Ο φυσικός κόσμος του Ιπποκράτη

  

«Ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις», Ιπποκράτης [460 -370 π.Χ].

Η πηγή του Κοκκινόνερου στην εξοχή της Κω με τα μεταλλικά νερά της.

Ο Ιπποκράτης για να εμπλουτίσει το γνωστικό πεδίο και την εμπειρία του ταξιδεύει στην Αθήνα, Θεσσαλία, Θάσο, Μακεδονία και Θράκη, Εύξεινο Πόντο, Αίγυπτο και κάποια στιγμή φτάνει στα μικρασιατικά παράλια όπου παραμένει για αρκετό χρονικό διάστημα, ιδίως στην Πέργαμο και την Έφεσο.

Στην Μικρά Ασία θα μυηθεί τα έργα πολύ σημαντικών στοχαστών του προήγουμενου αιώνα και η σκέψη του θα επηρεαστεί από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους- οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκριμένες φυσικές θεωρίες παραμερίζοντας την παράδοση και τις δεισιδαιμονίες.

Από τον «σκοτεινό»,αυτοδίδακτο Εφέσιο Ηράκλειτο (535-475 π.Χ.)  εμβαθύνει τις βασικές λειτουργίες της φύσης. Από τον πανεπιστήμονα Μιλήσιο Θαλή (640 ή 624-546 π.Χ.) κατανοεί τα φυσικά φαινόμενα και την σχέση τους με τον άνθρωπο. Ενδεχομένως ενδιατρίβει σε λεπτομέρειες τον Αναξίμανδρο (610- 547 π.Χ.), θεμελιωτή της εξελικτικής θεωρίας, σύμφωνα με τον οποίο η ζωή εμφανίστηκε στον πηλό και ότι τα πρώτα πλάσματα που παρουσιάστηκαν στην Γη δεν είναι άνθρωποι αλλά ιχθυόμορφα με κελύφη τα οποία έπρεπε να δώσουν αγώνα προσαρμογής με το αέριο περιβάλλον. Τοποθετεί τον άνθρωπο στο τέλος της εξελικτικής βαθμίδας και όχι στην αρχή της. Αντιλαμβάνεται ότι ο αγώνας για επιβίωση στηρίζεται σε απλούς φυσικούς νόμους και ότι η γένεση και η ζωή αποτελούν μια ενιαία εξελικτική διαδικασία, κάτι που δεν απέχει πολύ από τη τωρινή εξελικτική θεωρία. Από τον παρατηρητή της ανθρώπινης φύσης και γεωεπιστήμονα, Ξενοφάνη (570-480 π.Χ.), εντρυφεί τον κύκλο του νερού και βασικές αρχές του κλίματος [τα πράγματα στους ουρανούς εμφανίζονται μέσω της θερμότητας του ήλιου ως αρχική αιτία. Όταν η υγρασία αποχωρίζεται από τη θάλασσα, το γλυκό τμήμα της μετατρέπεται σε υδρονεφώσεις, δημιουργεί τα σύννεφα και ξανακυλά προς τα κάτω με τη βροχόπτωση, εξαιτίας της συμπίεσης, και υγροποιεί τους ανέμους]. Οι πνευματικές κατακτήσεις [...τότε θα γίνει φανερό για σένα ότι δεν εξουσιάζει ο θεός το σώμα αλλά η αρρώστια] του αιρετικού φιλόσοφου και αστρονόμου Αναξαγόρα (περίπου 500-428 π.Χ) συντέλεσαν στην διαμόρφωση ή διαφοροποίηση της ιπποκρατικής σκέψης.

Ο Ιπποκράτης σύντομα θα βρεθεί αντιμέτωπος με τις προλήψεις της εποχής του. Ακολουθεί καινοτόμες πρακτικές,αποδεσμεύει την ιατρική από τις θεωρήσεις και τιμωρίες του ιερατείου και ενσωματώνει για πάντα τις «θεόσταλτες» ασθένειες στις λειτουργίες του φυσικού κόσμου.

Σύντομα ο Ιπποκράτης θα γίνει ο σημαντικότερος εκπρόσωπος όχι μόνο της ιατρικής σχολής της Κω αλλά και της αρχαιότητας. Με τον χρόνο καθιερώνεται στην ανθρωπότητα ως θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής και της ομοιοπαθητικής [«τα όμοια των ομοίων εισίν ιάματα» αναφέρει, δηλαδή το όμοιο μπορεί να θεραπευτεί με το όμοιο].

Ο διανοούμενος και πρακτικός Ιπποκράτης θα αφήσει ως κληρονομιά έναν πλούσιο κατάλογο από μοναδικά έργα. Είναι βέβαιο πως κάνει χρήση των σημειώσεων τις οποίες έχει κρατήσει από τα ταξίδια του και εφαρμόζει μοναδικές θεραπευτικές μεθόδους. Όμως ο «Θείος», ο καλύτερος των γιατρών και πρώτος των φιλοσόφων [κατά τον Γαληνό] δεν περιορίστηκε μόνο στην εμπειρία του, αλλά αντάμα με την γνώση και την νόηση θα προσπαθήσει να ξεκλειδώσει τα μυστικά της φύσης . Με το πέρασμα του χρόνου η φύση  έχει ξεχωριστή θέση στην ιπποκρατική λογική .

Εκτός από γιατρός, φιλόσοφος κά - αποδεικνύεται πολυμαθής με άριστες γνώσεις στις φυσικές επιστήμες [γεωεπιστήμη, βιολογία, αστρονομία, φυσική και χημεία]. Μελετώντας τα φυτά, τα ορυκτά και τα ζώα προσπαθεί να κατανοήσει πώς ο κόσμος και το γεωπεριβάλλον γύρω του λειτουργούν.

Μελετά τα μεταλλικά νερά και τις ιαματικές πηγές [ήταν ο πρώτος που τις ταξινόμησε]. Ο πρώτος παρατηρητής των πηγών αυτών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο Ηρόδοτος από την απέναντι Αλικαρνασσό (484-410π.Χ). Ο πατέρας της Ιστορίας περιέγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε την λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες.

Όμως, ο Ιπποκράτης θα προχωρήσει πιο πέρα και θα γίνει πατέρας της υδροθεραπείας, αφού είχε εντατικά ασχοληθεί με τα διάφορα φυσικά νερά. Ερχόμενος καθημερινά σε επαφή  με το γεωπεριβάλλον που τον περιβάλλει και τα λιμνάζοντα -βαλτώδη νερά από την τεράστια αλλουβιακή πεδιάδα της Κω, τα διακρίνει σε ελώδη, δηλαδή νερά που υπάρχουν σε έλη/βάλτους και λίμνες όπως αυτές που υπήρχαν στην Λάμπη και το Τιγκάκι της παράκτιας Κω, σε όμβρια που σχηματίζονται από τη βροχή [Βουρίνα,Αχτενιά κά] και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλαδή τα μεταλλικά όπως του Κοκκινόνερου,της Αγίας Ειρήνης κά. Από αυτά, γράφει, αναβλύζουν θερμά νερά που περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία.

Προκρίνει την χρήση των ιαματικών φυσικών λουτρών για θεραπευτικούς σκοπούς. Το είδος αυτό της θεραπείας αποτελεί μέρος της φυσικοθεραπείας, δηλαδή κάνει χρήση φυσικών μέσων στη θεραπευτική.

Το νερό είναι απαραίτητο στην Ιπποκρατική ιατρική ιδίως στις θεραπευτικές της μεθόδους. Η ύπαρξη της πηγής του Ασκληπιείου αναφέρεται από τον 4ο αιώνα π.Χ. Το νερό της προέρχεται από την αρχαιότερη πηγή της Κω, την ρηγματογενή Βουρίνα [με  όμβρια καθαρά και πόσιμα νερά, μη μεταλλικά] η οποία απέχει τουλάχιστον 2 χλμ. από το Ασκληπιείο. Το ρέμα Βουρίνα ήταν το σημαντικότερο της αρχαίας πρωτεύουσας όμως τα τελευταία χρόνια έχασε την αίγλη του κυρίως λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων και κλιματικών παραγόντων. Διέσχιζε σχεδόν όλη την πόλη της Κω ενώ στο Ντεφτέρ [Οθωμανικό Κτηματολόγιο] όπως και το Κτηματολόγιο των Ιταλών είναι ακόμη καταγεγραμμένο ως Κουρού Ντερέ. Κατά μήκος του Κουρού στην Β΄Αρχαιολογική Ζώνη, βορειοδυτικά του Ασκληπιείου έχουν αναφερθεί αρχαίες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας.

Χρησιμοποιεί όπως θα έκανε ένας βιοεπιστήμονας ομοιοπαθητικές ουσίες [στην φυσική τα όμοια έλκονται και τα ανόμοια απωθούνται], δηλαδή φυσικά παρασκευάσματα για να ανακουφίζει ή να θεραπεύει ασθένειες ή πόνους του ανθρώπινου οργανισμού σε τέτοιο βαθμό που να μην είναι τοξικά, αλλά να προκαλούν συμπτώματα όμοια με τη νόσο και σύμφωνα με τον μηχανισμό της.

Κάνει χρήση της «στυπτηρίας γης» ή στύψη όπως ένας ορυκτολόγος, ένα διπλό θειικό άλας του αργιλίου και καλίου που αφθονεί στο υπέδαφος της ηφαιστειογενούς Κω κυρίως στη Βόρκα [κοντά στο Ασκληπιείο] και στον Άγιο Δημήτριο. Σήμερα το ορυκτό είναι γνωστό ως αλουνίτης και χρησιμοποιείται για διάφορες φαρμακευτικές χρήσεις, στη βυρσοδεψία, στη παραγωγή αλουμίνας και τη βαφική.

Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιεί το θαλασσινό αλάτι για θεραπευτικούς σκοπούς. Το φυσικό θαλασσινό αλάτι, περιέχει πάνω από 84 μέταλλα και στοιχεία απαραίτητα για τη ζωή. Οι θεραπευτικές μέθοδοι του ήταν ειδικά διαμορφωμένες για τη συχνή χρήση του αλατιού. Αναφέρει ''νίτρον ερυθρόν '' και ''νίτρον οπτόν (ψημένος)'' ως φάρμακα. Με τοπική χρήση του αλατιού αντιμετωπίζει τις δερματικές παθήσεις, με πόση αλμυρών ή μεταλλικών νερών τα πεπτικά προβλήματα, υιοθετεί πρώτος την εισπνοή αλατιού για ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος. Είναι πιθανόν να έπαιρνε το αλάτι από τη θάλασσα ή από τις πλούσιες αλατούχες πηγές του νησιού με την εξάτμιση του νερού.

Γνωρίζει την ασπιρίνη από την θεραπευτική ιδιότητα της ιτιάς που περιέχει το ακετυλοσαλικυλικό οξύ, από το οποίο στα τέλη του 19ου αιώνα η γερμανική εταιρία Bayer έφτιαξε την συνθετική μορφή της.Την χρησιμοποιεί ως παυσίπονο, αντιπυρετικό και αντιφλεγμονώδες. Σήμερα η ασπιρίνη χρησιμοποιείται επίσης για καρδιοπάθειες και τη νόσο Alzheimer. Στα κείμενα του περιγράφεται η χρήση μιας πικρής σκόνης που εξάγεται από τον φλοιό της ιτιάς και η οποία έχει την ιδιότητα να ρίχνει τον πυρετό και να καταπραΰνει τους πόνους. Η ουσία σαλικίνη που περιέχει ο φλοιός της ιτιάς απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1828 από τον Γερμανό χημικό Γιόχαν Μπούχνερ και οι δύο «μορφές» της ουσίας είναι η σαλσαλάτη και το σαλικυλικό οξύ. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η σαλσαλάτη διαλύει τους σχηματισμούς που δημιουργεί η συσσώρευση της πρωτεΐνης Ταυ [υπεύθυνη για τον γενετικό παράγοντα που ενοχοποιείται για την εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ ], οι οποίοι ευθύνονται για την απώλεια μνήμης και όλες τις συνέπειες του εκφυλισμού της λειτουργίας του εγκεφάλου.

Για τον Ιπποκράτη υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στον πόνο και στον καιρό[δεν έχει άδικο]. Στη φυσιολογία είναι λογικό ότι η ατμοσφαιρική πίεση μπορεί να επηρεάσει τον καιρό, ο οποίος με την σειρά επηρεάζει τον πόνο, ιδίως αυτόν της αρθρίτιδας και άλλων παθήσεων.

Τον απασχολεί τι προκαλεί διαταραχή στην υγεία και πως μπορεί να διατηρηθεί η ισορροπία ενός οργανισμού. Για τον λόγο αυτό παρατηρεί τους απλούς φυσικούς κανόνες με τους οποίους δουλεύει η φύση. Θα υποστηρίξει την σημασία του ψυχρού, του ξηρού, του θερμού, του υγρού σε κάθε οργανισμό και ότι τα πάντα προέρχονται από αυτά τα τέσσερα στοιχεία. Για άλλη μια φορά οι σύγχρονες απόψεις περί υγείας και ισορροπίας του βιο-ενεργειακού δυναμικού του οργανισμού θα τον δικαιώσουν.

Είναι σε θέση να παρατηρήσει τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες της πατελιάς ή χώματος δωματισμού [γνωστού ως μπεντονίτη στην γεωλογία] ένα υλικό που συναντάται  σε διάφορα μέρητης Κω και γύρω από το Ασκληπιείο. Το αργιλώδες χώμα το χρησιμοποιούσαν πριν κάποια χρόνια οι παλιοί στα δώματα των σπιτιών ως μόνωση (δεν άφηνε το νερό της βροχής να το διαπερνά). Πρόκειται για ηφαιστειακή πλαστική γκρι άργιλο, που συναντάται σε περιοχές συγκέντρωσης ηφαιστειακής τέφρας όπως τον Άγιο Δημήτριο, Κέφαλο, Καρδάμαινα και διάφορα άλλα μέρη της Κω. Η μεγάλη προσροφητική του ικανότητα του υλικού δεν πέρασε απαρατήρητη από τον Ιπποκράτη όπως και η υψηλή πλαστικότητα του. Ο υψηλός βαθμός εναλλαγής των ιόντων και η συνδετική του ικανότητα το κάνουν ένα ξεχωριστό και μοναδικό υλικό με εκατοντάδες χρήσεις. Χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια στην ιατρική (διάρροια,δερματοπάθεια κά), στα καλλυντικά, στις καλλιέργειες ως μέσο συγκράτησης νερού,για την αφαίρεση τοξικών ουσιών από το έδαφος, κά.

Λέγεται ότι την περίοδο της έξαρσης του φονικού λοιμού 430/429 π.Χ στην αρχαία Αθήνα παρατηρεί τους σιδεράδες που δούλευαν σε ζεστό περιβάλλον, αντιλαμβάνεται ότι παρέμεναν υγιείς και δίνει εντολή να κάψουν ρούχα και υφαντά ώστε να ζεσταθεί η ατμόσφαιρα για να περιορίσει την υγρασία που βοηθούσε στην εξάπλωση των μικροβίων.

Για τον «γεωχημικό» Ιπποκράτη είναι ολοφάνερο ότι δεν μπορούσε στα στερεά συστατικά του σώματος να υπερισχύει το υδατώδες και στα υγρά το γαιώδες αλλά μόνο το αντίθετο. Είναι άμεσης προτεραιότητας να κατανοήσει τα θεμελιώδη υγρά του σώματος. Μετά από έρευνα και παρατηρήσεις θα καταλήξει ότι αυτά είναι το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή. Ακολουθώντας θεμελιώδεις κανόνες της φύσης διαπιστώνει ότι από την ισορροπία και την ανισορροπία τους εξαρτάται η υγεία ή η ασθένεια.

Ήταν βαθύτατος γνώστης της επιστήμης των υλικών σχετικός με την παρασκευή ορυκτών και κραμάτων από διάφορες πρώτες ύλες, καθώς και την κατεργασία των μετάλλων και των κραμάτων για την τροποποίηση των ιδιοτήτων αυτών των υλικών. Ο Ιπποκράτης αναφέρει στα έργα του, εκτός των άλλων μετάλλων, το χαλκό, τον κασσίτερο και τον ορείχαλκο ως υλικά για την κατασκευή των ιατρικών του εργαλείων. Ο ορείχαλκος είναι κράμα χαλκού- ψευδαργύρου,συγχέεται πολύ συχνά με τον μπρούντζο ή κρατέρωμα, που είναι κατά βάση κράμα χαλκού- κασσίτερου. Όταν η περιεκτικότητα σε ψευδάργυρο είναι χαμηλή, ο ορείχαλκος έχει ένα καφεκόκκινο χρώμα που πλησιάζει το κεραμιδί χρώμα του χαλκού. Παρουσιάζουν καλή μηχανική αντοχή και καλή αντοχή στην διάβρωση. Αναφέρει ότι ο χαλκός πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για εργαλεία, όχι για άλλες χρήσεις. H χρήση καθαρού χαλκού ήταν γνωστή στη Μικρά Ασία από το 6.500 π.Χ. Είναι μαλακός,ιδιαίτερα ελατός και όλκιμος, πολύ καλός αγωγός της θερμότητας και του ηλεκτρισμού. Ως χημικός προτείνει την χρήση κασσίτερου αυτοτελώς στην κατασκευή ορισμένων ιατρικών εργαλείων επειδή δεν οξειδώνεται όταν παραμένει ελεύθερος στην ατμόσφαιρα και δεν προσβάλλεται εύκολα από χημικές ουσίες. Γι' αυτό χρησιμοποιείται για την επικάλυψη διάφορων μετάλλων. Παρά τα περιορισμένα μέσα της εποχής του, επιχείρησε δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις. Ο Κώος γιατρός και οι μαθητές του, αντιμετώπιζαν με επιτυχία περιστατικά της ορθοπεδικής, της καρδιοχειρουργικής και της βασικής χειρουργικής.

Τέλος τον προβληματίζουν οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές και ιδίως καταπιάνεται με την καταστροφή του γεωπεριβάλλοντος. Ήταν σημαντικό το φυσικό περιβάλλον του ασθενή[ τόπος διαμονής, το κλίμα στο οποίο ζούσε, αλλά και οι καιρικές μεταβολές του τόπου του]

Ο Ιπποκράτης ήταν νεωτεριστής και πρωτοτάξιδος σε διάφορους τομείς. Ως φυσικός επιστήμονας, όφειλε να παρατηρήσει το αντικειμενό του, να το ερευνήσει και να καταγράψει τα συμπεράσματά του μεθοδικά. Πράττει όπως ένας σύγχρονος γεωπιστήμονας και όχι μόνο, δίνει σημασία στην πρόληψη και όχι στη διάγνωση.

Η φύση ήταν γενναιόδωρη με την Κω. Της χάρισε εκλεκτά τοπία, ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές και αρκετό φυσικό πλούτο σπάνιο για νησί, όλα αυτά ενέπνευσαν τον ανήσυχο στοχαστή Ιπποκράτη στο έργο του. Ήταν σημαντικά τα ταξίδια για να εμπλουτίσει τις γνώσεις και την εμπειρία του. Όμως, εκτός από τη διάνοια του, το γεωπεριβάλλον του νησιού είχε καθοριστικό ρόλο στην επιστημονική πρόοδο και έρευνα του.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ιπποκρατικά Θέματα- Θεοδόσης Ν. Διακογιάννης

2.Ιστορία της Νήσου Κω- Β.Χατζηβασιλείου

3.Βικιπαίδεια

4.Περιοδικό, Ιστορικά θέματα/Ιπποκράτης- Αντουανέτα Καλλέγια

5.theancientwebgreece.wordpress.com

6.Ιατρικά εργαλεία στο Ασκληπιείο της Κω- Β.Χατζηβασιλείου

7.Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023

8. Ασκληπιείο των Κώων, 2024

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Είδα το πρωί τον παππού Ιπποκράτη και μου είπε: «Τον αέρα, τα νερά και τον τόπο σου να προσέχεις». Η αληθινή απόγνωση φίλε μου δεν προέρχεται από τις αντιξοότητες ούτε από τον άνισο αγώνα, αλλά από το γεγονός ότι δεν ξέρεις γιατί και ποιους πολεμάς...

Αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Μέγα Ιπποκράτη στην αυλή των εργαστηρίων, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Γουδί, το 1936. Φωτογραφία Θεοφ. Μουζουράκη.

 F

Ένα σύνολο αρχαίων ελληνικών χειρουργικών εργαλείων.Η Ιπποκρατική ιατρική χρησιμοποιούσε πολύ καλά αυτά τα εργαλεία.

Καλλιτεχνική αποτύπωση, ο Ιπποκράτης χειρουργεί το κρανίο ενός από τους ασθενείς του.

Αεροφωτογραφία από το Ασκληπιείο Κω.

Πηλός από την περιοχή του Ασκληπιείου.

Μπεντονίτης ηφαιστειακή πλαστική γκρι άργιλος από την Βόρκα.

Θειούχα εδάφη από την Βόρκα.

Τα νερά που διεισδύουν μέσα στις ρωγμές αντιδρούν χημικά με τα πετρώματα και εναποθέτουν έγχρωμα οξείδια σιδήρου στις ρωγμές και στα διαπερατά πορώδη στρώματα για τον λόγο αυτό παρουσιάζεται και το χαρακτηριστικό κόκκινο νερό από το οποίο πήρε το όνομα Κοκκινόνερο η ευρύτερη περιοχή.