Ο Mario Lago στα Δωδεκάνησα,1922

Ο  Ιταλός γενικός διοικητής της Δωδεκανήσου, Mario Lago.

Τον Νοέμβριο 1922, τον Ιταλό Γενικό Διοικητή της Δωδεκανήσου Κόμη Alessanrdo de Bosdari, που για ένα χρόνο είχε διοικήσει τα νησιά μας, θα διαδεχθεί ο Γερουσιαστής Mario Lago,  o oποίος θα παραμείνει στο τιμόνι της διοίκησης για 14 ακριβώς χρόνια. 

Ο Mario Lago, που θα φέρει πλέον τον τίτλο του «Κυβερνήτη» (Governatore) της Δωδεκανήσου θα έχει όλες τις εξουσίες που ανήκουν στην Κυβέρνηση της Ιταλίας. Η άσκηση της εξουσίας του θα είναι πλήρης και θα εκδηλώνεται  με την έκδοση διατάγματος ( decreto) ή διαταγής (ordinanza), που ήταν  άμεσα εκτελεστά και δεν είχαν ανάγκη κύρωσης από άλλο όργανο για να ισχύσουν. Για ν’ αρχίσουν τα έννομα αποτελέσματά τους αρκούσε απλά η έκδοση και η δημοσίευσή τους στην επίσημη εφημερίδα, το «Bollettino Ufficiale delle Isole Italiane dell’ Egeo». 

O Κυβερνήτης Mario Lago ρύθμιζε τη λειτουργία όλων των υπηρεσιών, εκτός των στρατιωτικών και ναυτικών που υπάγονταν στα αντίστοιχα Υπουργεία της Ιταλίας. Διόριζε κι έπαυε τους υπαλλήλους και τους δημάρχους της Ρόδου, της Κω και των άλλων νησιών.

Έτσι με Κυβερνήτη τον Mario Lago θα επιχειρηθεί ο πλήρης εξιταλισμός της δημόσιας ζωής των κατοίκων. Προερχόμενος από το διπλωματικό σώμα κι έχοντας, μάλιστα, χρηματίσει μέλος της Ιταλικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη της Λωζάννης , ο Mario Lago θα κυβερνήσει τα νησιά με λεπτότητα και διακριτικότητα, περισσότερο σαν μετριοπαθής Ιταλός, παρά σαν φασίστας. 

Γιατί ενώ στην Ιταλία η φασιστική δικτατορία ασκεί από το 1925 ανεξέλεγκτη την εξουσία και ο Μουσολίνι κυβερνά σαν απόλυτος μονάρχης, στα Δωδεκάνησα ο Mario Lago παρουσιάζεται μειλίχιος και υπομονετικός, για να θέσει σταδιακά σ’ εφαρμογή το μακρόπνοο πρόγραμμα εθνολογικής αλλοίωσης των κατοίκων, το οποίο με τον τρόπο που εφαρμοζόταν, όπως π.χ. η «πολιτική του λίθου» με τα ποικίλα ογκώδη και αρχιτεκτονικά αλλόκοτα δημόσια κτίρια που κατασκευάστηκαν στη Ρόδο, στην Κω και στη Λέρο, έδειχνε ότι ούτε ο ίδιος ο Κυβερνήτης πίστευε στην αποτελεσματικότητά του.

 Οι αντιδράσεις βέβαια των Δωδεκανησίων στα μέτρα του  βαθμιαίου αφελληνισμού των Ιταλών ήταν καθολικές. Στην Κω και σε κάθε νησί του Δωδεκανησιακού Συμπλέγματος το ελληνικό φρόνημα των κατοίκων παρέμεινε αμετάβλητο, όπως μαρτυρούν τα αλλεπάλληλα γεγονότα της καθημερινής ζωής, με οδυνηρές δυστυχώς για τους περισσότερους πατριώτες συνέπειες.

Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου, 1990