Οι πρώτοι δρόμοι της Ευρώπης είναι μυκηναϊκοί;

Η γέφυρα Αρκαδικού στον Άγιο Ιωάννη ή Γέφυρα Καζάρμα είναι μια μυκηναϊκή γέφυρα κοντά στον σύγχρονο δρόμο από την Τίρυνθα προς την Επίδαυρο στην Αργολίδα στην Πελοπόννησο.Από: Christopher Nuttall.

Μυκηναίοι μηχανικοί κατασκεύασαν τους πρώτους μνημειώδεις δρόμους της Ευρώπης την Εποχή του Χαλκού. Μια μελέτη τους αναδημιουργεί με ακρίβεια.

Μια πρωτοποριακή μελέτη χρησιμοποιεί μοντέλα προσομοίωσης σε υπολογιστή για να ανακατασκευάσει τους πρώτους δρόμους της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα και να κατανοήσει τη λειτουργία τους στο πλαίσιο του εμπορικού και επικοινωνιακού δικτύου του αρχαίου μυκηναϊκού πολιτισμού.

Πώς σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν οι μηχανικοί της Εποχής του Χαλκού τους δρόμους τους; Συνέδεαν παλάτια, λιμάνια ή πεδία μαχών; Μια διεθνής ερευνητική ομάδα έριξε νέο φως σε αυτά τα αινίγματα χρησιμοποιώντας ένα εκπληκτικό εργαλείο: λογισμικό προσομοίωσης διαδρομών. Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science , κατάφερε να αναδημιουργήσει με εκπληκτική ακρίβεια τους πρώτους μνημειώδεις δρόμους της Ευρώπης - τους μυκηναϊκούς δρόμους - χρησιμοποιώντας ψηφιακά μοντέλα εδάφους και πολύπλοκους υπολογιστικούς υπολογισμούς.

Η έρευνα επικεντρώνεται στην εφαρμογή μιας τεχνικής που ονομάζεται Ανάλυση Διαδρομής Ελάχιστου Κόστους (LCP). Ουσιαστικά, αυτή η μεθοδολογία επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίσουν την πιο αποτελεσματική διαδρομή μεταξύ δύο σημείων σε ένα τοπίο, λαμβάνοντας υπόψη εμπόδια όπως η κλίση. Όσο πιο απότομος είναι ένας λόφος, τόσο μεγαλύτερο είναι το «κόστος» ή η προσπάθεια που απαιτείται για την υπέρβασή του. Η διαδρομή με το λιγότερο κόστος είναι, επομένως, αυτή που απαιτεί τη λιγότερη ενέργεια για να διανυθεί.

Αυτό που είναι καινοτόμο σε αυτή την εργασία δεν είναι η ίδια η ιδέα, αλλά το εργαλείο και η σχολαστικότητα με την οποία εφαρμόστηκε από τους ερευνητές Christopher Nuttall του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών, και Jovan Kovačević του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το πακέτο Movecost στο περιβάλλον προγραμματισμού R , μια ισχυρή και ευέλικτη πλατφόρμα λογισμικού ανοιχτού κώδικα.

Χάρτης της περιοχής μελέτης με τις τοποθεσίες των αρχαίων οδικών υπολειμμάτων που αναφέρονται και Χάρτης της Αργολίδας με τις διαδρομές του Lavery. Από Jovan Kovačević.

Η αυξανόμενη βελτίωση και διαθεσιμότητα του λογισμικού Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) έχει οδηγήσει σε πολλαπλασιασμό της μη εξειδικευμένης εργασίας στη βασική χωρική ανάλυση , σημειώνουν οι συγγραφείς στην εισαγωγή του άρθρου. Ωστόσο, αυτή η μελέτη υπερβαίνει τις συμβατικές προσεγγίσεις, προσφέροντας στους αρχαιολόγους μια προσαρμόσιμη και ισχυρή μεθοδολογία για όσους επιδιώκουν να ξεπεράσουν τις προκαθορισμένες μεθόδους.

Για να δοκιμάσει τις δυνατότητες του λογισμικού, η ομάδα δεν ξεκίνησε από το μηδέν. Βάσισε την εργασία της σε τρία τμήματα πραγματικών μυκηναϊκών δρόμων , τα ερείπια των οποίων είναι ακόμη ορατά στο ελληνικό τοπίο, χρησιμεύοντας ως ένα τέλειο «πεδίο δοκιμών» για τη βαθμονόμηση της ακρίβειας των ψηφιακών μοντέλων.

1.Ο Δρόμος Πύλου-Ρυζόμηλου (Μεσσηνία): Μια διαδρομή στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, που εντοπίστηκε τη δεκαετία του 1960, με μεγάλους ασβεστολιθικούς όγκους και που συνδέει σημαντικά μυκηναϊκά κέντρα. Αν και η χρονολόγησή της δεν έχει επιβεβαιωθεί μέσω ανασκαφών, η ομοιότητά της με άλλους δρόμους και η σύνδεσή της με μνημειώδεις τάφους της περιόδου υποδηλώνουν μυκηναϊκή προέλευση.

2.Οδός Τίρυνθας-Επιδαύρου (Αργολίδα): Μία από τις καλύτερα διατηρημένες διαδρομές, διάσημη για την επιβλητική Αρκαδική Γέφυρα , ένα κυκλώπειο οικοδόμημα που σώζεται μέχρι σήμερα. Αυτός ο δρόμος, γεμάτος γέφυρες και καλά τεκμηριωμένα ερείπια, συνέδεε τον Αργολικό Κόλπο με τον Σαρωνικό Κόλπο.

3.Ο δρόμος Μ1 (Αργολίδα): Μέρος του δικτύου που εκτείνεται από τις ίδιες τις Μυκήνες. Αν και η αρχή του κοντά στην ακρόπολη είναι σαφής, ο τελικός του προορισμός έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των ειδικών, καθιστώντας τον ιδανική μελέτη περίπτωσης για το μοντέλο.

Μεγάλα ασβεστολιθικά τεμάχια στην πλευρά του πιθανού δρόμου Πύλου-Νιχωρίων. Από: Christopher Nuttall.

Ο στόχος ήταν σαφής: να εισαχθούν τα γνωστά σημεία έναρξης και λήξης αυτών των δρόμων στο λογισμικό και να διαπιστωθεί ποιος συνδυασμός παραμέτρων και λειτουργιών μοντέλου δημιούργησε μια ψηφιακή διαδρομή που επικαλύπτονταν με τη μεγαλύτερη ακρίβεια με τα πραγματικά αρχαιολογικά ευρήματα.

Η μελέτη δεν βασίστηκε σε μία μόνο προσομοίωση. Οι ερευνητές εξέτασαν συστηματικά 5 διαφορετικές συναρτήσεις υπολογισμού κόστους, καθεμία από τις οποίες σχεδιάστηκε για να προσομοιώνει έναν συγκεκριμένο τύπο κίνησης:

• Συναρτήσεις πεζοπορίας (THF, MTF, RHF): Με βάση τον χρόνο και την ενέργεια που επενδύει ένας πεζός στην ανάβαση και την κατάβαση πλαγιών. Η συνάρτηση Tobler (THF) είναι μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες στην αρχαιολογία.
• Συνάρτηση μεταβολικού κόστους (HRZ): Εστιάζεται στην καθαρή ενεργειακή δαπάνη, μετρούμενη σε joules, που απαιτείται για την κίνηση.
• Λειτουργία τροχοφόρων οχημάτων (WCS): Σχεδιασμένη ειδικά για να μοντελοποιεί την κίνηση βαγονιών, ενσωματώνοντας μια βασική έννοια: την κρίσιμη κλίση . Πέρα από ένα ορισμένο βαθμό κλίσης, τα τροχοφόρα οχήματα καθίστανται εξαιρετικά αναποτελεσματικά, απαιτώντας τη δημιουργία ζιγκ-ζαγκ μονοπατιών σε όλο το έδαφος.

Επίσης, διέφεραν και άλλες παραμέτρους, όπως ο αριθμός των κατευθύνσεων που «μπορεί να κινηθεί» το μοντέλο μέσα στο ψηφιακό έδαφος (4, 8 ή 16), και το εάν θα εφαρμοστεί ή όχι η έννοια της γνωστικής κλίσης , η οποία λαμβάνει υπόψη την ανθρώπινη τάση να υπερεκτιμά την απότομη κλίση των λόφων.

Ο δρόμος Μ1 συνεχίζει να εκτείνεται από τις Μυκήνες στην κοιλάδα Μπερμπάτι. Από: Christopher Nuttall.

Για να προσθέσουν ένα ακόμη επίπεδο αξιοπιστίας στην ανάλυση, ανέλυσαν όλους αυτούς τους συνδυασμούς χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικά ψηφιακά μοντέλα υψομέτρου (DEM): το SRTM-DEM της NASA και το πιο πρόσφατο COP-DEM από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Συνολικά, δημιουργήθηκαν και συγκρίθηκαν εκατοντάδες εικονικές διαδρομές για κάθε τμήμα του δρόμου.

Αποτελέσματα: Ο Θρίαμβος του Τροχοφόρου Κάρου

Τα ευρήματα ήταν αποκαλυπτικά. Για τον δρόμο της Μεσσηνίας και για τον δρόμο Μ1 από τις Μυκήνες σε μία από τις πιθανές διαδρομές του, η συνάρτηση που παρήγαγε μονοπάτια που ταίριαζαν περισσότερο με τα πραγματικά ερείπια ήταν, συντριπτικά, η κρίσιμη συνάρτηση κόστους κλίσης για τροχοφόρα οχήματα (ΚΚΟ) .

Αυτό υποδηλώνει ότι οι Μυκηναίοι κατασκευαστές έδιναν προτεραιότητα στον σχεδιασμό δρόμων κατάλληλων για τροχοφόρα κυκλοφορία - πιθανώς πολεμικών αρμάτων ή άμαξες για τη μεταφορά εμπορευμάτων. Οι κρίσιμες κλίσεις που λειτουργούσαν καλύτερα στο μοντέλο (μεταξύ 3% και 9%) συνάδουν με τις ανάγκες ενός φορτωμένου τροχοφόρου οχήματος.

Η περίπτωση του δρόμου Τίρυνθας-Επιδαύρου αποτελούσε μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση. Εδώ, οι λειτουργίες πεζοπορίας, ιδιαίτερα του Tobler, προσέφεραν καλύτερη προσαρμογή. Αυτό υποδηλώνει ότι η διαδρομή μπορεί να προέρχεται από ένα αρχαίο πεζόδρομο που αργότερα μνημειώθηκε και προσαρμόστηκε για οχήματα , διατηρώντας μέρος της αρχικής του διάταξης.

Η μελέτη έλυσε επίσης ένα ερώτημα σχετικά με αυτόν τον δρόμο: το μοντέλο έδειξε ότι η βέλτιστη διαδρομή ξεκινούσε από το αρχαίο λιμάνι της Ναυπλίας και όχι απευθείας από την ακρόπολη της Τίρυνθας, ενισχύοντας τη θεωρία ότι ο κύριος σκοπός της ήταν να συνδέσει τα λιμάνια του Αργολικού και του Σαρωνικού Κόλπου, διευκολύνοντας την ταχεία διέλευση αγαθών και ανθρώπων, αποφεύγοντας παράλληλα τον επικίνδυνο περίπλου της χερσονήσου.

Όσον αφορά τον μυστηριώδη δρόμο Μ1 που ξεκινούσε από τις Μυκήνες , τα μοντέλα δεν υποστήριζαν σαφώς την υπόθεση ότι οδηγούσε απευθείας στην Κόρινθο . Αντίθετα, πρότειναν πιθανούς εναλλακτικούς προορισμούς προς τα ανατολικά, όπως το λιμάνι του Καλαμιανού στον Σαρωνικό Κόλπο, ή προς τα βόρεια, προς τον Άγιο Βασίλειο, μια τοποθεσία με πιθανή τελετουργική σημασία.

Οι παλαιότερες γέφυρες. Πεζοπορία στον Μυκηναϊκό Δρόμο, Αργολίδα, Πελοπόννησος, Ελλάδα.

Η έρευνα καταδεικνύει ότι η μοντελοποίηση διαδρομών δεν είναι μια ακριβής, ενιαία επιστήμη. Δεν υπάρχει καθολική «μαγική φόρμουλα». Η καταλληλότητα των συναρτήσεων και των παραμέτρων που ελέγχονται εξαρτάται από το συγκεκριμένο τοπίο και το αρχαιολογικό πλαίσιο , προειδοποιούν οι συγγραφείς. Τονίζουν την ανάγκη βαθμονόμησης της ανάλυσης για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό του δρόμου, το μέσο μεταφοράς και το έδαφος.

Η επιτυχία της λειτουργίας του WCS σε αυτό το πλαίσιο αποτελεί ένα σημαντικό μάθημα για την αρχαιολογία τοπίου. Υποδηλώνει ότι, τουλάχιστον για τους πιο μνημειώδεις μυκηναϊκούς δρόμους, η αποτελεσματικότητα της μεταφοράς φορτίων με τροχούς ήταν ένας κρίσιμος παράγοντας σχεδιασμού, υπερτερώντας της απλής ελαχιστοποίησης της απόστασης ή του χρόνου με τα πόδια.

Τελικά, αυτή η ψηφιακή ανακατασκευή δεν είναι απλώς μια τεχνική άσκηση. Κατανοώντας τον τρόπο με τον οποίο κινούνταν οι Μυκηναίοι, αποκτούμε βαθύτερη γνώση της οικονομίας και της κοινωνίας τους. Αυτά τα αποτελέσματα υποδηλώνουν επίσης ότι οι μυκηναϊκοί δρόμοι πιθανότατα χρησίμευαν ως βασικοί σύνδεσμοι υποδομής μεταξύ μεγάλων κέντρων και λιμανιών ή κόλπων, υπογραμμίζοντας τον ρόλο τους στη διευκόλυνση του περιφερειακού εμπορίου και της επικοινωνίας , καταλήγει η μελέτη.

Οι δρόμοι συνέδεαν παλάτια, ακτές και κοινότητες, υφαίνοντας το δίκτυο που στήριζε τον πολύπλοκο οικονομικό και κοινωνικό ιστό του πρώτου μεγάλου πολιτισμού της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τώρα, χιλιάδες χρόνια αργότερα, η τεχνολογία του 21ου αιώνα μας επιτρέπει να τους ταξιδέψουμε για άλλη μια φορά και να αποκαλύψουμε τα μυστικά των μηχανικών τους.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde

περισσότερα,

Christopher Nuttall, Jovan Kovačević, Mycenaean roads in the Peloponnese, Greece: Least-cost path modelling using R and Movecost. Journal of Archaeological Science, Volume 184, December 2025, 106414. doi.org/10.1016/j.jas.2025.106414

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/11/mycenaean-engineers-built-europes-first-monumental-roads-in-the-bronze-age-a-study-recreates-them-with-precision/