Ασκληπιείο Κω, η γεωλογία του ιερού χώρου
Ασκληπιείο Κω, η κατά τον R.Caton αναπαράσταση του,1906. Πηγή-Royal College of Physicians of London.
Τι κρύβει ο γεώτοπος της Βόρκας; Έπαιξε ρόλο το γεωπεριβάλλον στην επιλογή του ιερού χώρου; Γνώριζαν τις μαγνητικές ανωμαλίες οι πρώτοι σαμάνοι;Η θερμοπηγή του Σουλά συνδέεται με τα Ειλείθυια μυστήρια; Έχει σχέση το Ασκληπιείο με τον Αστερισμό του Κόρακα; Το Τσιλιμπίρι είναι αρχαίο καθαρτήριο; Μήπως η ορθολογική ιατρική γεννήθηκε σε αυτό τον άγνωστο μέχρι σήμερα χώρο;
Το Ασκληπιείο δεν είναι μόνο ένας τόπος από πέτρες, με ωραία θέα που συναντάται σε ένα άλσος με κυπαρίσσια. Είναι μία ευρύτερη έκταση γης που χρειάστηκε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια να διαμορφωθεί. Συχνά τα ειδικά γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής παραβλέπονται από τους ιστορικούς, ερευνητές.
Η αναζήτηση της ιδιαιτερότητας του γεωτόπου βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις συνήθειες και τα έργα και τις ημέρες των πρώτων και των αρχαίων Κώων.
Οταν έλιωναν οι πάγοι
Αν πηγαίναμε πίσω 10.000 χρόνια στην θέση του Ασκληπιείου θα βλέπαμε μία παρθένα έκταση γης, μικρότερη σε διαστάσεις και κλίση από την τωρινή.
Την ίδια περίοδο ο λόφος Άσπρες Πέτρες είναι χαμηλότερος κατά 2-3μ. με εδάφη όπως τα σημερινά δηλαδή μάργες από μειοκαινικές αρχαίες λίμνες και πολλά φερτά υλικά από δύο «βίαια» ποτάμια συστήματα [Βουρίνα, Κοκκινόνερο] που είναι σε νεώτερο ηλικιακό στάδιο.
Ο Ερμαφρόδιτος ισθμός δηλαδή το στενό Κω-Αλικαρνασσού υφίσταται, αποτελεί αμφίδρομη γέφυρα μετανάστευσης ανθρώπων και άγριων ζώων, από και προς την Μικρασία.
Η περίοδος ηρεμίας από τις ηφαιστειακές εκρήξεις της Ανατολικής Κω καλά κρατεί, αν και έχουν περάσει 11εκ. χρόνια.
Πριν ακόμη φτάσουν οι Ασκληπιάδες, τα ηφαιστειακά «ρετάλια» από γρανιτοειδή εξακολουθούν να θερμαίνουν από κάτω την ιερά γη.
Η ατμιδική δραστηριότητα από τις ρωγμές εδάφους είναι αρκετά πιο έντονη και ενοχλητική. Στους βράχους κυριαρχούν φυσικές διεργασίες από αποθέσεις θείου, γύψου, καολίνη, μπεντονίτη και από διάφορα άλλα ορυκτά.
Τα νερά κατεβαίνουν ορμητικά, διεισδύουν πιο εύκολα στο έδαφος, αντιδρούν χημικά με τα πετρώματα και εναποθέτουν έγχρωμα οξείδια σιδήρου στις ρωγμές και στα διαπερατά πορώδη στρώματα.
Ο κρατήρας της Βόρκας δεν υπάρχει, όπως και τα τεχνικά έργα της Βουρίνας, του Αχτενιά, όμως κοιλότητες με εξαλλοιωμένα πετρώματα και έντονη μυρωδιά του θείου επικρατούν στο γεωθερμικό πεδίο της περιοχής.
Σε ένα τέτοιο γεωπεριβάλλον με μεταηφαιστειακή δραστηριότητα εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων, ζουν οι νεολιθικοί πρώτοι κάτοικοι του Ασκληπιείου.
Συγκεντρώνονται γύρω από την Βουρίνα, το Τσιλιμπίρι και τον Αχτενιά που έχουν καλό και αρκετό πόσιμο νερό. Κατά μήκος του Ρήγματος του Κοκκινόνερου η περιοχή παρέχει ασφάλεια στην κοινότητα και πλούσιους φυσικούς πόρους όπως κατάλληλο έδαφος για γεωργο/κτηνοτροφικές δραστηριότητες, εξαιρετικές ορυκτές πρώτες ύλες, πέτρα κατάλληλη για λάξευση λεπίδων που χρησιμοποιείται σε διάφορες εργασίες [κόψιμο, κυνήγι] και τον πάντα χρήσιμο και θεραπευτικό πηλό.
Εν τω μεταξύ το λιώσιμο των πάγων αυξάνει ακόμη περισσότερο την στάθμη της θάλασσας.
6.000 χρόνια πριν
Η συνεχόμενη αύξηση της θαλάσσιας στάθμης «ξαφνικά» διακόπτεται λόγω της Φλάνδριας επίκλυσης. Τότε αλλάζουν οι όροι με αποτέλεσμα η στάθμη μειώνεται αντί να αυξάνεται, για ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα για τα γεωλογικά δεδομένα.
Οι μεσολιθικοί Κώοι ζουν σε οικισμούς στο Τσιλιμπίρι [3.000-2.000 π.Χ] σύμφωνα με τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά ευρήματα.
Απολαμβάνουν την ωραία φύση, ζουν από αυτή όμως περιστασιακά αναστατώνονται και προβληματίζονται από τις συνεχείς διαδικασίες αναγέννησης, ανανέωσης και αναδημιουργίας της γης.
Συχνά έρχονται αντιμέτωποι με τις ιδιοτροπίες και τα τεχνάσματα ενός πολύ ανήσυχου και ενεργού γεωθερμικού πεδίου.
Οι τοποθεσίες του Ασκληπιείου, Βουρίνας και της Βόρκας είναι μαγευτικές, πλούσιες σε νερά αλλά και φουμαρόλες σε πηγές που σε τακτά χρονικά διαστήματα διαταράσσονται.
Υδροθερμικές ξαφνικές εκρήξεις, πίδακες από νερό και λιωμένο θείο ξεσπούν ιδιαίτερα μετά από τα μέγιστα σεισμικά γεγονότα του Κεραμεικού Κόλπου και του δίαυλου Κω-Νισύρου. Επίσης οι ταλαντώσεις στα υδροθερμικά συστήματα αποτελούν συχνά πηγή περιοδικών αναταραχών.
Οι Τσιλιμπιριώτες ορισμένες φορές μπλέκουν σε δυσάρεστες καταστάσεις. Σε χαμηλά-κοίλα κοιλώματα γης μπορεί να εντοπίζουν νεκρούς ή ζώα όταν υπάρχει μεγάλη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα. Επίσης το σουλφίδιο του υδρογόνου έχει πολύ ισχυρή και δυσάρεστη οσμή, όπως τα σάπια αυγά. Είναι εξαιρετικά τοξικό.
Οι «πεφωτισμένοι» καλούνται να δώσουν λύσεις απέναντι σε έναν άγνωστο και ύπουλο εχθρό.
Συχνά η αναπνοή χαμηλών συγκεντρώσεων προκαλεί πονοκεφάλους, κόπωση, ζάλη και ερεθισμό ματιών και της ανώτερης αναπνευστικής οδού σε ανθρώπους και ζώα. Η εισπνοή υδρόθειου μπορεί να επιδεινώσει σοβαρά το φλεβοκομβικό και το αναπνευστικό σύστημα. Η αλληλεπίδραση του εδάφους με το νερό προκαλεί βίαιες και απρόβλεπτες καταστάσεις.
Ο χρόνος περνά, η ξηρά επεκτείνεται και η θάλασσα υποχωρεί. Τότε συμβαίνει ένα πρωτόγνωρο γεγονός.
Η κατάρρευση πολιτισμών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού λόγω μιας εκτεταμένης μέγα-ξηρασίας. Το φαινόμενο διαρκεί από το 1.300-1.100 π.Χ, επηρεάζοντας την ανατολική μεσογειακή λεκάνη και το νησί της Κω.
Τότε φτιάχνεται η πρώιμη Βουρίνα, ο Αχτενιάς και άλλα με σημαντικά έργα μεταφοράς νερού, λίγο μετά την σεισμική κλωτσιά του «μυθικού» βασιλιά Χάλκωνα.
Πριν από τους μυθικούς Κένταυρους
Πριν ακόμη καθιερωθεί η λατρεία του Ασκληπιού σε αυτό τον ενεργό γεωθερμικά τόπο, μύστες ασκούν λατρεία με ιερές τελετουργίες.
Αναζητούν τη σημασία της ζωής, την επιβίωση μέσα από φυσικές δυνάμεις που έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητά τους.
Αρχικά επικοινωνούν με πνεύματα για να αποκτήσουν γνώση, καθοδήγηση και θεραπευτικές δυνάμεις. Δεν χρησιμοποιούν μόνο την μαντική, βοτανοθεραπεία και σαμανική τέχνη.
Ζουν σε τόπο με πολλά παράδοξα, που δεν έχει μόνο νερά και ιαματικές διαδικασίες. Υπάρχει κάτι περισσότερο που δύσκολα εντοπίζεται σε άλλους θεραπευτικο-λατρευτικούς χώρους.
Η γη των μυστών είναι ανοιχτό εργαστήριο της φύσης, πλούσια σε σουλφίδια και θείο, την καιγόμενη λίθο, από τα σημαντικότερα στοιχεία ζωής που βρίσκεται σε 2 από τα πρωτεϊνικά αμινοξέα [κυστεΐνη, μεθειονίνη] και χρησιμοποιείται ευρύτατα σε βιοχημικές διεργασίες.
Οι μυστοθεραπευτές διαθέτουν άλατα, μπεντονίτη, γεωθερμικά ρευστά, CO2, γύψο, ψευδάργυρο, καολίνη, σιδηρούχα ορυκτά, αντιμόνιο, στύψη και οτιδήποτε άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς από την παντοδύναμη «μαγική» παλέτα της Βόρκας.
Το ενεργό γεωθερμικό πεδίο, οι άφθονοι & ποικίλοι φυσικοί πόροι αλλά και η μαγνητική ανωμαλία της Βόρκας, η μεγαλύτερη του νησιού, εξαιτίας της τοπικής τεκτονικής αποτελούν τα σημαντικότερα όπλα στην φαρέτρα των ιεροθεραπευτών για τις μεθόδους τους.
Οι πρώτοι θεραπευτές ακόμη και αν δεν γνώριζαν, αντιλήφθηκαν τον μαγνητισμό της τοποθεσίας και πως αυτός επιδρά στην υγεία, ευεξία και στην αποκατάσταση των ασθενών.
Εφαρμόζουν μαγνητοθεραπεία, μία μυστηριακή θεραπευτική μέθοδο, που απευθύνεται στο αιθερικό σώμα [κατόπιν την υιοθέτησε ο Ιπποκράτης] και απαιτεί απόλυτη συγκέντρωση από τον ιεροφάντη.
Ακολουθούν ασιατικές παλιές θεραπευτικές μεθόδους όπως οι βακχικές όπου αρχικά ασθενείς μέσα από χορό, μουσική ή και σωματική καταπόνηση έμπαιναν σε άλλη διάσταση κατανόησης και έβγαιναν με νέα ταυτότητα από την δοκιμασία που υποβάλλονταν.
Πιθανώς χρησιμοποιούν την εγκοίμηση, σε χώρο που όσο κανένας προσφέρεται, όπου ο Θεός εμφανίζεται και δίνει οδηγίες στους ασθενείς για την θεραπεία αλλά και την μετέπειτα διαβίωσή τους.
Στον Ορφέα [Γενική Ιστορία των Θρησκειών], ο Γάλλος λόγιος Σ.Ράιναχ αναφέρει ότι οι Έλληνες επινόησαν ένα «λίμπο», το οποίο ήταν η κατοικία των παιδιών που είχαν πεθάνει στη βρεφική τους ηλικία, καθώς κι ένα καθαρτήριο, όπου κάποια συγκεκριμένη ήπια τιμωρία εξάγνιζε τις ψυχές. Στα λατινικά: limbus [«σύνορο»], είναι ο κόσμος ανάμεσα στην κόλαση και τον παράδεισο δηλαδή μεταφορικά μία αναμονή σε κατάσταση άγνοιας. Μήπως το «Τσι[λιμπί]ρι» με τα θειούχα νερά του σχετιζόταν με μυστηριακό καθαρτήριο για εξάγνιση ασθενών;
Για τον Δαρβίνο η αλληλεπίδραση των οργανισμών με το γύρω περιβάλλον εκφράζεται στον αγώνα τους για την επιβίωση.
Η «πάλη για την επιβίωση» των πρώτων Κώων, μπορεί να κρύβει σε αυτό το γεωλογικά ενεργό τόπο από τα πρώτα τελετουργικά- θεραπευτικά στοιχεία και αρχέγονες νόρμες της ιατρικής;
Ωστόσο, ξαφνικά όλα σταματούν σε μία στιγμή. Το φυσικό εργαστήριο τους αναστατώνεται από ένα μέγιστο και βίαιο γεγονός από το Ρήγμα Κω. Ο σεισμός που συνοδεύεται από κατολίσθηση, συμβαίνει γύρω στον 9ο-80 αιώνα και είναι όπως του 1933. Το γεγονός αυτό μπορεί να έχει καταστρέψει την κοινότητα τους.
Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τον οικισμό, μεταναστεύουν άλλη μια φορά προς το δυτικό τμήμα του νησιού όπου θα συναντήσουν τους Ασκληπιάδες απόγονους του Ποδαλείριου ή ακόμη σε νέους προορισμούς.
Αστερισμός του Κόρακα;
Τον 7ο αιώνα π.Χ επικρατεί η λατρεία του Ασκληπιού. Ιδρύονται Ασκληπιεία σε όλη την Ελλάδα και την Μικρά Ασία.
Τον 5ο αιώνα στην Κω υπάρχουν δύο σημαντικά οικιστικά κέντρα. Η Μεροπίδα και στο δυτικο τμήμα ο Δήμος Ισθμιωτών [Κέφαλος] όπου γίνονται ιερές τελετουργίες στον Κυπάρισσο Ποταμό [Αντιμάχεια].Όλα αυτά συμβαίνουν έως το μέγιστο συμβάν του 411 π.Χ όταν χάνεται η μεγαλοπρέπεια του τελετουργικού της Ανάληψης Ράβδου στον ιερό Κυπάρισσο.
Αργότερα μετά τον μετοικισμό του 366 π.Χ ιδρύεται το διασημότερο κωακό μνημείο στο Ασκληπιείο. Η επιλογή της χωροθέτησης του δεν είναι μία νέα ιδέα. Οι αρχαίοι Κώοι επιλέγουν έναν ήδη γνωστό χώρο όπου ασκείτο παλαιότερα η πρώιμη θεραπεία δηλαδή επιστρέφουν στο φυσικό εργαστήρι της Βόρκας.
Όμως, τα χρόνια έχουν περάσει, επικρατεί πλέον στο αρχέτυπο του ιερού ο θεραπευτής Ασκληπιός ,γιός του Απόλλωνα από την Κώα Λητώ.
Κατασκευάζεται κτιριακό συγκρότημα που περιλαμβάνει ναούς, θέρμες, βεσπασιανές, θεραπευτήρια, ίσως στάδιο-θέατρο κά, από τοπικά και μόνο υλικά. Χρησιμοποιείται τραβερτίνης του Κοκκινόνερου, μάρμαρο από τις Χαηχούτες, ιγκνιμβρίτης από την Κέφαλο, ντόπιος πηλός για κεραμικά, αγγεία, σωλήνες και ασβεστόλιθος από την Βουρίνα/Κεφαλά.
Ο χώρος διαιρείται σε 3 άνδηρα ακολουθώντας την γεωμορφολογία της ευρύτερης περιοχής. Τυχαίο γεγονός, έμπνευση ή κατασκευαστική αναγκαιότητα από έναν φυσιολάτρη δημιουργό που οφείλει να προστατεύσει τον ιερό χώρο και ταυτόχρονα να συμπεριλάβει στον σχεδιασμό αστρονομικές ενδείξεις με τον «κορακίσιο» μύθο του Απόλλωνα;
Στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των ναών του Ασκληπιού της Κω, όπως και σε άλλα ανάλογα θεραπευτικά κέντρα της αρχαιότητας, περιέχονται στοιχεία ευθυγράμμισης με αστερισμούς όπου υπερισχύουν αστρονομικές ενδείξεις που σχετίζονται με αρχαίους μύθους.
Ο αρχικός κτιριακός σχεδιασμός σχετίζεται με τον αστερισμό του Κόρακα, ενώ ο ναός του Απόλλωνα [ναός C-εποχής Αντωνίνου] το 200 μ.Χ. προσανατολίζεται με τον αστερισμό του Σκορπιού στο χειμερινό ηλιοστάσιο [δείχνοντας το πιο φωτεινό αστέρι, τον Άλφα Σκορπιού]. Απόδειξη αποτελεί ένα νόμισμα που απεικονίζει το κεφάλι του Αντωνίνου, τον Σκορπιό και ένα αστέρι.
Παρά τις μικρές του διαστάσεις στον ουρανό, ο αστερισμός του Κόρακα ήταν σημαντικός στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους. Αντιπροσώπευε το ιερό πτηνό του Απόλλωνα σε συνδυασμό με το μαντικό του χάρισμα, καθώς ο Φοίβος είχε μεταμορφωθεί σε κόρακα κατά τη Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με τον μύθο της Κορωνίδος και της απιστίας της προς τον Απόλλωνα, όταν ο κόρακας ανέφερε στο αφεντικό του τα δυσάρεστα νέα, ο Απόλλωνας άλλαξε το χρώμα του από ασημένιο σε μαύρο και τον τοποθέτησε στην ουράνια σφαίρα.
Ο ναός και ο βωμός του Ασκληπιού βρίσκονται στις πλαγιές ενός υψώματος περίπου 3,586 χλμ. από τα αρχαία νεώρια της Κω.
Το ίδρυμα φτιάχνεται τον 4ο αιώνα π.Χ στο πρώτο τμήμα ενός βραχώδους οικοδομήματος που επίσης φέρει 3 τμήματα από τους πρόποδες του ή καλύτερα 3 «συρτάρια» από την μακραίωνη γεωλογική ιστορία του [δες χάρτη].
Στο πρώτο άνδηρο του συγκροτήματος βρίσκονται ο πρόναος, ερείπια θερμών και στοές. Στο δεύτερο ο αρχαιότερος ναός του Ασκληπιού [3ος αιώνας π.Χ],ο βωμός του Ασκληπιού ή του Κυπάρισσου Απόλλωνα [4ος αιώνας π.Χ] μια θεραπευτική συνήθεια/τελετουργία που μάλλον έφεραν από τον Κυπάρισσο Ποταμό της Αντιμάχειας και τα ερείπια ενός ναού αφιερωμένου στον Απόλλωνα [2ος αιώνας π.Χ]. Τέλος, στο τρίτο άνδηρο τοποθετούνται ο μεγάλος ναός του Ασκληπιού [2ος αιώνας π.Χ] και τα ερείπια μιας ελληνιστικής στοάς. Στο κατώτερο άνδηρο τοποθετούνται αργότερα οι Θέρμες και τα υδροθεραπευτήρια.
Με τον χρόνο περιορίζονται οι μαγικές τεχνουργίες και την θεραπευτική πλέον ασκούν γιατροί, που αντιμετώπιζαν τους ασθενείς με επιστημονικές μεθόδους.
Η ιατρική πλέον γίνεται επιστήμη, από τον Ιπποκράτη και την Ιατρική σχολή που αυτός ίδρυσε. Ο ναός αποκτά διεθνή φήμη, ιδιαίτερα μετά το 242 π.Χ, οπότε και αναγνωρίζεται η ασυλία του ιερού και θεραπευτικού τόπου.
Το πιο γεωλογικά ενεργό Ασκληπιείο της αρχαιότητας;
Μέχρι σήμερα είναι γνωστά περίπου 300 θεραπευτήρια. «Τα Ασκληπιεία παντού υπήρχαν.
Ασκληπιείο υπήρχε στην Κνίδο, Κάλυμνο, Κάσο, Ρόδο, Αστυπάλαια, ίσως στην Σύμη και την Λέρο, στην Μύνδο και σε πολλούς άλλους τόπους αλλά δεν είχαν την αυτή επισημότητα παντού. Εξαίρετη επισημότητα είχε το της Επιδαύρου, της αρχαίας Κνίδου που ακόμη δεν έχει βρεθεί, της Περγάμου και της Κω το οποίο ήταν πάρα πολύ ένδοξο πράγματι και ανώτερο προκαλώντας διαμάχη μεταξύ τους.
«Το της Κω Ασκληπιείο αρχίζει από τους παλαιοτάτους χρόνους και ήταν ιδρυμένο σε αυτή την επιφανή τοποθεσία....Το Ασκληπιείο ήταν κυρίως ο ναός του Ασκληπιού του οποίου την θεία και ιερά ιατρική ασπάσθηκε και ο ημέτερος θείος Ιπποκράτης μαζί με τους λοιπούς Ασκληπιάδες» γράφει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης, ο άνθρωπος που το 1902 συνέβαλε στην ανακάλυψη του ιερού μνημείου από τον αρχαιολόγο R.Herzog, κατόπιν βέβαια υπόδειξης του Σκωτσέζου και δεινού επιγραφολόγου William Paton.
Πέρα από την εύστοχη παρατήρηση του Ζαρράφτη, το της Κω Ασκληπιείο ήταν το πιο γεωλογικά ενεργό της αρχαιότητας. Ηφαιστειακή δράση, έντονη σεισμική δραστηριότητα, γεωθερμία, υδροθερμικές διαταραχές, μαγνητικές ανωμαλίες, πισίνες με γεωθερμικά ρευστά, καρστικά πεδία που υποβοηθούν την διείσδυση του νερού στο έδαφος, ατμίδες και μεταλλευτικά ορυκτά συνθέτουν το παζλ μιας περιοχής που μέχρι σήμερα δεν λέει να ηρεμήσει.
Κάθε φορά που επισκέπτομαι τον ιερό χώρο, διερωτώμαι γιατί να μην άρχισαν όλα εδώ;
Ο γεώτοπος είχε τις πλέον κατάλληλες προδιαγραφές και προϋποθέσεις για να γεννηθεί το think tank [δεξαμενή σκέψης] της ιατρικής, πριν ακόμη εντοπιστεί η θέση από τους μετοικιστές της Επιδαύρου και καθιερωθεί η λατρεία του Ασκληπιού κατά τις επικρατούσες ιστορικές πηγές.
«Η ανάγκη γέννησε την ιατρική» έλεγε ο Ιπποκράτης. Σε αυτόν το τόπο ο αγώνας για την επιβίωση ήταν επιβεβλημένος. Δεν ήταν μόνο οι σεισμοί, οι εκρήξεις, οι κατολισθήσεις και τόσα άλλα φυσικά φαινόμενα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι πρόγονοι μας .
Οι αρχαίοι Κώοι είχαν πάντα όμορφη, εύφορη και πλούσια γη που μαγνήτιζε και ξελόγιαζε όπως οι αρχαίες Σειρήνες γοήτευαν και παγίδευαν τους ανυποψίαστους. Άλλωστε η Επίδαυρος είναι ένας λιγότερο γεωλογικά ενεργός και πλούσιος χώρος από την γη του Ιπποκράτη. Γιατί να μην έφτασαν πρώτα εδώ οι νεολιθικοί κάτοικοι, διαμέσου του Ερμαφρόδιτου ισθμού, από την κοντινή Ασία; Γιατί να μην έδρασαν σε αυτή την γη πριν ακόμη μετακινηθούν προς την υπόλοιπη Ελλάδα;
Πιο νότια από το Ασκληπιείο βρίσκεται ο αινιγματικός βράχος της Μελούς από το αρχαιότερο γνωστό πέτρωμα του ελληνικού χώρου. Πρόκειται για σχιστόλιθο μελανού χρώματος φυλλιτικής σύστασης με φλέβες λευκού χαλαζία, δηλαδή ένα μεταμορφωμένο πέτρωμα.Είναι παιδί των τεκτονικών πλακών της Γης και σχετίζεται με την δημιουργία των οροσειρών.
Ο Ζαρράφτης παρομοιάζει την Μελού με την Ιασώ [Ιησώ στην Ιωνική διάλεκτο] θεότητα συνυφασμένη με την «ιερή» έννοια της Ίασης θεραπείας. Είναι η κόρη του Ασκληπιού και της συζύγου του [Κώας] Ηπιόνης, αδελφή των θεοτήτων Υγιείας, Ακεσώς, Πανάκειας και Αίγλης. Εκτιμά ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το αρχαίο όνομα Μελλώ.
Μαγνητισμός, γεωθερμία και Ειλείθυια μυστήρια
Η παράδοση αναφέρει ότι τα νερά της Πηγής Σούλου του Ζείουλα ποταμού, ορθότερα Θείουλα λόγω των θειούχων νερών του, χρησιμοποιούνταν ως θεραπευτικά για τα δερματικά νοσήματα από τον Ιπποκράτη.
Η άκρατη πηγή του Σουλά, συναντάται δυτικά από το Τσιλιμπίρι και βορειοανατολικά από το εκκλησάκι της Αγ.Μελούς. Κείται στο κέντρο του γεωθερμικού πεδίου και ίσως είναι το μέρος με την ψηλότερη μαγνητική ανωμαλία του νησιού. Παλαιότερα ήταν θερμοπηγή που κάποια στιγμή έχασε την λάμψη της από τις αυξομειώσεις της θερμότητας του πεδίου.
Τα νερά της πηγής χρησιμοποιήθηκαν τόσο κατά τους ελληνιστικούς όσο και ρωμαϊκούς χρόνους. Όμως η χρήση της είναι αρκετά παλαιότερη. Πηγαίνει πίσω, σε μία εποχή που οι πρώτοι μύστες ζούσαν εδώ.
Τα γεωθερμικά νερά του Σουλά χρησιμοποιήθηκαν από τους Ρωμαίους όμως περιείχαν λιγότερο θείο. Μετέφεραν νερό με πήλινους σωλήνες στο Ασκληπιείο, σε μία περίοδο που το γεωθερμικό πεδίο ήταν λιγότερο ενεργό. Από τον Σουλά αντλούσαν το νερό που έφτανε σε κρήνες και δεξαμενές του Ασκληπιείου. Χωρίς αυτό η θεραπευτική δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει. Όταν η παροχή του γεωθερμικού νερού έπεσε τότε φτιάχτηκαν οι ρωμαϊκές Θέρμες, γύρω στον 3ο αιώνα μ.Χ, οι οποίες πλέον τροφοδοτούνταν από το Ρέμα Βουρίνα και όχι από το Ιουλιόνερο [Κοκκινόνερο].
Για τον Ζαρράφτη στο Κοκκινόνερο υπήρχε ναός της κόρης του Ασκληπιού, Υγείας και η πεδιάδα ανάμεσα στον Ζείουλα και Μεσαριά ήταν κατοικημένη από αρχαιοτάτους χρόνους όπως μαρτυρούν τα ερείπια.
Για τον Μιχάλη Σκανδαλίδη υπήρχε στην περιοχή ξωκλήσι του Αγ.Σίλα που μαρτυράει την πρώιμη εδραίωση του Χριστιανισμού στην Κω.
Σήμερα στον Σουλά [Άγιος για πολλούς χωρίς να ξέρω τον λόγο] υπάρχει θολωτό κτίσμα, ρωμαϊκής τεχνοτροπίας, με 2 εξόδους από τη μία βγαίνει το χλιαρό και από την άλλη κρύο νερό, ένα ξύπνιο δημιούργημα των αρχαίων Κώων.
«Παρά των υπόθερμων πηγών του Σούλου φαίνονται ερείπια ιερού πιθανόν της θεάς των τοκετών Ειλειθυίας, ένθα εύρον αναθηματικά εκμαγεία πύλινα» αναφέρει ο Ζαρράφτης.
Η Ειλειθυία, κόρη του Δία και της Ήρας κατάγεται από την μινωική μυθολογία και πέρασε στο δωδεκάθεο όπως έγινε και με άλλες προελληνικές θεότητες. Ήταν δευτερεύουσα θεότητα που συνδέεται με την γέννηση και τους πόνους του τοκετού. Πριν και μετά την γέννα, οι γυναίκες της πρόσφεραν διάφορα αφιερώματα επειδή όμως πολλές γυναίκες πέθαιναν κατά τη διάρκεια του τοκετού, θεωρήθηκε και ως η θεά που προκαλεί θάνατο στις γυναίκες.
Η «θεά των τοκετών» λατρευόταν πάρα πολύ στην Κρήτη ως σύμβολο μητρότητας και γονιμότητας. Τα ιερά της βρίσκονταν κυρίως σε σπήλαια με καρστικά χαρακτηριστικά όπως αυτό του Σουλά, γεγονός που επίσης φανερώνει την αρχέγονη λατρεία της θεότητας.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια που σχετίζονται με τον κύκλο βλάστησης μεταφέρθηκαν από την Κρήτη στην Αττική. Ετυμολογικά το όνομα της Ειλειθυίας σχετίζεται με τον ερχομό [ελεύθω - έλευσις - Ειλείθυια- Ελευσίνα] και τη γέννηση. Η λατρεία της θεάς μεταδόθηκε από την Κρήτη, γιατί όχι στην Κω και μετά στην υπόλοιπη Ελλάδα κατά τους δωρικούς χρόνους.
Ρωμαϊκός ναός της Ειλείθυιας φέρεται ότι ιδρύθηκε και λειτούργησε στην θέση που βρίσκεται σήμερα η Παναγία Γοργοπηγή στην πόλη της Κω.
Πριν από την έλευση του Ασκληπιού στην αρχαία Ελλάδα, το Τσιλιμπίρι και ο Σουλάς ήταν ήδη αρχαϊκά ιατρολατρευτικά κέντρα.
Η αρχαία Κρήνη στο Τσιλιμπίρι είναι πραγματικά αρχαία, κατασκευασμένη από τοπικό ασβεστόλιθο δηλαδή από τα πρώτα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Κώοι.
Οι «σεισμοί» του Ασκληπιείου
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι το γεωθερμικό πεδίο της Βόρκας αποτέλεσε ευλογία και κατάρα τόσο για το Ασκληπιείο όσο και τους ενοίκους του.
«Έπαιρνε και έδινε» ναι αυτό ήταν με πιο τους απλούς όρους.
Οι εγκαταστάσεις του Ασκληπιείου δοκιμάστηκαν συχνά από ισχυρά σεισμικά επεισόδια τόσο από γειτονικά όσο και απομακρυσμένα ρήγματα.
Οι πιο καταστροφικοί ιστορικοί σεισμοί που έπληξαν τον ιερό χώρο είναι του 199-198 π.Χ, αρχές του 1ου αιώνα π.Χ, 139μ.Χ, 334 μ.Χ, 469μ.Χ και 554 μ.Χ.
Η Εξέδρα, τα Προπύλαια, ο Βωμός του Ασκληπιού, ο ιωνικός ναός του Ασκληπιού, η Δωρική Στοά του 3ου και του 2ου άνδηρου,οι ελληνιστικές κρήνες και η κρήνη του Ιερού Άλσους καταστράφηκαν από τον σεισμό του 199-198 π.Χ από το Ρήγμα Ν.Ρόδος ενδιάμεσου βάθους, προξένησε μεγάλες ζημιές σε όλη την Δωδεκάνησο.
Ακολούθησαν επισκευές στις βασικές υποδομές του συγκροτήματος. Η Κρήνη και ο Ναΐσκος του Ξενοφώντα Γάιου καταστρέφονται από τους σεισμούς του 139 μ.Χ. Οι Μεγάλες Θέρμες καταστρέφονται από τους σεισμούς του 334 μ.Χ και 469 μ.Χ.
Μετά από το 334 μ.Χ και το επεισόδιο του Ρήγματος Ula-Oren του Κεραμεικού Κόλπου το Ασκληπιείο σταματά να λειτουργεί και σιγά σιγά εγκαταλείπεται.
Η τελική πράξη του δράματος γράφεται με το τσουνάμι του Αγαθία που συνοδεύει τον Υπερμέγιστο του Κεραμεικού. Τα ερείπια καλύπτονται από ιζήματα τσουνάμι του 554 μ.Χ, με αυτό τον τρόπο χάνονται οριστικά τα ίχνη του ένδοξου συγκροτήματος μέχρι τον 20ο αιώνα.
Τον 13ο αιώνα στη θέση των Θερμών ανεγείρεται, από αρχαία υλικά η βασιλική της Παναγίας Ταρσού η οποία γκρεμίζεται από τον σεισμό του 1493 μ.Χ, εξαιτίας ενός μέγιστου επεισοδίου του Ρήγματος Κω.
25 αιώνες μετά
Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος με τα 30.000 τετρ.μέτρα συναντάται σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 83-165μ., ανάμεσα σε φυσικές πηγές και δάση.
Η θέα παραμένει η ίδια με πρώτο πλάνο τα στενά της χερσονήσου Αλικαρνασσού και τον Ερμαφρόδιτο, από εκεί που πέρασαν οι πρόγονοι των των πρώτων θεραπευτών. Για τον αρχαίο κόσμο αυτό το στενό ήταν ένα μεγάλο θαλάσσιο σταυροδρόμι από την Αίγυπτο, τη Ρώμη, τη Συρία, την Περσία και πολλά άλλα μέρη του τότε γνωστού κόσμου.
Διάσημα πρόσωπα, αθλητές, ασθενείς και άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα κατευθύνονταν στον περίφημο Ναό της Θεραπείας, το γνωστότερο ιατρικό κέντρο στην αρχαιότητα.
Κοιτάζοντας τον χώρο , δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το εύφορο νησί της Κω, όπου αρχαίοι επισκέπτονταν το Ιερό του Ασκληπιού για να γιατρευτούν στο ιατρικό κέντρο του και να παραβρεθούν στους αγώνες προς τιμή του.
Σε αυτό τον τόπο ιεροθεραπευτές ανακάλυψαν την ηγεμονία της φύσης και προσπάθησαν να ξεκλειδώσουν τα μυστικά της. Βέβαια όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα «η μαγιά υπήρχε αλλά δεν έφτανε».Έπρεπε να περάσουν χρόνια έως ότου φτάσει ο πιο ανήσυχος από τους Ασκληπιάδες, ο οξυδερκής και φυσικός πανεπιστήμονας Ιπποκράτης [460-370 π.Χ] .
Η πρώτη απεμπλοκή από ιερουργίες γίνεται γύρω στο 360-470 π.Χ από τον Πατέρα της Ιατρικής. Ο Ιπποκράτης επιβάλλει την επιστημονική γνώση, καινοτομεί όμως δεν αγνοεί τις πρακτικές μεθόδους των πρακτικών, εμπειρικών μυστοθεραπευτών και ίσως εκεί να βρίσκεται το μεγαλείο του. Γράφει περίπου 70 πραγματείες [κάποιες ίσως να μην είναι δικές του] και βάζει τις βάσεις της σύγχρονης ιατρικής.
Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν ξέρουμε και ποτέ δεν θα μάθουμε για το Ασκληπιείο.
Ωστόσο, δεν χωράει αμφιβολία ότι μέσα από τα καμώματα της ανατρεπτικής και γενναιόδωρης φύσης της Κω προήλθε ο τόπος που γέννησε την ορθολογική ιατρική.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Κώια, Ασκληπιείο Κω-Ι.Ζαρράφτης
2.Εγκυκλοπαίδειες Brittanica, Trecanni, Βικιπαίδεια
3.Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού, odysseus.culture.gr
4.Βιβλιογραφία: Herzog - Schazmann, Kos 1932
5.Νέα Στοιχεία από την Αρχαιοαστρονομία στα Απολλώνεια Μαντεία και στην αρχαία λατρεία του Διδύμου Απόλλων - Ασκληπιός [Ε.Μπουσουλέγκα,2017]
6.Γεωλογικός Χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
7.Ο φυσικός κόσμος του Ιπποκράτη
8.A General History of Religions-Σ.Ράιναχ
9.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ε. Σκανδαλίδης
10. Φωτογραφικό άλμπουμ πρόσφατο και ιστορικό του Ασκληπιείου Κω
11.Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ Facebook
12.Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023
13. Παιδί της Ρέας, τριλογία
14. Ασκληπιείο Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Χάρτης 1 σε υψηλότερη ανάλυση εδώ,
Η γεωλογία του Ασκληπιείου. Τα πιθανά όρια του γεωθερμικού πεδίου, η μαγνητική ανωμαλία και τα τοπωνύμια που αναφέρονται στο άρθρο.
Τα τρία φυσικά επίπεδα του Ασκληπιείου.
Ο Μέγας Ναός του Ασκληπιού ο δωρικός, στο τελευταίο άνδηρο. Θεωρείται αντίγραφο του Ναού του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, αν και είναι μεγαλύτερος με διαστάσεις 33,28 μ.Χ18,79 μ. δηλαδή 625,33 τ.μ. Ήταν κατασκευασμένος από ντόπια υλικά. Το κτίριο ίσως υποδηλώνει ανταγωνισμό ανάμεσα στα δύο ιερά. Από Herzog -Schazmann.
Φερτά ποτάμια υλικά τουλάχιστον 14 αιώνων έχουν καλύψει τα ερείπια του Ασκληπιείου, το 1902 .Από Herzog -Schazmann.
Τοποθεσία Βόρκα με τον υδροθερμικό κρατήρα, βρόχινα νερά αντιδρούν με πετρώματα, εναποθέτουν έγχρωμα οξείδια σιδήρου στις ρωγμές και στα διαπερατά πορώδη στρώματα, έτσι παρουσιάζεται το κόκκινο νερό από το οποίο πήρε το όνομα Κοκκινόνερο η ευρύτερη περιοχή.
Το Ρ.Κοκκινόνερο [Ιουλιόνερο] κάποτε πλούσιο σε νερά, σήμερα εποχιακής ροής.
Το Ρέμα Ζείουλα ή πιο σωστά Θείουλα με τα ορμητικά θειούχα νερά & τους εντυπωσιακούς καταρράκτες του.
Υδροθερμικές διεργασίες στην Βόρκα.
Έκρηξη λιωμένου θείου κατά την διάρκεια του σεισμού του 2017 στο Ρέμα Δύο Μύλοι.
Η υπόθερμη άκρατη πηγή του Σούλου ή Σουλά συναντάται στο κέντρο του γεωθερμικού πεδίου.
Το Τσιλιμπίρι, ο Σουλάς και η Βόρκα, από το Ασκληπιείο.
Κίονας άθικτος από μάρμαρο της Κω πιθανόν από την δωρική στοά του 3ου άνδηρου.
Πήλινοι ρωμαϊκοί σωλήνες μετέφεραν νερό από την γεωθερμική πηγή του Σουλά.
Μαρμάρινο μέλος από το τέμπλο της Παναγιάς του άλσους, Ταρσού;
Ο σταλακτίτης παρατηρείται στα σπήλαια όμως εάν πληρούνται οι κατάλληλες συνθήκες μπορούν να εμφανιστούν υπαίθρια, κάτι το οποίο είναι σπάνιο, όπως συμβαίνει στο ρέμα του Θείουλα. Πολλές φορές οξείδια του σιδήρου δίνουν κόκκινους χρωματισμούς, το θείο δίνει συχνά κίτρινους ενώ οξείδια του μαγγανίου καστανομέλανους. Θερμή παράκληση, αν τα δείτε και σας γλυκοκοιτάξουν σεβαστείτε την ηλικία τους, η θέση τους είναι εκεί και όχι στο σαλόνι σας.
Απολιθώματα στο Ασκληπιείο;Το Chlamys varia είναι ένα είδος που ζει σε βάθος περίπου 100 μέτρων σε παράκτιες βραχώδεις περιοχές. Είναι ένα θαλάσσιο δίθυρο μαλάκιο που ανήκει στην οικογένεια Pectinidae, τα χτένια. Τι γυρεύει σε υψόμετρο 95μ και βέλε στο Ασκληπιείο. Συναντάται ακριβώς πάνω στην επιφάνεια του Ρήγματος του Ασκληπιείου. Τεκτονική ανύψωση ή μεταφορά; Τα απολιθώματα είναι αλλόχθονα δηλαδή προέρχονται από άλλη τοποθεσία ,έχουν μεταφερθεί και αποτεθεί. Από καταιγίδα ή το τσουνάμι του Αγαθία του 6ου αιώνα μ.Χ;
Ερείπια από την αρχαία κρήνη Τσιλιμπίρι.
Σε φωτογραφία του 1937, ελληνιστική κρήνη του Ασκληπιείου. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Οθωμανοί ενώ ήταν αυστηροί στις ανασκαφές των ξένων περιηγητών και αρχαιολόγων από την άλλη πλευρά δεν έκαναν τίποτα για να προστατεύσουν τα αρχαία μνημεία από τις καταστροφές των ντόπιων.Τα αρχαία για πολλούς από αυτούς ήταν λατομεία με μοναδικά οικοδομικά υλικά χωρίς κόστος.Οι πιο πλούσιοι που έχτιζαν πολύ περισσότερο, έκαναν μεγάλες καταστροφές. Πηγές- L.Ross, O.Rayet.
Ο Ναός του Ασκληπιειού με την Αγ.Τράπεζα της Παναγιάς Ταρσού, φωτογραφία R.Herzog, 1904-1906.
Το Ασκληπιείο της Κω σε πίνακα.
Ο αρχαιοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης στην «ερωτευμένη» τοποθεσία του, στο Ασκληπιείο Κω την δεκαετία ΄20.
Ασκληπιείο της Επιδαύρου σε χάρτη, ένα πολύκεντρο με Στάδιο, Γυμνάσιο και Θέατρο. Στο Ασκληπιείο της Κω δεν βρέθηκαν ανάλογες εγκαταστάσεις γιατί οι ανασκαφές των Ιταλών σταμάτησαν την δεκαετία του ΄40 λόγω πολέμου και για άγνωστο λόγο ποτε δεν ολοκληρώθηκε η έρευνα του ευρύτερου χώρου, αν και δεσμευμένου, από την ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποστηριχθεί η άποψη ότι δεν υπήρχαν ιδίως λαμβάνοντας υπόψη την γεωλογία της περιοχής.
Θέατρο της Επιδαύρου θεωρείται το καλύτερο της αρχαιότητας, χάρη στην εξαιρετική αισθητική του ομορφιά, την απαράμιλλη ακουστική και τη συμμετρία του. Με μέγιστη χωρητικότητα 15.000 θεατών, αυτό το πανέμορφο θέατρο που έχτισε ο Πολύκλειτος ο νεότερος το 360 π.Χ. φιλοξενούσε μουσική, τραγούδια και δραματικές παραστάσεις που αποτελούσαν μέρος της λατρείας του Ασκληπιού...
Ασκληπιείο Κω τον 3ο αιώνα μ.Χ πριν από το τέλος του, ένα αιώνα μετά. Αναπαράσταση του De Mattias των 3 ανδήρων του Ασκληπιείου Κω, του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ μετά από τον σεισμό του 139μ.Χ με επίκεντρο μεταξύ Ρόδου και Μεγίστης και την αποκατάσταση των ζημιών από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα,Αντωνίνο Πίο[138-161]. Ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες καταστροφές σε όλη την Δωδεκάνησο και την απέναντι μικρασιατική ακτή από το Καστελλόριζο, έως το Αγαθονήσι.
Ασκληπιείο Κω πάνω την δεκαετία ΄60 και την ρωμαική περίοδο.Στο ψηλότερο άνδηρο διακρίνεται ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας αφιερωμένος στον Ασκληπιό. Οι άνθρωποι τον παρομοίασαν με τον Χριστό. Ο Ασκληπιός δεν ήταν τόσο μυθικός- γεννήθηκε το 1247 π.Χ, στην αρχαία Τρίκκη σύμφωνα με την γεωμυθολογία.