Πώς οι πόλεμοι καταστρέφουν το περιβάλλον και τι κάνει το διεθνές δίκαιο γι' αυτό

Ανάμεσα στα ερείπια και τη σκόνη, τα παιδιά της Γάζας εξακολουθούν να δίνουν στη ζωή νόημα. Ούτε κούνιες, ούτε παιδικές χαρές - κι όμως τα γέλια τους ανεβαίνουν ψηλότερα από τα ερείπια. Μετατρέπουν τις πέτρες σε παιχνίδια και τις σκηνές σε χωράφια χαράς. Σαν να λένε: Δεν είμαστε παιδιά του πολέμου... είμαστε παιδιά της ελπίδας.

Άνθρωποι σε όλη τη Λωρίδα της Γάζας επιστρέφουν σε πόλεις και κωμοπόλεις που έχουν πληγεί σοβαρά από τον πόλεμο, μετά την έναρξη ισχύος μιας εύθραυστης εκεχειρίας τον Οκτώβριο. Τελικά, η ζωή τους θα αποκατασταθεί και τα σπίτια τους θα ξαναχτιστούν. Αλλά οι κλιματικές συνέπειες του πολέμου θα παραμείνουν για τα επόμενα χρόνια.

Έρευνα , η οποία βρίσκεται υπό εξέταση, καταδεικνύει ότι κατά τους πρώτους 15 μήνες του πολέμου παρήχθη ισοδύναμο άνω των 32 εκατομμυρίων τόνων CO₂. Αυτό ισοδυναμεί με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου περίπου 8,5 μονάδων παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα σε ένα έτος ή με τα ετήσια αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπει η Ιορδανία .

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε επίσης καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Μια μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2025, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ισοδύναμο σχεδόν 237 εκατομμυρίων τόνων CO₂ απελευθερώθηκε ως αποτέλεσμα του πολέμου στα 3 χρόνια μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας. Αυτό το ποσοστό είναι παρόμοιο με τις ετήσιες εκπομπές της Αυστρίας, της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας μαζί.

Προς το παρόν, εναπόκειται στους ίδιους τους ερευνητές να υπολογίσουν τις κλιματικές επιπτώσεις των πολέμων. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν υπάρχει νομική υποχρέωση για τις χώρες να αναφέρουν τις ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από συγκρούσεις στον φορέα του ΟΗΕ για το κλίμα, τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC). Αλλά αυτό μπορεί σύντομα να αλλάξει.

Τον Ιούλιο, το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔ) εξέδωσε μια ιστορική συμβουλευτική γνωμοδότηση σχετικά με τις υποχρεώσεις των χωρών να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Αυτή η πολυαναμενόμενη γνωμοδότηση επιβεβαίωσε ότι τα κράτη είναι νομικά δεσμευμένα να προστατεύουν το κλιματικό σύστημα και πρέπει να αναλάβουν συγκεκριμένη δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής έκτακτης ανάγκης.

Δύο από τα βασικά νομικά ευρήματα του δικαστηρίου ήταν ότι τα κράτη υποχρεούνται να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την πρόληψη της βλάβης στο κλιματικό σύστημα και να συνεργάζονται μεταξύ τους προς τούτο. Σε δήλωση που επισυνάπτεται στη γνωμοδότηση, η δικαστής Sarah Cleveland τόνισε ότι η υποχρέωση αυτή περιλαμβάνει απαραίτητα την αξιολόγηση, την υποβολή εκθέσεων και την αντιμετώπιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από ένοπλες συγκρούσεις.

Όπως εξήγησε: «Η μη λήψη υπόψη τέτοιων ζημιών στις ελλιπείς αναφορές διαστρεβλώνει την κατανόησή μας για την υπερθέρμανση του πλανήτη και υπονομεύει την ικανότητα της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει τα αίτιά της. Επομένως, είναι άμεσα αντίθετη με τις διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών να προστατεύουν το κλιματικό σύστημα και άλλα μέρη του περιβάλλοντος από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου».

Προστασία του περιβάλλοντος

Η γνωμοδότηση του ΔΔΧ ακολούθησε μια σειρά από διεθνείς νομικές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια για την προστασία του περιβάλλοντος από βλάβες που προκαλούνται από συγκρούσεις. Το 2022, η έγκυρη Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ δημοσίευσε το «σχέδιο αρχών» της για την προστασία του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Οι αρχές εγκρίθηκαν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

Καθορίζουν πώς θα πρέπει να προστατεύεται το περιβάλλον πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένοπλες συγκρούσεις, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν ένα πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος σε καταστάσεις κατοχής. Οι αρχές περιλαμβάνουν την αναγνώριση της δυνατότητας των ένοπλων συγκρούσεων να επιδεινώσουν τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια βιοποικιλότητας.

Η οικοκτονία αναδεικνύεται επίσης ως ένας σημαντικός τρόπος σκέψης για τον πόλεμο και την οικολογική καταστροφή που τον συνοδεύει. Ορίζεται ως σοβαρή και είτε εκτεταμένη είτε μακροπρόθεσμη βλάβη στο περιβάλλον που προκύπτει από παράνομες ή αθέμιτες πράξεις.

Αρκετά κράτη, συμπεριλαμβανομένων του Βελγίου και της Χιλής, έχουν ήδη ενσωματώσει το έγκλημα στις εθνικές τους νομοθεσίες. Και η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης , το μεγαλύτερο και πιο ποικιλόμορφο περιβαλλοντικό δίκτυο στον κόσμο, ψήφισε τον Οκτώβριο υπέρ της υιοθέτησης πρότασης «αναγνώρισης του εγκλήματος της οικοκτονίας για την προστασία της φύσης».

Η οικολογική καταστροφή που έχει προκληθεί στη Γάζα πιθανότατα φτάνει στο επίπεδο της οικοκτονίας. Ακόμη και πριν από την έναρξη της σύγκρουσης, οι πληθυσμοί της Γάζας και των γειτονικών κοινοτήτων στο Ισραήλ βίωναν μεγάλες περιόδους λειψυδρίας και ακραίας ζέστης. Αλλά η εκτεταμένη καταστροφή που προκλήθηκε από τα δύο χρόνια πολέμου σημαίνει ότι οι κάτοικοι της Γάζας αντιμετωπίζουν τώρα καταστροφικές περιβαλλοντικές και υγειονομικές συνθήκες.

Η παραγωγή τροφίμων είναι πλέον αδύνατη, καθώς πυρομαχικά, στερεά απόβλητα και ακατέργαστα λύματα μολύνουν τις γεωργικές εκτάσεις της Γάζας. Το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών εκτιμά ότι έως και το 97% των δενδρωδών καλλιεργειών, το 82% των ετήσιων καλλιεργειών και το 89% των βοσκοτόπων έχουν καταστραφεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Μια μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2025, διαπίστωσε επίσης ότι θα μπορούσαν να χρειαστούν έως και 4 δεκαετίες για την απομάκρυνση των εκατομμυρίων τόνων ερειπίων που άφησαν πίσω τους οι βομβαρδισμοί του ισραηλινού στρατού. Οι ερευνητές εκτίμησαν ότι η απομάκρυνση και η επεξεργασία των ερειπίων μόνο από τη Γάζα θα απαιτήσει την οδήγηση βαρέων μηχανημάτων και φορτηγών συνολικά 18 εκατομμύρια μίλια - περίπου 737 φορές σε όλο τον κόσμο. Αυτό θα παράγει το ισοδύναμο σχεδόν 66.000 τόνων CO₂.

Το διεθνές δίκαιο αρχίζει να αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη συναίνεση μεταξύ κρατών και παγκόσμιων φορέων σχετικά με την ανάγκη αναγνώρισης των κλιματικών και ευρύτερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ένοπλων συγκρούσεων. Ωστόσο, η κλίμακα της περιβαλλοντικής ζημίας που προκαλείται από τις συγκρούσεις υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για διαφανή υποβολή εκθέσεων και αξιόπιστα δεδομένα. Η παγκόσμια πολιτική για το κλίμα προχωρά χωρίς να είναι πλήρως κατανοητή η πραγματικότητα.

Παλαιστίνιοι αγρότες μαζεύουν πράσινες πιπεριές σε ένα αγρόκτημα στο Χαν Γιουνίς της Γάζας, ένα μήνα πριν από την έναρξη του πολέμου. Anas-Mohammed / Shutterstock.

Δρόμος προς Μπελέμ

Στην Cop30 , την επερχόμενη 30ή διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στην πόλη Μπελέμ της Βραζιλίας, ένας από εμάς (ο Μπέντζαμιν Νάιμαρκ) θα παραστεί σε μια συζήτηση υψηλού επιπέδου που θα ασχοληθεί με το ζήτημα των στρατιωτικών εκπομπών στη Γάζα. Η αδυναμία των ενόπλων δυνάμεων να αναφέρουν τις εκπομπές που σχετίζονται με ένοπλες συγκρούσεις, ιδίως στην UNFCCC, θα είναι κεντρικής σημασίας για τη συζήτηση.

Η ομάδα θα επισημάνει επίσης τον αντίκτυπο των αυξημένων στρατιωτικών δαπανών στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ , καθώς και τις επιπτώσεις των κλιματικών κινδύνων στην αποναρκοθέτηση και τη φύτευση δέντρων στην Κολομβία μετά τον πόλεμο . Θα εξετάσει επίσης τρόπους για την πράσινη ανοικοδόμηση και την ενεργειακή απαλλαγή από τον άνθρακα στην Ουκρανία.

Η δήλωση του δικαστή Κλίβελαντ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν αποτελεί δεσμευτικό νόμο. Αποτελεί όμως μια έγκυρη ένδειξη ότι ο χρόνος τελειώνει για τα κράτη που αγνοούν τις σημαντικές κλιματικές ζημιές των στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Για να καταφέρει η παγκόσμια κλιματική διακυβέρνηση να αποτρέψει καταστροφές, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε περιόδους πολέμου πρέπει να τεθούν πλήρως στο προσκήνιο.

Benjamin Neimark, Kate Mackintosh - The Conversation

περισσότερα,

https://theconversation.com/how-wars-ravage-the-environment-and-what-international-law-is-doing-about-it-268031

https://phys.org/news/2025-11-wars-ravage-environment-international-law.html