Το πιο έντονα σχολιασμένο βιβλίο;
«Ως βιβλιοθηκάριος, με ρωτούν συχνά τι πιστεύω για τους ανθρώπους που γράφουν στα βιβλία τους. Σίγουρα πρέπει να είμαι αντίθετος σε αυτό; Αν πρόκειται για βιβλίο βιβλιοθήκης, είμαι πολύ σαφής ότι τα στυλό και τα μολύβια πρέπει να φυλάσσονται μακριά από τις σελίδες. Ωστόσο, αν είναι ένα βιβλίο που έχετε, τότε παρακαλώ γράψτε το γρήγορα! Οι σημειώσεις στο περιθώριο από το παρελθόν αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα βιβλία τους και πώς σκεφτόντουσαν τον κόσμο. Οι σχολιασμοί στο περιθώριο μπορεί να είναι πολύ σύντομοι ή αξιοσημείωτα εκτενείς. Ένας συντηρητής βιβλίων που εργάζεται στη βιβλιοθήκη αυτόν τον μήνα μόλις έφερε στην προσοχή μου ένα εντυπωσιακό παράδειγμα: ίσως το πιο έντονα σχολιασμένο βιβλίο που έχω δει ποτέ στη βιβλιοθήκη RCP. Το εν λόγω βιβλίο είναι το Coacae praenotiones, ή Coan prenotions, που σημαίνει «προγνώσεις ή προαισθήσεις από τον Κω». Είναι μια συλλογή δηλώσεων σχετικά με την πρόγνωση ασθενειών, που αποδίδονται κατά την εποχή που τυπώθηκε αυτό το αντίγραφο στον Ιπποκράτη, αλλά τώρα πιστεύεται ότι προηγούνται των κύριων έργων που αποδίδονται σε αυτόν τον αρχαίο Έλληνα γιατρό. Κάθε δήλωση δίνεται στα ελληνικά και τα λατινικά, με εκτενή σχόλια που προστέθηκαν από τον εκδότη του βιβλίου, τον Γάλλο γιατρό Louis Duret (1527-1586) ». Αναφέρει η Κέιτι Μπίρκγουντ, βιβλιοθηκάριος σπάνιων βιβλίων και ειδικών συλλογών.
«Σημειώσεις σαν κι αυτές αποτελούν μια πλούσια πηγή, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να ερμηνευτούν. Δεν υπάρχει μόνο το ζήτημα των αλλαγών στα στυλ γραφής και της ποιότητας και της σαφήνειας της γραφής κάθε ατόμου, αλλά δεν είναι εύκολο να αποκρυπτογραφήσεις και να ξεδιαλύνεις τι λένε οι λέξεις ή τι πραγματικά σημαίνουν τα σχόλια. Αυτοί οι σχολιασμοί σε αυτό το συγκεκριμένο κείμενο είναι γραμμένοι με αρκετά ενθουσιασμό και όχι ιδιαίτερα τακτοποιημένοι, αλλά ο γραφικός χαρακτήρας είναι αρκετά ευανάγνωστος. Υπάρχουν σημειώσεις στα Αγγλικά, τα Λατινικά και τα Ελληνικά, που συχνά συνδυάζουν περισσότερες από μία γλώσσες σε ένα μόνο σημείο. Εμβαθύνοντας σε σχεδόν οποιαδήποτε σελίδα αποκαλύπτεται πόσο στενά εργαζόταν ο αναγνώστης μας στο κείμενο: γράμματα και σύμβολα χρησιμοποιούνται για να συνδέσουν σημεία στο κείμενο με μεγαλύτερα σχόλια όπου το επιτρέπει ο χώρος. Ο αναγνώστης συνδέει τις συστάσεις στο κείμενο με την προσωπική του ιατρική εμπειρία, αναφέροντας ονόματα και μέρη» .
«Δεν είναι προφανώς σήμα ιδιοκτησίας και δεν μοιάζει με υπογραφή: μπορεί να είναι μια σημείωση με το όνομα κάποιου άλλου για μελλοντική αναφορά. Ωστόσο, ο κ. Kidder του Emmanuel μπορεί να είναι ανιχνεύσιμος. Σύμφωνα με το βιβλίο Alumni Cantabrigienses του John Venn, ο Richard Kidder σπούδασε στο Emmanuel College του Cambridge από το 1649 έως το 1653, και στη συνέχεια έγινε μέλος του Κολλεγίου. Αργότερα είχε μια διακεκριμένη καριέρα στην Εκκλησία της Αγγλίας, τερματίζοντας την καριέρα του ως Επίσκοπος του Bath και του Wells. Πέθανε στο κρεβάτι του στο Επισκοπικό Μέγαρο στο Wells κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας τη νύχτα της 26ης Νοεμβρίου 1703. Είναι πιθανό ο Ιπποκράτης να ήταν υλικό ανάγνωσης για έναν μελλοντικό επίσκοπο; Μπορεί να φαίνεται κάπως απίθανο, αλλά το Oxford Dictionary of National Biography σημειώνει ότι ο Kidder αρχικά εκπαιδεύτηκε ως φαρμακοποιός πριν πάει για σπουδές στο Cambridge, οπότε ίσως συνέχισε να ενδιαφέρεται για την ιατρική. Λιγότερο εκπληκτικό είναι ότι ένας επίσκοπος θα είχε στην κατοχή του μια συλλογή βιβλίων: Το Book Owners Online σημειώνει ότι ο Kidder περιγράφηκε ως «άνθρωπος με πολλά βιβλία» και ότι σώζεται ένας κατάλογος 500 βιβλίων. Δεν έχω ελέγξει ακόμη αυτόν τον κατάλογο, στη Βιβλιοθήκη του Καθεδρικού Ναού Wells, για τυχόν Ιπποκράτη. Επιστολές που γράφτηκαν από τον Kidder το 1680 και αργότερα σώζονται σε μια συλλογή επιστολών στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Είναι δύσκολο να είμαστε σίγουροι όταν συγκρίνουμε πιθανώς νεότερους σχολιασμούς βιβλίων και σοβαρή ώριμη επισκοπική αλληλογραφία, αλλά τα στοιχεία δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο η γραφή να προέρχεται από τον ίδιο άνθρωπο. Συνολικά, υπάρχει μεγάλο δυναμικό σε αυτό το βιβλίο. Θα χαιρόμουν πολύ αν κάποιος αναζητά ένα ερευνητικό έργο και θέλει να έρθει και να το διερευνήσει λεπτομερέστερα» συνεχίζει η Κέιτι Μπίρκγουντ.
Κωακές Προγνώσεις
Η Κωακή πρόγνωση αναφέρεται σε μια ιατρική έννοια που προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, συγκεκριμένα από την ιατρική σχολή της Κω που σχετίζεται με τον Ιπποκράτη, η οποία είναι η πρακτική της πρόβλεψης της πορείας μιας ασθένειας με βάση την παρελθούσα, παρούσα και μελλοντική κατάσταση ενός ασθενούς.
Ορίζεται από προσεκτική, μακροπρόθεσμη παρατήρηση και περιλαμβάνει την αξιολόγηση του ιστορικού και των τρεχόντων συμπτωμάτων ενός ασθενούς για την πρόβλεψη της μελλοντικής εξέλιξης μιας ασθένειας. Το κείμενο των «Κωακών Προγνώσεων» (επίσης γνωστό ως Προαναγγελίες Coan) είναι το πιο διάσημο παράδειγμα, που περιέχει μια συλλογή από αφορισμούς που σχετίζονται με την πρόβλεψη αποτελεσμάτων σε διάφορες ασθένειες.
Υπάρχει ένα έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής, άγνωστο σχεδόν στους περισσότερους, που ανήκει όπως ταξινομήθηκε,στα προγνωστικά και σημειολογικά ιπποκρατικά έργα και αυτό είναι οι «Κωακαί προγνώσεις».
Ιδιαίτερη σημασία απέδιδαν οι Ιπποκρατικοί γιατροί στην πρόγνωση. «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» έλεγαν. Κατά τον Ιπποκράτη ο γιατρός που προγιγνώσκει και προλέγει αυτά που θα συμβούν στον ασθενή έχει άριστα αποτελέσματα. Διότι με την πρόγνωση,που στηρίζεται σε ασφαλή διάγνωση, ο γιατρός κερδίζει την εμπιστοσύνη των ασθενών και εφαρμόζει την ορθή θεραπεία.
Η πρόγνωση για την πορεία της ασθένειας συνδυαζόταν πάντοτε με τις διαγνωστικές ενδείξεις. Και στο έργο «Κωακαί προγνώσεις» του Ιπποκράτη διαβάζουμε 640 αναφορές σε ποικίλες μορφές παθήσεων και συμπτώματα ασθενειών που προσβάλλουν το ανθρώπινο σώμα.
Σύγχρονοι ερευνητές αναφερόμενοι στις προβλεπτικές αυτές ικανότητες του Ιπποκράτη ομολογούν ότι αυτός πρώτος διέβλεψε τη σημασία και τις τεράστιες προοπτικές της προληπτικής ιατρικής, που καλλιεργείται στις μέρες μας. Αλλά και της προκαθοριστικής ιατρικής, που άρχισε τώρα να αναπτύσσεται και που μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος (Σπ.Μαρκέτος, Ιστορία της Ιατρικής, Αθήνα 1993, σελ. 73).
Οι «Κωακαί προγνώσεις» χρονολογήθηκε ότι γράφτηκαν το δεύτερο μισό του 4ου π. Χ. αιώνα και πολλοί πιστεύουν ότι περιλαμβάνουν τις γνώσεις των Κώων γιατρών (Ασκληπιάδων),που υπήρξαν πρόγονοι του Ιπποκράτη, ο οποίος όμως ήταν εκείνος που τις συμπλήρωσε, τις συστηματοποίησε και τις κατέγραψε.
Στο έργο του αυτό ο Ιπποκράτης μας παρέχει μια ακόμη ένδειξη της αντιμετώπισης του ασθενή ως ενιαία ψυχοσωματική ολότητα, καθώς διαπιστώνει την επίδραση των βιολογικών παρεκκλίσεων ακόμη και στην πνευματική ζωή του ανθρώπου.
Το αρχαίο ρητό νους υγιής εν σώματι υγιεί επαληθεύεται εδώ και διευρύνει τη σημασία του. Οι νοητικές και βιολογικές διεργασίες αλληλεπιδρούν και, αν είναι σε φυσιολογική κατάσταση, εξασφαλίζουν την υγεία σε όλο τον ανθρώπινο οργανισμό. Όταν για κάποιο λόγο η μια από τις δυο προσβληθεί, η υγεία κλονίζεται.Από την ποικιλία των θεμάτων που περιγράφονται εδώ φαίνεται η σπουδαιότητα και το ενδιαφέρον που έχει το ιπποκρατικό αυτό βιβλίο με τίτλο: «Κωακαί προγνώσεις».
Πολλά στοιχεία του έργου τούτου αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης και σχολιασμού για πολλά χρόνια, μέχρι τη σύγχρονη εποχή, γι’ αυτό αξίζει και σήμερα να διαβάζεται από όλους.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Σχολιάζοντας τον Ιπποκράτη: ποιος διάβαζε τις Κωακές Προγνώσεις;
https://history.rcp.ac.uk/blog/annotating-hippocrates-who-was-reading-coan-prenotions
2.Hippocrates, Coan Prenotions. Anatomical and Minor Clinical Writings
https://www.loebclassics.com/view/LCL509/2010/pb_LCL509.ix.xml