Ιστορικοί σεισμοί και σημαντικά ρήγματα στην Δωδεκάνησο και το ΝΑ Αιγαίο

Στο βάθος δεξιά το ανατολικό τμήμα του Ρήγματος Gokova στον Κόλπο του Κεραμεικού, από το Ψαλίδι Κω. Το τμήμα βρίσκεται μέσα στην Τουρκία αλλά η έντονη και περιοδική δράση του επηρεάζει νησιά όπως η Κως, Κάλυμνος, κά της χώρας μας. 

Κάτω επισυνάπτεται χάρτης με τα σημαντικότερα ενεργά ρήγματα της Δωδεκανήσου και του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Στον χάρτη σημειώνονται τα εκτιμώμενα επίκεντρα σεισμών με  μεγέθη μεγαλύτερα από 6 βαθμούς, η χρονιά εκδήλωσης τους και οι τεκτονικές δομές από τις οποίες μπορεί να προήλθαν. 

Οι περισσότεροι από τους καταστροφικούς σεισμούς της ευρύτερης περιοχής σχετίζονται με αυτά τα ρήγματα.

Τι είναι ρήγμα; Το ρήγμα αποτελεί ένα σπάσιμο στο φλοιό της Γης, κατά μήκος του οποίου απελευθερώνεται η ενέργεια που προέρχεται από ένα σεισμό.Τα ρήγματα μπορεί να είναι  ενεργά ή μη. Τα ενεργά ρήγματα είναι εκείνα το οποία έχουν προκαλέσει τουλάχιστον ένα σεισμό κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 10.000 χρόνων [Ολόκαινο]. 

Στον χάρτη σημειώνονται οι θέσεις όπου οι μελλοντικοί μεγάλοι σεισμοί πρόκειται να συμβούν. Κατά συνέπεια η χαρτογράφησή τους είναι μία εργασία πρώτης προτεραιότητας για την εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας της περιοχής.

 Το μέγεθος του σεισμού φανερώνει το πόσο μεγάλος είναι ένας σεισμός, υπολογισμένο με βάση την σεισμική ροπή ή την κλίμακα Richter [μικρότεροι από 5 βαθμούς].Η κλίμακα Richter είναι λογαριθμική, που σημαίνει ότι ένας σεισμός με μέγεθος 6 είναι 10 φορές περισσότερο καταστροφικός από ότι ένας σεισμός με μέγεθος 5.

Οι μεγάλοι σεισμοί λαμβάνουν μέρος σε σημαντικές ζώνες διάρρηξης. Η μελέτη των ενεργών σεισμικών ρηγμάτων είναι πολύ αναγκαία γιατί μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη δυναμική τους και μας βοηθούν να εκτιμήσουμε τον σεισμικό τους κίνδυνο. Γνωρίζοντας δηλαδή ορισμένα στοιχεία από την ταυτότητα του ρήγματος, μπορούμε να προσδιορίσουμε το ανώτατο μέγεθος του σεισμού που μπορεί να προκαλέσει και την επιτάχυνση που αυτός θα έχει ή τη φορά με την οποία θα διαχυθεί η ενέργειά του.

Τα ρήγματα τα συναντά κανείς είτε στην ξηρά είτε στην θάλασσα. Τα υποθαλάσσια ρήγματα με μήκος που φτάνουν έως 15 χιλιόμετρα δεν μπορούν να προκαλέσουν, σε γενικές γραμμές, σεισμό μεγαλύτερο από 6,5 βαθμούς. Δύσκολα συναντώνται μόνα τους, συνήθως εμφανίζονται σε ομάδες ρηγμάτων.

Η ηλικία τους ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Σχηματίστηκαν δηλαδή πολύ πριν εμφανιστούμε σε αυτή την πανέμορφη γωνιά  της Γης, από την σύγκλιση και σύγκρουση της Ευρασιατικής με την Αφρικανική πλάκα σε συνδυασμό με τη μετακίνηση της Μικράς Ασίας προς Δυτικά, δηλαδή το Αιγαίο. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, τα ρήγματα με τη συνεχή τους δράση στην πορεία του χρόνου στάθηκαν η αιτία για να αποκτήσουν τη μορφή που έχει σήμερα τόσο η θάλασσα όσο και η ξηρά στο ΝΑ Αιγαίο και την Δωδεκάνησο.

Η περιοχή του νοτιοανατολικού Αιγαίου αποτελείται από βαθιές λεκάνες που περιβάλλονται από απότομες υποθαλάσσιες πλαγιές που έχουν δημιουργηθεί από τη δράση τους. Πολλά από αυτά τα ρήγματα έχουν προκαλέσει συνολικές μετατοπίσεις, κατακόρυφες ή οριζόντιες, πολλών εκατοντάδων ή και χιλιάδων μέτρων στην ιστορία τους. Με αυτό τον τρόπο αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα διαμόρφωσης του ανάγλυφου του θαλάσσιου βυθού.

Οι πιο ισχυροί σεισμοί συμβαίνουν στον θαλάσσιο χώρο της περιοχής. Νότια της Ρόδου υπάρχει μια ομάδα ρηγμάτων που ποτέ δεν έχει δει κανείς από κοντά και προκάλεσε τον 2ο πιο σφοδρό σεισμό της Μεσογείου, έναν από τους μεγαλύτερους στην ιστορία της Ευρώπης. Ο σεισμός του 1303 με μέγεθος 8 βαθμούς και κάτι ήταν ο μεγαλύτερος στην ιστορία της Δωδεκανήσου και στο νοτιοανατολικό Αιγαίο.
Με βάση την ιστορική σεισμικότητα, σεισμοί τέτοιου μεγέθους γίνονται κάθε περίπου 1000 χρόνια με τον τελευταίο να έχει εκδηλωθεί το 1303  

[https://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/quake-1303].

Επίσης σημαντικά επεισόδια στην ιστορική ακολουθία ήταν οι σεισμοί με μεγέθη από 7,2-7,5 βαθμούς του  227 π.Χ, 199-198 π.Χ  και του 139 μ.Χ που κατέστρεψαν πολλές αρχαίες πόλεις και μνημεία από την πολιτιστική κληρονομιά μας.

Οι σεισμοί της Δωδεκανήσου συχνά συνοδεύονται από ισχυρά τσουνάμι με καταστροφικές συνέπειες για τους παράκτιους οικισμούς όπως του 227 π.Χ, 139, 554,1303 κά.

Συχνά ο νοτιότερος νομός της χώρας επηρεάζεται και από όμορα ρήγματα που δεν ανήκουν στην γεωγραφική ενότητα όπως το Ρήγμα της Αμοργού. Προκάλεσε μεγάλες ζημιές με τον σεισμό 7,5 βαθμών του 1956 ιδίως από το τσουνάμι που ακολούθησε με ύψος 20-25 μ. το οποίο χτύπησε τις ακτές της Καλύμνου, Αστυπάλαιας, Λέρου, Πάτμου και άλλων νησιών.

Επιπλέον και το σεισμοηφαιστειακό Κέντρο της Σαντορίνης-Κολούμπου προκαλεί προβλήματα στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και τα νησιά της Δωδεκανήσου και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Επίσης συνοδά συνσεισμικά φαινόμενα προκάλεσαν καταστροφές όπως ρευστοποίηση εδάφους [Ρόδος, Κως κά], κατολισθήσεις και καταπτώσεις βράχων [Κάλυμνος, Σύμη, Τήλος,κά]. Επιπλέον παρατηρούνται κύματα seiche σε Ρόδο, Κω, Κάλυμνο κά, υδροθερμικές εκρήξεις [Κω, Νίσυρο,κά], καθιζήσεις υποθαλάσσιες ή χερσαίες [Κω,Κάλυμνο,Τέλενδο, Ρόδο,κά] και άλλα φαινόμενα.

Ο πιο σημαντικός χερσαίος σεισμός  στην ιστορία της Δωδεκανήσου είχε μέγεθος 6,4 βαθμών και συνέβη το 515 στην Ρόδο, επί βασιλείας του βυζαντινού Αναστασίου [491-518]. Το σεισμικό επίκεντρο μάλλον ήταν νότια του Ακρ.Αμμουδιά και ίσως προήλθε από ένα νέο σε ηλικία ρήγμα που περνάει από την Σγουρού με μήκος τουλάχιστον 10χλμ.Ο Νίκος Αμπράζης ανέφερε ότι ο αριθμός των νεκρών σε αυτό το νυχτερινό γεγονός ήταν υψηλός και ότι η ζημιά ήταν σοβαρή και η πόλη ξαναχτίστηκε από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο. Ο καταστροφικός σεισμός του 6ου αιώνα μ.Χ. σηματοδότησε τη μετάβαση από την Ύστερη Ρωμαϊκή στην Πρωτοβυζαντινή περίοδο στη Ρόδο. Η ένδοξη αρχαία πόλη συρρικνώθηκε σε μέγεθος, οι δρόμοι της που ήταν σύμφωνα με το Ιπποδάμιο δίκτυο ρημάχτηκαν όπως επίσης οι μεγάλες βασιλικές που βρίσκονταν σε τοποθεσίες αρχαίων ιερών. Σημαντικό τμήμα της πόλης έχει αποκαλυφθεί τα τελευταία χρόνια με ανασκαφές αποκαλύπτοντας σπίτια, αρχοντικά, δρόμους και εκτεταμένα νεκροταφεία.

Τον 20ο αιώνα ο πιο καταστρεπτικός χερσαίος σεισμός στην Δωδεκάνησο συνέβη στην Αντιμάχεια Κω, το 1926. Προήλθε από το Ρήγμα Κιαχίτη  και είχε μέγεθος 5,4R. Το συμβάν άν και μικρό σε μέγεθος προκάλεσε τρομερές ζημιές στο χωριό λόγω εγγύτητας του με το σεισμογόνο ρήγμα. Από τον σεισμό χάθηκαν 2 άνθρωποι. Αρκετοί από τους κατοίκους μετανάστευσαν μετά τον σεισμό στο Μαστιχάρι όπου ιδρύθηκε ο σημερινός παραθαλάσσιος οικισμός.

Την ίδια χρονιά συνέβη ο σεισμός που κατέστρεψε την Αρχάγγελο Ρόδου,  ευτυχώς μόνο με 4 θύματα. Προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε σπίτια της Κω, Σύμης, Τήλου, Δυτικής Τουρκίας, κά. Ηταν το πιο ισχυρό επεισόδιο που καταγράφηκε τον προηγούμενο αιώνα.Είχε σεισμικό επίκεντρο τον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Τήλου και Σύμης, με μέγεθος 7,6 βαθμών.

Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι ιστορικοί σεισμοί μεγαλύτεροι από 7-7,2 βαθμούς προκάλεσαν σοβαρές ζημιές με αρκετά θύματα σε όλη την Δωδεκάνησο και την Νοτιοδυτική Τουρκία. Ο τελευταίος 7αρης [+] στον νομό συνέβη το 1957 σε υποθαλάσσιο χώρο ανατολικά της πόλης Ρόδου. Έχουν περάσει 62 χρόνια από τότε και η περιοχή φαινομενικά μοιάζει ήρεμη. Εχουν όμως έτσι τα πράγματα;

(*)Με αφορμή αυτή την παρουσίαση με τον σεισμικό κίνδυνο της Δωδεκανήσου θα ήθελα άλλη μια φορά να ενημερώσω ότι στη Νίσυρο, ο μοναδικός σεισμογράφος της βόρειας Δωδεκανήσου, για Κάλυμνο, Κω,Λέρο, Πάτμο, Τήλο και Σύμη δεν λειτουργεί μάλλον λόγω χρηματοδότησης.

Γεωδίφης

1. Βικιπαίδεια

2. Ιστορία των σεισμών της Κω-Τι συνέβη και γιατί;Γεωδίφης,2018
https://drive.google.com/file/d/1oiOLFvR6D485umd9mUh0AYsR2i9fKjBm/view?usp=sharing

3. Σεισμοί της Ελλάδας-Β&Κ Παπαζάχος

4. USGS-Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής

5.EMSC-Ευρωμεσογειακό Κέντρο

6.Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών

7.SHARE-WP3/diss.rm.ingv.it/-​Ρήγματα​ και​ σεισμογενείς ​περιοχές ​στην​ Ευρώπη
8.Ambraseys, N. [2009]. Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900
9.Tsunami hazards in the Eastern Mediterranean: strong earthquakes and tsunamis in the East Hellenic Arc and Trench system-G. A. Papadopoulos, E. Daskalaki, A. Fokaefs, N. Giraleas

Μπορείτε να κατεβάσετε τον χάρτη σε υψηλότερη ανάλυση ΕΔΩ

Ιστορικοί ισχυροί σεισμοί και σημαντικά ρήγματα της Δωδεκανήσου.

Ένας καλός τρόπος για να απεικονίσετε το μέγεθος του σεισμού .Η Κλίμακα Ρίχτερ είναι ένα παράδειγμα «λογαριθμικής» κλίμακας, που σημαίνει ότι κάθε αύξηση κατά ένα σημείο στην κλίμακα αντιπροσωπεύει 10πλάσια αύξηση του μεγέθους του σεισμού.