«Χαλασμός»: O φονικότερος σεισμός στην Ελλάδα του 19ου αιώνα

Ερείπια στο κάστρο της Χίου μετά τον φονικό σεισμό του 1881 [travelogues.gr].

Μέχρι το 1970, κάθε 22 Μαρτίου στις 5.00 το απόγευμα οι καμπάνες της Χίου χτυπούσαν πένθιμα. Ήταν ημέρα νηστείας, και ο πληθυσμός του νησιού όφειλε να φέρνει στη μνήμη το τρομερό συμβάν του 1881. Αν και η Χίος δεν είχε ακόμη προσαρτηθεί στην Ελλάδα αυτός ο σεισμός θεωρείται ο πλέον πολύνεκρος στην χώρα μας , τον 19ο αιώνα.

O «Xαλασμός» ήταν η τελευταία πράξη δράματος από τις τρεις «καταστροφές» που έπληξαν την Χίο τον 19ο αιώνα. Οι άλλες δύο «καταστροφές», που κατέστρεψαν το νησί, ήταν η σφαγή της Χίου το 1822 και η αποτυχία καλλιεργειών πορτοκαλιού το 1833. Μετά τον σεισμό πολλοί από τους κατοίκους της Χίου, έφυγαν από το νησί.

Ιστορικά, η περιοχή νότια της Χίου έχει δώσει αρκετούς ισχυρούς σεισμούς μεγαλύτερους από 6 Ρίχτερ στο παρελθόν. Θεωρείται από τις πιο σεισμογενείς περιοχές της Ευρώπης  μαζί με τον κόλπο της Σμύρνης, και την χερσόνησο Καραμπουρούν.Η σεισμική δραστηριότητα συνήθως συνοδεύεται και από τσουνάμι εξαιτίας της  παρουσίας κανονικών ρηγμάτων γύρω από την περιοχή. Υπήρξαν περίπου 20  σοβαροί σεισμοί από το 496 π.Χ. έως το 1949 μ.Χ. Ο σεισμός οφείλεται στο γεγονός ότι το  Αιγαίο είναι μια περιοχή με εφελκυστική τεκτονική που προκαλείται από την καταβύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου.

Στις 3 Απριλίου 1881 έγινε ο τρομερός σεισμός, που έμεινε στην ιστορία της Χίου σαν ο «Χαλασμός» ή Καταστροφή. Το επίκεντρο του σεισμού μάλλον ήταν σε απόσταση περίπου 20 χλμ. νοτιοανατολικά από το νότιο άκρο της Χίου, και είχε εκτιμώμενο μέγεθος  από  κυμάνθηκε από 6.5-7+ βαθμούς αλλά τα αποτελέσματά του, δηλαδή το μέγεθος των καταστροφών, ήταν ανάλογα με σεισμό 10 της κλίμακας Μερκάλι. 

Προήλθε κατά πάσα πιθανότητα από το υποθαλάσσιο ρήγμα Χίου-Τσεσμέ, με μήκος περίπου 60χλμ, το οποίο μπορεί να δώσει σεισμούς έως 7+ βαθμούς. 

Συνολικά πάνω από  3500 άτομα έχασαν τη ζωή τους και περίπου 7.000 τραυματίστηκαν, κυρίως στο νότιο μέρος του νησιού, ενώ στο βόρειο τμήμα δεν σκοτώθηκε κανένας και δεν υπήρξαν ζημιές. Χρονικά της εποχής αναφέρουν ότι ισοπεδώθηκε κυρίως το νότιο τμήμα της Χίου, καταστράφηκε ένα μεγάλο μέρος της ίδιας της πόλης της Χίου, αλλά και πως μεγάλες ζημιές είχε υποστεί και ο Τσεσμές, απέναντι στη Μικρά Ασία. Ο αριθμός των θυμάτων στην  τουρκική ενδοχώρα ήταν χαμηλός, επειδή  οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για να παρακολουθήσουν το πέρασμα του μεγάλου επιβατικού πλοίου Aya Evangelistra από την ακτή.

Ο κύριος σεισμός κατέστρεψε τα 3/4 του νησιού, ενώ προηγήθηκε ισχυρός προ-σεισμός, ο οποίος προκάλεσε σοβαρές βλάβες. Το νότιο τμήμα του νησιού υπέστη τρομερές καταστροφές [Νένητα, Βουνό, Φλάτσια, Καλαμωτή, Κοινή, Καλλιμασιά, Δίδυμα].

Επιπλέον, εξαιτίας του σεισμού παρατηρήθηκαν κατολισθήσεις, βραχοπτώσεις, ρωγμές, καθώς και φαινόμενα ρευστοποίησης. Το έδαφος της παραλίας βυθίστηκε κατά 80 εκατοστά  ενώ σε κάποια μέρη παρατηρήθηκε και  κάθετη  μετατοπίση έως 2,5 μέτρα. Μετά τον αρχικό σεισμό ακολούθησαν εκατοντάδες μετασεισμοί, πολλοί από αυτούς εξίσου καταστρεπτικοί με τον κύριο, μέχρι και το 1884. Ένα μικρό τσουνάμι αναφέρθηκε, με βάση την παρουσία άμμων θαλάσσης σε κήπους στη Χίο, αλλά δεν υπάρχει άλλη διαθέσιμη πληροφορία. 

Στα βόρεια του νησιού δε σκοτώθηκε κανένας. Η μεγάλη καταστροφή αποδίδεται στους στενούς δρόμους. Περισσότερο υπέφεραν οι Τούρκοι, οι Έλληνες και οι Εβραίοι, ενώ οι Φράγκοι λιγότερο,γιατί είχαν μεγάλους κήπους τα σπίτια τους.

Ο σεισμός του 1881 συγκλόνισε τον κόσμο ολόκληρο και άνδρες από τους στόλους των μεγάλων δυνάμεων που έπλεαν στο Αιγαίο έσπευσαν να βοηθήσουν τους κατοίκους. Οι άνθρωποι που έσπευσαν σε βοήθεια ήταν απλοί ναύτες του γαλλικού στόλου, οι οποίοι έστησαν σκηνές για τους κατοίκους. Το γεγονός αποτυπώθηκε σε πολλά χαρακτικά της εποχής.

Μπορεί από το  1970, οι καμπάνες της Χίου να σταμάτησαν να  χτυπούν πένθιμα ωστόσο το ρήγμα παραμένει ακόμη ενεργό και κάποια στιγμή θα εκτονώσει την ενέργεια που συσσωρεύει όλα αυτά τα χρόνια.

Γεωδίφης

Πηγές

1. 1881 and 1949 earthquakes at the Chios-Cesme Strait (Aegean Sea)and their relation to tsunamis -Y. Altinok, B. Alpar, N. O¨ zer, and C. Gazioglu

2.The European Database of Seismogenic Faults

3.Σεισμοί της Ελλάδας-Παπαζάχος.Κ

Σε σχέδιο του Charles Barbant , ο σεισμός της Χίου το 1881.

O πιο φονικός σεισμός στην Ελλάδα του 19ου αιώνα ήταν ο «Χαλασμός». Συνέβη στις 3 Απριλίου 1881 νότια της Χίου,είχε εκτιμώμενο μέγεθος 7+ βαθμούς, κατέστρεψε τα 3/4 του νησιού και σκότωσε τουλάχιστον 3500 κατοίκους του.Η πόλη της Χίου καταστράφηκε, προκαλώντας πολλά θύματα, εν μέρει λόγω της στενότητας των δρόμων. Στο υπόλοιπο νησί, 25 από τα 64 χωριά καταστράφηκαν και άλλα 17 υπέστησαν σοβαρές ζημιές.Και στο Çeşme και στο Alaçatı περίπου το 40% των σπιτιών καταστράφηκε.Μετά τον σεισμό πολλοί από τους κατοίκους της Χίου εγκατέλειψαν το νησί.Που ακριβώς συνέβη ο σεισμός παραμένει ένα μυστήριο. 

Εδώ είναι η προσωπική μου εκτίμηση για το φονικό συμβάν. Μάλλον προήλθε από το κεντρικό τμήμα του υποθαλάσσιου Ρήγματος Χίου-Τσεσμέ. Μελετώντας ξανά την ιστορική σεισμικότητα της περιοχής είναι ξεκάθαρο ότι νοτιοανατολικά και βόρεια της Χίου καταγράφηκε ένας τοπικός τεκτονικός παροξυσμός που διήρκησε σχεδόν 100 χρόνια. Προκάλεσε μεγάλες ζημιές τόσο νότια της Χίου όσο και στην Χερσόνησο του Τσεσμέ. Η όλη δραστηριότητα άρχισε με το επεισόδιο του 1856[6.3]. Ακολούθησε ο Χαλασμός το 1881[7+] και μετά από περίπου δύο χρόνια εκδηλώθηκε ο σεισμός 6.8 του 1883. Ο παροξυσμός φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε με τον σεισμό του 1949[6.8]. 

Φωτογραφίες από τον σεισμό του 1881.

Από τον Nikos Kolligris