Η σεισμική «κρίση» της πρωτοβυζαντινής περιόδου στα Δωδεκάνησα

Η Δωδεκάνησος ήταν και παραμένει μια εστία σεισμικής δραστηριότητας, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της και των σημαντικών συστημάτων διάρρηξης που απαντούν στο νομό. Κάποια από αυτά τα ρήγματα είναι ενεργά σήμερα. Βέβαια μία πικρή αλήθεια λέει ότι δεν υπάρχει σχεδόν καμία περιοχή της χώρας που είναι απολύτως ασφαλής απέναντι στον σεισμικό κίνδυνο. 

Η πλειοψηφία των Δωδεκανησίων ζει σε απόσταση 50 χλμ. από ένα ενεργό σύστημα ρηγμάτων και η πιθανότητα ισχυρού σεισμού τα επόμενα χρόνια είναι εξαιρετικά υψηλή. Οι σεισμοί στην ιστορία της Δωδεκανήσου έχουν προκαλέσει θανάτους και μεγάλες ζημιές. 

Δεν χρειάζεται να πάμε πίσω πολύ στην ιστορία των σεισμών της Δωδεκανήσου για να δούμε τα αποτελέσματα. Υπήρξαν δεκάδες τεκμηριωμένοι σεισμοί τα τελευταία εκατοντάδες χρόνια και πολλοί από αυτούς ήταν ιδιαίτερα θανατηφόροι. Οι περισσότεροι συνέβησαν στην θάλασσα όμως κάποιοι από αυτούς άφησαν το στίγμα τους.

Εάν πρόκειται να είμαστε προετοιμασμένοι για τον επόμενο «μεγάλο», είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι συνέβη κατά τη διάρκεια των χειρότερων σεισμών της ιστορίας μας και ποια μέρη είναι τα πιο ευάλωτα.

Ανατρέχοντας στην ιστορική σεισμικότητα του νομού μπορούμε να δούμε ότι οι πιο σημαντικές σεισμικές καταστροφές έχουν παρατηρηθεί κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Τα γεγονότα αυτά ήταν από τα χειρότερα στην ιστορία της Μεσογείου.

Τον 4ο, 5ο και 6ος αιώνα, στον Κόλπο Κεραμεικού,  εκδηλώθηκαν τα ισχυρά σεισμικά επεισόδια του 334 μ.Χ [6.6], 469μ.Χ [6.6] και του 554 μ.Χ [7+] από υποθαλάσσια και πολύ επικίνδυνα ρήγματα. Ιδιαίτερα το τελευταίο συμβάν κατέστρεψε αρχαίες πόλεις με αποτέλεσμα να περάσουν δεκάδες χρόνια μέχρι να αντιδράσουν οι τοπικές κοινωνίες. Νοτιότερα στην Ρόδο, την ίδια περίοδο, καταγράφηκαν οι ισχυροί σεισμοί του 344 μ.Χ [6.5], 476 μ.Χ [6.7] από υποθαλάσσια ρήγματα και το 515 μ.Χ [6.4], από ένα χερσαίο ρήγμα που ρήμαξε τα αρχαία μνημεία της πόλης και άφησε πίσω του εκατοντάδες νεκρούς.

Την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, εκτός από την Δωδεκάνησο, και άλλες περιοχές της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων την Κρήτη, τα Αντικύθηρα, μέρη της Ανατολίας, της Συρίας και του Λιβάνου υπέφεραν από μεγάλους σεισμούς που σημειώθηκαν μεταξύ 340-560 μ.Χ. 

Επιστήμονες επιχείρησαν να δώσουν μία εξήγηση με βάση τα γεωμορφολογικά αποτελέσματα που άφησαν πίσω τους οι σεισμοί σε διάφορες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.

Για τα γεγονότα που εκδηλώθηκαν από τα μέσα του 4ου αιώνα έως τα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. προτάθηκε ο όρος Early Byzantine Tectonic Paroxysm [EBTP] δηλαδή«Τεκτονικός Παροξυσμός Πρώιμης Βυζαντινής Περιόδου».

Οι τεκτονικές μετατοπίσεις αυτής της περιόδου έχουν συσχετιστεί με μια πιθανή ξαφνική μείωση της λεκάνης της Μεσογείου, πιθανώς σχετίζονται με την διαδικασία σύνδεσης και σύγκρουσης μεταξύ της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής πλάκας, στο πλαίσιο του ελληνικού τόξου και αναπροσαρμογή των διαφόρων μπλοκ λιθόσφαιρας που συνορεύουν με την ανατολική Μεσόγειο.

Δεν είναι απίθανο, ο υπερμέγιστος της Μεσογείου με το επίσης μεγαλύτερο γνωστό τσουνάμι, που συνέβη τον Ιούλιο του 365 μ.Χ [8.3-8.5] στην ΝΔ Κρήτη, είχε συνέπειες σε όλη την μεσογειακή λεκάνη, να οδήγησε στον παροξυσμό της πρώιμης βυζαντινής περιόδου.

Ηταν μία κρίση με έντονη σεισμική δραστηριότητα που άφησε πίσω της μεγάλες καταστροφές με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες στην Δωδεκάνησο [ Κάλυμνο, Ψέριμο,Κω Νίσυρο, Τήλο, Σύμη,Χάλκη, Ρόδο  κά], Χερσόνησο της Αλικαρνασσού και τα νοτοτιοδυτικά τουρκικά παράλια. Ο παροξυσμός  διήρκησε  σχεδόν 2 αιώνες.

Επιπλέον θα μπορούσε να υποτεθεί, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί επιστημονικά, ότι κάτι παρόμοιο συνέβη στην Δωδεκάνησο μετά τον δεύτερο μεγαλύτερο σεισμό της Μεσογείου το 1303 μ.Χ[8.0]. Πρόκειται για σεισμό που εκτιμάται ότι εκδηλώθηκε μεταξύ Ρόδου και Καστελόριζου και ίσως οδήγησε στην επίσης σημαντική σεισμική δραστηριότητα του 14ου και 15ου αιώνα. Τότε καταγράφηκαν οι σεισμοί του 1493 μ.Χ [6.8] στην Κω και των 1471,1472 μ.Χ στην Ρόδο που προκάλεσαν μεγάλες ζημιές στις γύρω περιοχές. Πρόκειται για μία περίοδο που επίσης διήρκησε δύο αιώνες. Τυχαία περιστατικά ή τεκτονική δραστηριότητα που σχετίζεται με το συμβάν του 1303;

Τα σημαντικότερα σεισμικά κέντρα της Δωδεκανήσου συναντώνται στον Κεραμεικό Κόλπο και γύρω από την Ρόδο. Δεν αποκλείεται αυτά τα κέντρα να επηρεάζονται από τα μέγιστα επεισόδια που συμβαίνουν νότια της Κρήτης και της Ρόδου κάθε περίπου 1000 χρόνια.

Με βάση τα παραπάνω το ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι άν αναμένεται μία ανάλογη κατάσταση στην χιλιετία που διανύουμε; Καθημερινά γίνονται σεισμοί στην Δωδεκάνησο όμως είναι αδύνατο να πούμε αν μελλοντικά θα έχουμε αύξηση της έντασης ή της συχνότητας τους.

Η σεισμική έξαρση δεν μπορεί να προβλεφθεί.Το ίδιο ισχύει και για τους σεισμούς. Ξέρουμε ποιά ρήγματα είναι ώριμα αλλά δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε ή πού θα χτυπήσει ο επόμενος ισχυρός σεισμός ή πόσο μεγάλος θα είναι.

Ο σεισμικός κίνδυνος στην Δωδεκάνησο έχει άνω όριο τους 8 βαθμούς και κάτι. Σεισμοί από 6-8 βαθμούς αναμφίβολα θα προκαλέσουν προβλήματα σε περιοχές που είναι κοντά στα επικέντρα.

Μελετώντας τους ιστορικούς σεισμούς ξέρουμε τις ευάλωτες περιοχές και τις επιπτώσεις τους. Οσο καλύτερα είμαστε προετοιμασμένοι στους σεισμούς του μέλλοντος τόσο μικρότερες ζημιές αυτοί θα προξενήσουν σε τοπικό επίπεδο και όχι μόνο.

Είναι βέβαιο είναι ότι η ετοιμότητα και η ενημέρωση μπορεί να σώσουν ζωές και να μετριάσουν τις πληγές ακόμη και αν τα φαινόμενα είναι παρόμοια με αυτά της πρωτοβυζαντινής περιόδου.

Γεωδίφης

Πηγές

1.USGS- Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής

2.Σεισμοί της Ελλάδας-Κ&Β.Παπαζάχος

3.Did the Early Byzantine Tectonic Paroxysm (EBTP) also affect the Adriatic area?-Niki Evelpidou,Paolo Antonio Pirazzoli

4.Χάρτης των Κυκλάδων και των νησιών του Νοτιοανατολικού Αιγαίου,1688- Dapper Olfer [Με το Βλέμμα των Περιηγητών, el.travelogues.gr]

Αρχ. μαρμάρινο μέλος, μήπως από την παλαιοβασιλική του Αγ.Γεωργίου, στο λιμάνι της Κω. Η παλαιοβασιλική του Λιμανιού είχε αίθριο, βαπτιστήριο, και διαστάσεις 72μΧ23,5μ. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες της Μεσογείου, καταστράφηκε από τον Υπερμέγιστο του Κεραμεικού το 554 μ.Χ.

Στον χάρτη σημειώνονται τα όρια των τεκτονικών πλακών, ρήγματα και οι σημαντικοί σεισμοί πρωτοβυζαντινής περιόδου στην Δωδεκάνησο.Από το σημείο 1 προήλθε ο μεγαλύτερος σεισμός της Μεσογείου [365 μ.Χ, 8.3-8.5] και το σημείο 2 ο δεύτερος μεγαλύτερος σεισμός [1303 μ.Χ, 8+].