Χαρτογράφηση τσουνάμι του 1956 στην Κάλυμνο

Η Νίκη Καπελλά [Παλιές Φωτογραφίες της Καλύμνου] πρόσφατα ανέβασε μία φωτογραφία στο facebook με τίτλο «ΚΑΛΥΜΝΟΣ, 9-7-1956: πλημμυρισμένη η πλατεία μετά τον σεισμό της Αμοργού,Ζαχαροπλαστείο ΕΜΜ. ΜΗΛΑ και η σημερινή ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ. 

Αμεσα ανταποκρίθηκε ο Γιώργος Κουλιάς, «το θυμάμαι ήμουν στο Ανω Δοκάκι [Λινάρια] και έβλεπα την θάλασσα που έμπαινε στα σπίτια στο Καντούνι αξέχαστες σκηνές».Ο Γιάννης Κουλιανός, συμπληρώνει «ήμουν με 42 πυρετό εκείνο το πρωινό,ήταν φοβερό, καταστροφές μεγάλες στα καταστήματα της παραλίας».Ακολουθούν σχόλια και αναρτήσεις από την Ελευθερία Γ. «Αναμνήσεις ... σαν όνειρο», Jack Gavalas «Το θυμάμαι ήμουν 5 χρονών!» ο «Michael Koullias «Ήμουν 9 χρόνων και το έβλεπα από την Άσπα του Αγίου Στέφανου»,Eirini Savvas Xatziemanouil «Το θυμάμαι σαν όνειρο που πήγαμε στης γιαγιάς μου το σπίτι απανω στο μαρασι του Αγίου Νικολάου για να σωθούμε μείναμε μια εβδομάδα και κατεβήκαμε ειμουν 3 χρόνων σαν ονειρο».Dimitris Kabouris «Ο σεισμός συνοδεύτηκε και από μία απίστευτη νεροποντή η οποία άλλαξε πάρα πολλά από την εικόνα του τότε Εμποριού, λεν οι παλαιότεροι». Skevos Trikilis «Ήμουν έντεκα χρονον και τα θυμάμαι όλα η θάλασσα από το Καντούνι έφτασε στην μαρισκα κάτω στη ποθια τα περισσότερα σπίτια στις παθητριες γέμισαν από θάλασσα αυτά θυμάμαι από την καταστροφή». Τέλος η Kiki Zourdou προσθέτει :«Μαύρη ανάμνηση......Να μην ξανασυμβεί ποτέ».

Ηταν το σοβαρότερο τσουνάμι της Μεσογείου από τις 28/10/1908, όταν φονικά κύματα χτύπησαν τις ακτές της Μεσσήνης [Ιταλία] αφήνωντας πίσω τους από 75.000-200.000 νεκρούς.Για την Κάλυμνο ίσως ήταν το σημαντικότερο τσουνάμι, από το 1493 μ.Χ.

Τι συνέβη την μοιραία 9η Ιουλίου;

Όλα άρχισαν από ένα χερσαίο σεισμικό επεισόδιο 4.9 βαθμών που συνέβη στις 8/8/1956 νότια της Αιγιάλης Αμοργού. Το χωριό αναστατώθηκε αλλά κανένας δεν γνώριζε τι θα ακολουθήσει.

Την επόμενη ημέρα, στις 05:11:43 τοπική ώρα, εκδηλώνεται σεισμός μεγέθους 7.5 βαθμών.Το επίκεντρο ήταν υποθαλάσσιο, 22 χλμ. νότια της Χώρας Αμοργού και 97 χλμ. νοτιοδυτικά της Καλύμνου, με εστιακό βάθος 15 [±10] χλμ. Ακολούθησαν 20 μετασεισμοί μεγέθους 4.1 βαθμών. Ο μεγαλύτερος από αυτούς είχε μέγεθος 6.9 βαθμούς, συνέβη 13 λεπτά αργότερα. Το επίκεντρο του μεγαλύτερου μετασεισμού καταγράφηκε 2,3 χλμ. ανατολικά  της Ανυδρου με εστιακό βάθος 95 [±15] χλμ.

Το σεισμικό συμβάν συνοδεύεται από τσουνάμι λόγω υποθαλάσσιας κατολίσθησης που όμως δεν προκαλεί θανάτους ανάλογους με αυτούς του γενετήριου σεισμού ο οποίος κατέστρεψε πάνω από το 80% των σπιτιών στην Σαντορίνη. 

Το τσουνάμι δημιουργεί εκτεταμένες ζημιές στην Αμοργό, Σαντορίνη, Ανάφη, Φολέγανδρο, Λέρο, Κάλυμνο, Δυτική Κω [Κέφαλο], Νίσυρο και γίνεται αισθητό στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, στην Κρήτη και στην Ρόδο. Το ύψος του έφτασε τα 20μ. και κάτι στην Αμοργό, 12,6μ στην Φολέγανδρο, τα 10+ στην Αστυπάλαια,  3-4μ στην Κέφαλο Κω. Στην Κάλυμνο κυμάνθηκε από 2μ. έως 5μ+ στις δυτικές ακτές[δες χάρτη]. Αρκετοί παράγοντες καθόρισαν το ύψος και την καταστροφικότητα του μεταξύ των οποίων ο δυνατός σεισμός, ο όγκος του εκτοπισμένου νερού, η τοπογραφία του θαλάσσιου βυθού  και τα φυσικά εμπόδια.

Τα συνδυασμένα αποτελέσματα του τραγικού τριπλού γεγονότος [2 μεγάλοι σεισμοί και ένα τσουνάμι] ήταν να σκοτωθούν 53 άτομα,να τραυματιστούν περίπου 100, και να προκληθούν μεγάλες και μέτριες ζημιές σε περίπου 3760 κτίρια.

Θρίλερ επιβίωσης στην Κάλυμνο; 

Σύμφωνα με μαρτυρία μηχανικού του Δήμου: «Μόλις σε 13 λεπτά µετά το σεισµό άρχισε να υποχωρεί η θάλασσα, η οποία σε ορισµένες περιοχές έφτασε τα 200μ. από την ακτογραμμή. Μετά από 5 λεπτά έφτασε στο Καντούκ[ν]ι το πρώτο κύµα κινούµενο µε αστραπιαία ταχύτητα από Α προς  ∆ και στην συνέχεια ακολούθησαν τα άλλα δύο που κατέκλυσαν το πεδινό µέρος της νήσου σε βάθος 200μ. Το κύµα έφτασε σε ύψος 3,60µ. Σε µερικά σηµεία η στάθµη της θάλασσας κατήλθε κατά 2,5µ περίπου και σε άλλα ανήλθε κατά 5,5µ. περίπου. Στον οικισµό Ποθαία η θάλασσα αρχικά υποχώρησε και εν συνεχεία επανήλθε µε υπερυψωµένη στάθµη και κατέκλυσε τα κτίρια κυρίως της παραλίας προξενώντας σοβαρές ζηµιές. Σηµειώθηκαν 3 διαδοχικές υποχωρήσεις της θάλασσας, εκ των οποίων η τρίτη ήταν µεγαλύτερη. Κατά την υποχώρηση τα νερά της θάλασσας παρέσυραν ζώα, δέντρα, σκεύη και κουφώµατα σπιτιών σε απόσταση 1000-1500µ. Σε µερικά σηµεία παρατηρήθηκε πρόσχωση της παραλίας, στα περισσότερα όµως απογύµνωση του εδάφους. Η ορµή των νερών ήταν τόσο µεγάλη, ώστε τεχνητοί ογκόλιθοι προοριζόµενοι για την επισκευή του λιμανιού που βρίσκονταν 100µ. περίπου μέσα στην ξηρά, υπέστησαν σοβαρές ζηµιές. Περισσότερα από 30 αλιευτικά σκάφη και ένα µεγάλο ιστιοφόρο παρασύρθηκαν. Τρία άτοµα[;] πνίγηκαν και µια µεγάλη έκταση καλλιεργίσιµης γής αχρηστεύθηκε από την κατάκλυση της θάλασσας».

Επίσης, για το τσουνάμι ο Κων/νος Καλαιτζογλου αναφέρει: «Επτάχρονο παιδί παρακολούθησα τον σεισμό και το τσουνάμι από ένα λόφο στα Λινάρια [Δυτική παραλία της Καλύμνου], σχεδόν πίσω από τον θαλάσσιο βράχο Πλατέλα που αγγίζει και την παραλία. Ευτυχώς τα κύματα ορμούσαν και αποτραβιόντουσαν, δίνοντας κάποιο χρόνο στους ανθρώπους της παραλίας να αποσυρθούν. Αλλά δίπλα στην Πλατέλα έτυχε να βρίσκεται μία μικρή βάρκα, κοντά στην παραλία Λινάρια [που αρχίζει από εκεί], με έναν μάλλον ηλικιωμένο ναυτικό μέσα. Αυτός αντιμετώπισε τα μανιασμένα κύματα, προσπαθώντας να μην συντριβεί στον βράχο. Από ότι θυμάμαι διεύθυνε τη βάρκα έτσι, ώστε να κόβει τα κύματα, έως ότου το φαινόμενο ησύχασε. Η προσπάθεια του πρέπει να ήταν αγωνιώδης και το ότι δεν έγινε καμία βλάβη μου φάνηκε σαν μικρό θαύμα! Δυστυχώς δεν έμαθα το όνομα του βαρκάρη».

Ποιό ρήγμα έδωσε τον σεισμό;

Υπεύθυνο για τις σεισμικές δονήσεις και το τσουνάμι ήταν το υποθαλάσσιο Ρήγμα της Αμοργού, ένα τα σημαντικότερα του Κεντρικού Αιγαίου, με μήκος τουλάχιστον 44 χλμ.

Πρόκειται για τεκτονική δομή που ολισθαίνει 2,4 χιλιοστά τον χρόνο και αποτελεί μέρος μιας συστάδας ρηγμάτων. Ομως την αποφράδα ημέρα αντί να γλιστρήσει, όπως μας είχε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, ξαφνικά έσπασε απότομα και προκάλεσε τον κύριο σεισμό.

Το όλο γεγονός ήταν αυθαίρετο ή μέρος μιας φυσικής διαδικασίας που λειτουργεί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια;

Δυστυχώς τα διαθέσιμα δεδομένα είναι ελάχιστα και είναι δύσκολο να απαντήσουμε με βεβαιότητα. Ομως, η σύγχρονη ιστορία των σεισμών της Αμοργού μας λέει ότι, δυτικά από το επίκεντρο της 9ης Ιουλίου το γειτονικό Ρήγμα Ανυδρο είχε διαταραχθεί τόσο το 1911 [7,1 βαθμούς και βάθος 140 χλμ] όσο το 1934 με σεισμό 6,2 βαθμών [σε βάθος 150 χλμ]. Τα δύο περιστατικά ίσως επηρέασαν το όμορο Ρήγμα της Αμοργού και μετά από χρόνια οδήγησαν στο τραγικό συμβάν της 9ης Ιουλίου. Μάλλον δεν προκάλεσαν αξιοσημείωτα τσουνάμι λόγω μεγάλου εστιακού βάθους των γεννητήριων σεισμών.

Μία γρήγορη ματιά στο Ρήγμα της Αμοργού δείχνει ότι η συστάδα γεωμορφών μπορεί να παρουσιάζει ρυθμό επανάληψης περίπου κάθε 46-50 χρόνια με μεγέθη που κυμαίνονται από 7.1-7.5 βαθμούς. Οι μεγάλοι σεισμοί δείχνουν ότι μεταναστεύουν πιο ανατολικά κατά μήκος της ομάδας ρηγμάτων. Εάν τα πράγματα έχουν έτσι τότε παρατηρείται κάποια υστέρηση στο ανατολικό τμήμα. Μοιάζει αδιατάρακτο και φαίνεται να μην έχει ενεργοποιηθεί τουλάχιστον από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο. Είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα ξυπνήσει, άν όχι αυτό κάποιο από την συστάδα ή ένα άλλο. 

Το τσουνάμι του 1956 μπορούσε να ήταν πολύ θανατηφόρο άν χτυπούσε τις ακτές όχι μόνο της Καλύμνου αλλά και των γύρω νησιών κατά τις ώρες υψηλής επισκεψιμότητας τους. Την ώρα εκδήλωσης οι κάτοικοι δεν βρίσκονταν στην παραλία. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι η ευρύτερη περιοχή του Κ.Αιγαίου δεν ήταν ανεπτυγμένη τουριστικά όσο σήμερα.

Έχουν περάσει 63 χρόνια από τότε

Εάν κάτι ανάλογο συνέβαινε σήμερα, όπου ζωή, κατοικία και αναψυχή βρίσκονται τους καλοκαιρινούς μήνες «κοντά στο κύμα», οι συνέπειες θα ήταν από πολύ δραματικές έως ανυπολόγιστες.  

Το Αιγαίο, είναι μία από τις πιο επικίνδυνες θαλάσσιες περιοχές για εκδήλωση τσουνάμι. Δεν είναι κάτι νέο, από την αρχαιότητα έως σήμερα έχουν συμβεί εκατοντάδες περιστατικά μικρά ή μεγάλα. 

Απαιτείται υπεύθυνη ενημέρωση και εγρήγορση των πολιτών. Το σήμα κινδύνου μπορεί να στείλει ακόμη και ένας πολίτης/ψαράς με το τηλέφωνό του, όταν αντιληφθεί το τσουνάμι.

Οι αρμόδιοι όμως πρέπει να είναι σε θέση να ειδοποιήσουν με σειρήνα τους κατοίκους ή με ένα τοπικό ψηφιακό δίκτυο πληροφοριών που διασυνδέει κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές.

Είναι σημαντικό κάθε τοπική κοινότητα να γνωρίζει από που προέρχεται η απειλή τσουνάμι και να λάβει τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Ευτυχώς δεν δίνει κάθε σεισμός και ρήγμα, τσουνάμι.Υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις για να γεννηθεί ένα φονικό κύμα. 

Ομως, ακόμη τώρα δεν γνωρίζουμε ότι μετά από ένα σεισμό ιδιαίτερα μεγάλο απομακρυνόμαστε από την παραλία. Αμέσως τρέχουμε σε ένα υψηλό μέρος. Δεν παρακολουθούμε τα κύματα όταν πλησιάζουν, ούτε τραβάμε αναμνηστικές φωτογραφίες ή selfie.

Προέχει η προσωπική ασφάλεια. Δεν πηγαίνουμε κοντά στη θάλασσα για να σώσουμε το σκάφος μας ή για να δούμε άν το μαγαζί μας έπαθε ζημιές. Αν μας ρίξει κάτω ο σεισμός, στην διάθεση μας έχουμε μόνο 2-3 λεπτά. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα για να μετακινηθούμε σε ψηλότερο έδαφος. Πόσο ψηλότερα; Το τσουνάμι της Αμοργού έδωσε κύματα με ύψη που έφτασαν τα 20μ. Αρα, ασφαλείς είμαστε σε μεγαλύτερα υψόμετρα.

Το τσουνάμι δεν είναι ένα μόνο κύμα, είναι ακολουθία κυμάτων. Μετά το πρώτο κύμα θα ακολουθήσουν άλλα μεγαλύτερα.Συνήθως το 2ο ή 3ο κύμα είναι τα πιο καταστροφικά.

Οι πρώτες 48 ώρες του σεισμού και ιδίως μέχρι την εκδήλωση του μεγάλου μετασεισμού είμαστε σε εγρήγορση. Τσουνάμι μπορεί να γεννηθεί και από μετασεισμό.

Μόλις ολοκληρωθεί η όλη διαδικασία των κυμάτων, που μπορεί να πάρει ακόμη και 6 ώρες ή περισσότερο, εφησυχάζουμε και κάνουμε τον πρώτο απολογισμό. Εως τότε προέχει η προσωπική ασφάλεια της κοινότητας.

Μία από τις πιο σημαντικές παρενέργειες του τραγικού συμβάντος του 1956 ήταν η μεγάλη μετανάστευση του πληθυσμού της Σαντορίνης που πλήγηκε περισσότερο από τον σεισμό, κυρίως προς την Αθήνα και τα γύρω νησιά.

Δεν ήταν η πρώτη φορά, οι σημαντικές φυσικές καταστροφές σχεδόν πάντα συνοδεύονται από μεγάλες μεταναστεύσεις πληθυσμών.

Η αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών απαιτεί γνώσεις, σχεδιασμό με συνεχή προσπάθεια βελτίωσης.Υπάρχουν λύσεις μετριασμού των επιπτώσεων τσουνάμι με μηδαμινό έως ελάχιστο κόστος.

Δυστυχώς, οι αρμόδιοι φορείς συχνά αδιαφορούν και δεν δίνουν την δέουσα προσοχή απέναντι σε έναν επαναλαμβανόμενο φυσικό κίνδυνο.

Αν έχετε χρόνο μπορείτε να μάθετε περισσότερα ρίχνοντας μια ματιά στο e-βιβλίο με τίτλο «Ετοιμότητα σώζει ζωές».

Γεωδίφης

Πηγές

1.Νίκη Καπελλά,Μάνος Τρικοίλης ,Nick Sdregas [Παλιές Φωτογραφίες της Καλύμνου]
2.Ιστοσελίδα-antexoume.wordpress.com/Konstantinos Kalaitzoglou.]
3.Ιστορία των σεισμών της Κω-Τι συνέβη και γιατί;[2018]
https://drive.google.com/file/d/1oiOLFvR6D485umd9mUh0AYsR2i9fKjBm/view?usp=sharing
4.Ετοιμότητα σώζει ζωές [2011]
https://drive.google.com/open?id=0BxTgdOlHGoJcX2N3UDdmX3IzVDQ
5.The 1956 earthquake and tsunami in Amorgos, Greece
Emile A. Okal, Costas E. Synolakis, Burak Uslu, Nikos Kalligeris and Evangelos Voukouvalas

Εικόνες

1.Χαρτογράφηση τσουνάμι του 1956. Με κόκκινο σημειώνονται τα Ρήγματα της Αμοργού και Β.Αστυπάλαιας. Στο ορθογώνιο μπλε πλαίσιο βρίσκεται το επίκεντρο του προσεισμού και στο κυκλικό του κυρίως σεισμού. Στον χάρτη  κίτρινα βελάκια δείχνουν την κίνηση των κυμάτων τσουνάμι και οι κίτρινοι αριθμοί τα μέγιστα ύψη τους στα γύρω νησιά. 

2. Τα αποτελέσματα του τσουνάμι της Αμοργού στην Κάλυμνο. Τα κύματα εισβάλλουν στο λιμάνι, αφαιρούν ζωές, προκαλούν ζημιές, παρασύροντας σκάφη και οτιδήποτε άλλο βρουν και τέλος οπισθοχωρούν. [Παλιές Φωτογραφίες της Καλύμνου].

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η γεωγραφία του τσουνάμι του Αιγαίου.

Φωτογραφίες από το Τσουνάμι του Αιγαίου, στην Κάλυμνο.