Ζούμε μια ιστορική μετάβαση...
Ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Μόργκενθαου, απευθύνεται στους συνέδρους στη Διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς τον Ιούλιο του 1944. Φωτογραφία: Παγκόσμια Τράπεζα.
Ένα δίκαιο εμπορικό μέλλον πρέπει να είναι αποαποικιακό, οικολογικό και δημοκρατικό - επικεντρωμένο στη φεμινιστική οικονομία, την ιθαγενή γνώση και τις φωνές όσων επηρεάζονται περισσότερο.
Ζούμε μια ιστορική μετάβαση. Τα διακυβεύματα δεν είναι μόνο γεωπολιτικά - είναι πολιτισμικά.
Οι εξαγγελίες του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τους εμπορικούς δασμούς, που χαρακτηρίζονται από απρόβλεπτο χαρακτήρα, απότομες αλλαγές και έναν τόνο αντιπαράθεσης και εκφοβισμού, μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σε «ενδιαφέρουσες εποχές». Αυτή η φράση έχει κερδίσει δημοτικότητα σε αγγλόφωνα περιβάλλοντα για να μεταφέρει την ιδέα ότι οι ταραχώδεις, απρόβλεπτες περίοδοι -αν και φαινομενικά συναρπαστικές- είναι συχνά γεμάτες δυσκολίες, αστάθεια και συγκρούσεις. Η αντιμετώπιση ενδιαφέρουσων εποχών απαιτεί να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε τις ευρείες τάσεις για να κατανοήσουμε τις υποκείμενες διαδικασίες που θα μας βοηθήσουν να πλοηγηθούμε σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη κατάσταση.
Ο Γάλλος οικονομολόγος Φρεντερίκ Μπαστιά προειδοποίησε για την περίφημη φράση: «Όταν τα αγαθά δεν διασχίζουν τα σύνορα, θα το κάνουν οι στρατοί». Αυτή η πεποίθηση -ότι το εμπόριο προάγει την ειρήνη ενσωματώνοντας οικονομικά τα έθνη- έχει δοκιμαστεί επανειλημμένα σε όλη την ιστορία. Ωστόσο, είναι εξίσου αλήθεια ότι μια τέτοια ολοκλήρωση συχνά εξυπηρετεί ηγεμονικά συμφέροντα αντί να ενθαρρύνει την ισότιμη συνεργασία.
Κατά την προετοιμασία για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, προστατευτικές πολιτικές όπως ο δασμός McKinley των ΗΠΑ (1890) και οι γεωργικοί δασμοί της Γερμανίας ενέτειναν τον οικονομικό ανταγωνισμό μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Αυτά τα εμπορικά εμπόδια, σε συνδυασμό με τον αποικιακό ανταγωνισμό, διέσπασαν τις παγκόσμιες αγορές και αύξησαν τις γεωπολιτικές εντάσεις. Ομοίως, ο νόμος περί δασμών Smoot-Hawley του 1930 επιδείνωσε τη Μεγάλη Ύφεση, μειώνοντας το παγκόσμιο εμπόριο κατά σχεδόν τα δύο τρίτα και τροφοδοτώντας τον οικονομικό εθνικισμό. Οι οικονομικές επιπτώσεις συνέβαλαν σε στρατιωτικές ανατροπές στην Ιαπωνία και σε αυτάρκεις πολιτικές στη ναζιστική Γερμανία, ανοίγοντας το δρόμο για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτά τα επεισόδια υπογραμμίζουν πώς οι εμπορικοί περιορισμοί, ενώ μερικές φορές αποσκοπούν στην προστασία των εγχώριων οικονομιών, μπορούν να πυροδοτήσουν παγκόσμιες συγκρούσεις. Επίσης, αναδιαμορφώνουν τις δομές εξουσίας - διαταράσσοντας τις αλυσίδες εφοδιασμού, αναδιαμορφώνοντας συμμαχίες και παράγοντας νέες ρυθμίσεις παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, θεσμοί όπως το σύστημα του Bretton Woods και η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) σχεδιάστηκαν για να μειώσουν τους δασμούς και να ενθαρρύνουν το ελεύθερο εμπόριο. Ωστόσο, αυτοί οι θεσμοί εδραίωσαν επίσης τη δυτική κυριαρχία. Οι αποικιακές δυνάμεις είχαν από καιρό εξορύξει πόρους και επέβαλαν άνισους εμπορικούς όρους, όπως φαίνεται στην αποβιομηχάνιση της Ινδίας από τη Βρετανία - μειώνοντας το μερίδιό της στην παγκόσμια μεταποίηση από ~25% το 1750 σε λιγότερο από 2% μέχρι το 1947. Αυτή η κληρονομιά των άνισων ανταλλαγών συνεχίστηκε και κατά τη μεταποικιακή απελευθέρωση.
Υπό το Bretton Woods, το δολάριο ΗΠΑ έγινε το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Οι αναπτυσσόμενες χώρες ενθαρρύνθηκαν να φιλελευθεροποιήσουν τις αγορές χωρίς τις προστασίες που ιστορικά χρησιμοποιούσαν οι πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες. Οι αφρικανικές και ασιατικές οικονομίες εξήγαγαν πρώτες ύλες και εισήγαγαν ακριβά βιομηχανικά προϊόντα, αναπαράγοντας τις αποικιακές εξαρτήσεις. Οι υποσχέσεις για ανάπτυξη μέσω του εμπορίου συχνά κατέρρευσαν υπό το βάρος των κρίσεων χρέους, των καταρρεύσεων των τιμών των βασικών προϊόντων και των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής (SAPs) που επιβλήθηκαν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στις δεκαετίες του 1980 και του 1990.
Η τρέχουσα προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής. Το δόγμα του «Πρώτα η Αμερική» αμφισβήτησε τους πολυμερείς εμπορικούς κανόνες. Οι δασμοί στον χάλυβα και το αλουμίνιο, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας και η αποχώρηση από τη Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης του Ειρηνικού (TPP) αποκάλυψαν μια επιστροφή στον οικονομικό εθνικισμό. Ωστόσο, αντί να αποτελούν ανωμαλία, οι πολιτικές του Τραμπ αποκάλυψαν τις μακροχρόνιες καταναγκαστικές πτυχές του εμπορικού φιλελευθερισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ - που διαμορφώνονται περισσότερο από γεωπολιτικά συμφέροντα παρά από αλτρουισμό.
Οι δασμοί του Τραμπ έχουν μειώσει τον όγκο του παγκόσμιου εμπορίου, έχουν αναδιαμορφώσει τις αλυσίδες εφοδιασμού και έχουν προκαλέσει αντίποινα. Αυτές οι κινήσεις τόνισαν επίσης πώς οι εμπορικές πολιτικές των ΗΠΑ βασίζονται εδώ και καιρό σε όρους που επιβάλλονται μέσω θεσμών όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα ή μέσω καθεστώτων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και στρατιωτικής μόχλευσης.
Καθώς η κυριαρχία των ΗΠΑ μειώνεται, άλλες δυνάμεις και μπλοκ επιβάλλονται. Τα έθνη BRICS συναλλάσσονται ολοένα και περισσότερο σε τοπικά νομίσματα, μειώνοντας την ηγεμονία του δολαρίου. Η Ινδία, διατηρώντας παράλληλα τους δεσμούς με τη Δύση, εμβαθύνει επίσης τη συνεργασία Νότου-Νότου και επιδιώκει περιφερειακές συνεργασίες. Πολλές χώρες αναβιώνουν τη βιομηχανική πολιτική, επενδύουν στην έρευνα και την ανάπτυξη και ασκούν μεγαλύτερο κρατικό έλεγχο σε βασικούς τομείς.
Κοινωνικά κινήματα σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο ζητούν ακύρωση χρέους, κλιματικές αποζημιώσεις και δικαιότερη πρόσβαση στις τεχνολογίες - μετατοπίζοντας από ένα μοντέλο που βασίζεται στη φιλανθρωπία σε ένα που βασίζεται στη δικαιοσύνη. Ο εμπορικός διάλογος του Τραμπ ενίσχυσε επίσης την ξενοφοβία και τον οικονομικό εθνικισμό, συμβάλλοντας στην πολιτισμική πόλωση παγκοσμίως. Οι τάσεις αποπαγκοσμιοποίησης έχουν επηρεάσει τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο, από τους Ινδούς αγρότες έως τους εργάτες εργοστασίων των ΗΠΑ, καθώς τα νεοφιλελεύθερα εμπορικά μοντέλα συνεχίζουν να διαβρώνουν τα τοπικά μέσα διαβίωσης.
Εάν το εμπόριο παραμείνει διαμορφωμένο μόνο από τα συμφέροντα των κρατών και των εταιρειών, οι παγκόσμιες ανισότητες απλώς θα αναπαραχθούν με νέα ονόματα. Ένα δίκαιο εμπορικό μέλλον πρέπει να είναι αποαποικιακό, οικολογικό και δημοκρατικό - επικεντρωμένο στη φεμινιστική οικονομία, την ιθαγενή γνώση και τις φωνές όσων επηρεάζονται περισσότερο.
Ζούμε μια ιστορική μετάβαση. Καθώς η ηγεμονία των ΗΠΑ καταρρέει, το κενό που προκύπτει θα μπορούσε να καλυφθεί είτε από νέες αυτοκρατορίες είτε από χειραφετητικές δυνατότητες. Τα διακυβεύματα δεν είναι μόνο γεωπολιτικά - είναι πολιτισμικά.
Θα μεταμφιέσουμε για άλλη μια φορά την κυριαρχία σε ανάπτυξη; Ή μήπως το παγκόσμιο εμπόριο μπορεί να επαναπροσδιοριστεί ως πλατφόρμα για δικαιοσύνη, αποζημιώσεις και κοινή ανθρωπιά; Η απάντηση εξαρτάται από το ποιος κατέχει την εξουσία - και από το αν τα λαϊκά κινήματα μπορούν να την ανακτήσουν τόσο από παλιές όσο και από αναδυόμενες αυτοκρατορίες. Μέχρι τότε θα συνεχίσουμε να ζούμε σε «ενδιαφέρουσες εποχές».
Οι συγγραφείς συνδέονται με τον Σύνδεσμο ActionAid. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα εκείνες του οργανισμού.
Sandeep Chachra, Joseph Mathai, Harshul Arora
Οι απόψεις είναι των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα εκείνες του γεωδίφη ή της σελίδας Down To Earth, από όπου αναδημοσιεύεται το άρθρο.
https://www.downtoearth.org.in/economy/we-are-living-through-a-historic-transition-the-stakes-are-not-just-geopoliticalthey-are-civilisational