Η παλαιοβασιλική του Καπαμά
Σύνθρονο του ναού, από τον Hermes Balducci. Νότια από τον σύγχρονο οικισμό στο Ζηπάρι βρέθηκε το 1936 από τους Ιταλούς αρχαιολόγους, μία τρίκλιτη βασιλική, όμοια με αυτήν του Aγ. Παύλου όμως μικρότερη σε μέγεθος.
Ο ναός είχε κυκλικό βαπτιστήριο με θόλο στο κέντρο της νότιας πλευράς. Η κολυμβήθρα ήταν από μάρμαρο. Ο Luigi Morricone υποστήριξε ότι βρισκόταν στο αντίθετο άκρο του αρχαίου δήμου των Φυξιωτών.Το ψηφιδωτό δάπεδο της βασιλικής, φέρει διακόσμηση από πουλιά και ψάρια που προέρχονται από κάποιο ξακουστό εργαστήριο της Κω. Ονομάστηκε από το όνομα του ιδιοκτήτη γης Χατζηγιάννη Καππαμά, στα τουρκικά σημαίνει το φαγητό που φτιάχνεται σε κλειστή κατσαρόλα.
Η βασιλική του Καπαμά φτιάχτηκε σε αλλουβιακά χαλαρά εδάφη των τελευταίων 10000 χρόνων, χρονολογείται τον 5ο - 6ο αιώνα μ.Χ. Καταστράφηκε από τον σεισμό του 554μ.Χ από το Ρήγμα Κω. Σήμερα βρίσκεται σε υψόμετρο 51μ, απέχει 0,68χλμ. από τη Βασιλική του Αγ.Παύλου. Μετά από τον σεισμό και το τσουνάμι το οποίο πρέπει να έφτασε ως εδώ, τα εναπομείναντα μέλη του ναού καλύφθηκαν από φερτά υλικά.
Η παλαιοβασιλική απέχει 9 χλμ. από την πόλη της Κω. Όπως αναφέρει ο Κώος ιστορικός Ιάκωβος Ζαρράφτης, σ’ αυτή την τοποθεσία θυμούνται πολλοί ένα ναό, που πιθανόν να ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη.
Στο 1928 ο Luciano Laurenzi βρήκε ένα μικρό ερειπωμένο κτίσμα και μερικά ίχνη από μωσαϊκό δάπεδο. Σημείωσε τα ευρήματά του στον αρχαιολογικό χάρτη της Κω, ο οποίος ακόμη δεν έχει δημοσιευτεί και τώρα τηρείται στην Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.
Σύμφωνα με τη σελίδα dikaiosnet: «Το 1936 στη διάρκεια μεγάλης καμπάνιας για την ανακάλυψη πολλών ερειπίων της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής Κω, ο Morricone έκανε βαθιές εκσκαφές στο ίδιο μέρος και ανακάλυψε ένα μεγάλο ναό με τρία κλίτη και μια αψίδα, το σύνθρονο και ίχνη ενός άμβωνα στο κέντρο του μεσαίου κλίτους. Στην basilica di Capama υπήρχαν πολλοί βοηθητικοί χώροι, μεταξύ των οποίων, ιδιαίτερα σημαντικό, το Βαπτιστήριο, που είχε ανακαλύψει από το 1928 ο Laurenzi. Η κάτοψη του Βαπτιστηρίου είναι τετράγωνη αλλά με στρογγυλεμένες τις γωνίες του. Οι τοίχοι του κατά διαστήματα έχουν προεξοχές και μεγάλα ανοίγματα αντί παράθυρα. Ήταν στεγασμένο πολύ πιθανόν με τρούλο. Στο εσωτερικό του υπάρχει τετραγωνική κολυμβήθρα στην οποία οδηγούν τέσσερις σκάλες. Είναι κυκλωμένο με διαδρόμους στεγασμένους με θολωτές στέγες. Ο νότιος διάδρομος είναι σε αρκετά καλή κατάσταση, Κατά τη διάρκεια του πολέμου, όπως αναφέρει ο Frenah, πολλά από τα μάρμαρα του ναού καταστράφηκαν ή κλάπηκαν και ο ναός μετατράπηκε σε στάβλο».
Οι κατόψεις της παλαιοβασιλικής, όπως και των άλλων ναών της Κω, σχεδιάστηκαν σε κλίμακα 1:100 από τον Ιταλό ερευνητή Hermes Balducci, ο οποίος είχε αρχίσει ήδη και την προετοιμασία των σχεδίων των προσόψεων του ναού. Τα μωσαϊκά που αποτύπωσε είναι από το βόρειο και νότιο κλίτος και τους βοηθητικούς χώρους στα βόρια του ναού. Για το μωσαϊκό του πρόναου, στα δυτικά του βαπτιστηρίου, υπάρχει μόνο το προσχέδιο. Από τις εννέα ακουαρέλες, που αναφέρονται στα μωσαϊκά του ναού, μόνο τέσσερις ολοκληρώθηκαν λόγω του αιφνίδιου και πρόωρου θανάτου του Balducci, αφήνοντας με αυτό τον τρόπο στη μέση τη δουλειά του.
Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής στα Δωδεκάνησα, ιδρύθηκε το Istituto Storico-Archeologico, FERT, το οποίο με την πλούσια βιβλιοθήκη και με τη χορήγηση υποτροφιών, έδωσε τη δυνατότητα, μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια, σε αρκετούς νέους με ιδιαίτερα προσόντα και διαφαινόμενο λαμπρό μέλλον να ετοιμαστούν για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα Δωδεκάνησα. Ένας από τους υπότροφους ήταν στα 1930 και 1932, ο Hermes Balducci. Πολιτικός μηχανικός, με άριστη επιστημονική κατάρτιση και με ιδιαίτερες ικανότητες στο σχέδιο, κατόρθωσε πολύ γρήγορα να κατακτήσει τη θέση του βοηθού καθηγητή για το σχέδιο στο πανεπιστήμιο της Pavia.
Τα Δωδεκάνησα και ιδιαίτερα η Κως, με τα πολύ ενδιαφέροντα κλασικά και μεσαιωνικά μνημεία, και με τις ανακαλύψεις της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Ανασκαφών, του έδωσαν την ώθηση να αναπτύξει ένα πάθος για τις αρχαιότητες και να επισκέπτεται σχεδόν κάθε χρόνο τη Ρόδο και την Κω μέχρι τον αιφνίδιο θάνατό του το 1938.
Οι εργασίες του Balducci κατά την ανοικοδόμηση της Κω, μετά τον σεισμό του 1933 , επικεντρώθηκαν στη μελέτη των πολυάριθμων παλαιοχριστιανικών ναών, που είχαν επισημάνει ήδη ο Laurenzi και ο Morricone.
Οι ναοί ήταν κατεστραμμένοι από τους σεισμούς αλλά τα πλουσιότατα δάπεδα ήταν σχεδόν ανέπαφα με αποτέλεσμα ο Balducci να ασχοληθεί με την ορθή εικονογράφηση των μνημείων που του είχαν αναθέσει.
Το 1935 και 1936 ο Balducci σχεδίασε 49 ακουαρέλες με τα μωσαϊκά που είχαν ανακαλυφτεί στην Κω και τα δάπεδα των παλαιοχριστιανικών ναών, που είναι εξαιρετικά ωραία, στα δε σχέδιά του αποδίδει με αυθεντικό τρόπο τόσο τα μοτίβα όσο και τους χρωματισμούς. Μερικά από τα μωσαϊκά δεν είναι σήμερα ορατά, γιατί επόμενες εκσκαφές τα καλύψανε. Για το λόγο αυτό τα σχέδιά του αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ο Hermes Balducci παρέδωσε τα σχέδια και τις φωτογραφίες στον Luigi Morricone για να δημοσιευτούν. Δυστυχώς με τον αιφνίδιο θάνατό του δεν πραγματοποιήθηκε η δημοσίευση.
Ο Morricone πρόσθεσε το υλικό του θανόντος στις εργασίες του 1935 και 1943,που δημοσιεύτηκαν το 1950 στο Bollettino d’ Arte. Το 1994 μετά το θάνατο της συζύγου του Morricone, Maria Luisa Matini δωρίθηκε το αρχείο του Hermes Balducci από τους κληρονόμους της, τα αδέρφια της Enzo, (αρχιτέκτονας) και Marta Cristini (γιατρός), στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Ιστορία της Κω-Ιακωβος Ζαρράφτης, 1923
2.L. Laurenzi, Carta Archeologica dell’ Isola di Coo, Foglio IV, n. 21
3.L. Morricone, Scavi e Ricerche a Coo (1935-1943) Relazione Preliminari
4. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2017-2023
5. Σελίδα dikaiosnet
6. Μάνος Μαστρογιώργης
7. Gibare ή Ζηπάρι
https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/04/gibare.html
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
