Τα Κακά που υπέστησαν οι Κώοι, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1824
Λιμάνι της Κω το 1910, διακρίνεται ο οθωμανικός μόλος, ο οποίος αντικαταστάθηκε μετά τον σεισμό του 1933 από τους Ιταλούς.Στο βάθος φαίνεται ο μεγάλος φοίνικας του Δημαρχείου.
Χρονικά μετά τη Ναυμαχία της Κω και του Γέροντα: Τις μέρες εκείνες της ναυμαχίας στον κόλπο του Γέροντα οι Κώοι θα υποστούν τα πάνδεινα, τα οποία από τότε λέγονταν διακριτικά «Κακά» (Ζαρράφτης). Πράγματι οι κάτοικοι του νησιού μας διέτρεξαν τον κίνδυνο να εξολοθρευτούν από τους Οθωμανούς αμέσως μετά τη ναυμαχία.
Τον οθωμανικό όχλο υποκινούσαν τότε με φανατισμό ενάντια στους Κώους μερικοί εξόριστοι πασάδες, πρώην Υπουργοί του Σουλτάνου, που ήθελαν να επωφεληθούν από την πρόκληση ανωμαλίας στο νησί και ο κίνδυνος για τους κατοίκους ήταν επικείμενος, αν την ύστατη στιγμή ο Αρχιεπίσκοπος της Κω Γεράσιμος (ποίμανε την Κω από το 1801 έως το 1838) δεν κατέβαλλε απεγνωσμένη προσπάθεια για τη σωτηρία τους.
Ο ίδιος μόλις είχε προλάβει να σώσει τη ζωή του, κρυμμένος στην κουφάλα ενός μεγάλου δέντρου, που βρισκόταν απέναντι από το Κονάκι (Διοικητήριο). Γρήγορα και με προσοχή τρέχει στην αυλή του Πασά την ώρα που αυτός ήθελε να πλυθεί (πριν από την καθιερωμένη προσευχή του).
Ο Αρχιεπίσκοπος τότε πήρε στα χέρια του το «λιγενάμπρικον» (κανάτι) και με ταπείνωση προσφέρθηκε να χύσει νερό στον Πασά για να πλυθεί. Έκπληκτος ο Πασάς, που λέγεται πως ήταν εξωμότης χριστιανός, του είπε: «Εσύ, ο δεσπότης, να μου γείρεις να πλυθώ»; Και ο Γεράσιμος του απάντησε: «Εγώ ταπεινότατος σήμερα μπροστά σου, Πασά μου, αρμόζει και γονατιστός ικέτης να σε εκλιπαρήσω, για να με ελεήσετε και να μου σώσετε το κατασφαζόμενο άδικα ποίμνιό μου». Ο Πασάς κάμφθηκε κι έδωσε αμέσως εντολή να σταματήσουν οι διώξεις και η σφαγή των χριστιανών.
Πολλές και ποικίλες αφηγήσεις για τα μαρτύρια των Κώων εκείνης της χρονιάς μπορεί βέβαια να μην περισώθηκαν από την πέννα των χρονικογράφων ή των ιστορικών, η λαϊκή όμως στιχουργική του νησιού έχει να μας προσφέρει τέλειες αναφορές στα συνταραχτικά εκείνα συμβάντα, με τη λεπτότητα και τη χάρη που διακρίνει τον ποιητικό της λόγο.
Είναι ευτύχημα που ο ακούραστος αρχαιοδίφης και συλλέκτης λαογραφικού υλικού της Κω Ιάκωβος Ζαρράφτης διέσωσε και κατέγραψε ανάμεσα στ’ άλλα και δύο αξιόλογες στιχοπλακιές, που δημοσίευσε ο Άγγλος νεοελληνιστής R.M.Dawkins.
Kαι οι δύο στιχοπλακιές αναφέρονται στα ίδια γεγονότα των σφαγών του 1824, στη διάρκεια των συγκρούσεων του Ελληνικού με τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο στους κόλπους της Κω και του Γέροντα. Η πρώτη στιχοπλακιά αρχίζει με τα παρακάτω λόγια:
«Της Νεραζιάς τες ωμορφιές, τες χάρες και τα κάλλη
στην οικουμέν’ αδύνατον να έχη καμμιά άλλη.
Όπου σταθής, κι όπου ιδής, πουλάκια κελαδούσι,
μα τώρ’ ακούεις και αυτά ως να θρηνολογούσι.
Τα βλέπεις ως να πάσχουνε, τ’ ακούεις ως να κλαίνε,
και αν τα καλοφουγκραστής, θρηνολογούν και λένε:
Ακούσατ’ ίντα γένηκε στης Νεραζιάς τα μέρη.
Δευτέρας το ξημέρωμα, κοντά το μεσημέρι,
οι Τούρκοι πέσαν άξαφνα βαριά αρματωμένοι,
να κατασφάξουν τορ ραγιάν, κανένας να μη μένη….»
Στη συνέχεια η στιχοπλακιά περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα τις ωμότητες των Τούρκων κατά των Χριστιανών, ώσπου κάποια στιγμή έφθασε η βεζιρική διαταγή:
«....και παύσαν ούλα τα κακά, μ’ η Νεραζιά ακόμα
αχνίζει μεσ’ το μαύρον της και ματωμένον χώμα.»
Στην άλλη στιχοπλακιά, που κι αυτή περιγράφει τις θηριωδίες των οθωμανών, εντυπωσιακή είναι η αφήγηση της αυθόρμητης και συγκινητικής πράξης του Αρχιεπισκόπου Γερασίμου - του «Γέροντα», όπως τον προσφωνούσε τότε τιμητικά ο λαός της Κω - ο οποίος έσωσε το ποίμνιό του από την εξολόθρευση:
« Η μαύρη νύχτα πλάκωσε, κ’ η μαυρ’ αυγή γυρίζει,
κι ο Γέροντας εκρύβγετο σε μιας συκιάς κουφάλλα,
και άγρυπνος παράβλεπεν ώσπ’ ο Πασάς σηκώθη.
Τρεχάτος τότ’ ο Γέροντας μπρος στην αυλήν του βρέθη,
και το αμπρίκι άρπαξε μαζί και το λιγένι,
για να του γείρη να νιφτή με την ταπεινοσύνη.
- Ίντα ν’ αυτό; λε’ ο Πασάς. Πώς ετσαδά μπροστά μου;
- Τ’ αρνιά μου χάνονται, κ’ εγώ, και ήρτα να μας σώσης.
Βρύσες πο δάκρυα τρέχανε και τωδ’ δυονών τα μμάτια,
κ’ εμένασι βουβοί κ’ οι δυο, σαν να προσεύκουντάνε.
Κειά να ένας κ’ έρχεται με γράμμα εις το χέρι.
Το γράμμ’ ανοίγει ο Πασάς και με χαράν φωνάζει:
«Διαλαλητής να τρεξ’ ευτύς , παντού να διαλαλήση,
βεζιρική διαταή, Ρωμιού μη νοίξη μύτη»».
Είναι καιρός να φιλοτεχνηθεί η προτομή του μεγάλου ναυμάχου του ναυτικού αγώνα των Ελλήνων, καραβοκύρη και διοικητή ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη (1769-1835), την οποία το Δημοτικό μας Συμβούλιο πρέπει να αποφασίσει να τοποθετήσει σε περίοπτη θέση, όπως είναι η παραλιακή οδός Βασιλέως Γεωργίου, για να ατενίζει από εκεί, ο ατρόμητος εκείνος κουρσάρος των τουρκικών πλοίων, την καταγάλανη θάλασσα, την οποίαν όργωνε μαζί με τους άλλους ναυμάχους και πυρπολητές με τα σκάφη του.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Κώια- Ιακ. Ζαρράφτης, έκδοση Δήμου Κω
2.«Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη», έκδοση Δήμου Κω 1990
3. Παλιές φωτογραφίες της Κω/φβ
4.Η Ναυμαχία παρά την Κω, τον Γέροντα και τα Μεγάλα Κακά που υπέστησαν οι Κώοι...
https://geogeodifhs.blogspot.com/2024/09/blog-post_4.html
5.Ο αγώνας μεταφέρεται στο Ακρωτήριο Τερμέριο, Αύγουστος 1824