξε το νησί και η οποία μπορεί να συνδέεται με αυτή του 270 π.Χ.

Ο «γεωμύθος του Άγρωνα» θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι έχει στενή σχέση με το φυσικό περιβάλλον και τις ακραίες κλιματικές συνθήκες που καταπόνησαν τους απογόνους των Κώων Μεροπίδων.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Μεταμορφώσεων Συναγωγή- Lugdunum Batavorum, 1676

2.Αρχαιολογικό Μουσείο Κω

3.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου

4.Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica,

5.Βικιπαίδεια

6. Παιδί της Ρέας, τριλογία

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Μεταμορφώσεων Συναγωγή- Lugdunum Batavorum, 1676. Εύμηλος Ερμής με κριάρι, του 2ου αιώνα μ.Χ[Μουσείο Κω].

Ο Ερμής ο Εύμηλος αγαπημένη θεότητα των αρχαίων Κώων στη Δυτική Συνοικία, πριν ακόμη μεταφερθεί στο Αρχ. Μουσείο.