Η Ναυμαχία παρά την Κω, τον Γέροντα και τα Μεγάλα Κακά που υπέστησαν οι Κώοι

«Αυτός που έχει ξεπεράσει τους φόβους του θα είναι πραγματικά ελεύθερος», Αριστοτέλης.

Σε σκίτσο του Γερμανού Peter von Hess [αγοράστηκε το 1879] η ναυτική νίκη του Μιαούλη κοντά στην Κω, στην ομώνυμη ναυμαχία.

Στη σκηνή αυτή, ο δεύτερος μεγάλος ναύαρχος του ελληνικού στόλου, Ανδρέας Μιαούλης, παρουσιάζεται να φρουρεί στο κιγκλίδωμα του πλοίου του με όπλα και τηλεσκόπιο. Από τον Μάρτιο του 1824, οι Οθωμανοί είχαν λάβει ενισχύσεις από τον αιγυπτιακό στόλο, ο οποίος τώρα κατευθυνόταν προς τη Σάμο. Με συνδυασμένες δυνάμεις ο Σαχτούρης και ο Μιαούλης μπόρεσαν να νικήσουν τα εχθρικά πλοία. Για άλλη μια φορά χρησιμοποίησαν τις δοκιμασμένες τακτικές της Σαλαμίνας και του Θεμιστοκλή , ο πολλαπλάσιος εχθρικός στόλος εξερράγη και οι Έλληνες κέρδισαν τη θαλάσσια μάχη.

Σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση: Ο ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης ναυμαχεί τον εχθρικό στόλο στην Κω, όπως αναφέρει ο Γερμανός καλλιτέχνης, τον Σεπτέμβριο του 1824. Λιθογραφία του Peter von Hess, Μόναχο, 1852.

Οι ναυμαχίες εκδηλώθηκαν σε δύο διαφορετικά μέρη και χρονικά στάδια για αυτό διαχωρίστηκαν από τους τότε μελετητές σε Ναυμαχία της Κω και τη μετέπειτα του Γέροντα. Μετά από τις μάχες οι Οθωμανοί τιμώρησαν τους Κώους με φρικαλέες σφαγές κατοίκων ως αντίποινα, ενώ άλλα νησιά πλήρωσαν το τίμημα μόνο με γρόσια για λόγους που αναφέρει ο Σαχτούρης στο Ημερόλογιο του όσο και ο Κωνσταντής Νικόδημος, κύριοι πρωταγωνιστές και υποναύαρχοι του Μιαούλη. 

Πηγάδι του Μιαούλη

Σημαντικό σε όλη την ιστορία ήταν το πηγάδι του Μιαούλη, στην Κάμπα του Γυαλιού.

Μια αρτεσιανή φλέβα που ο νεαρός Ιωάννης Ζαπέτης από τη Νίσυρο υπέδειξε στον ναύαρχο, όταν απεγνωσμένα αναζητούσε λύσεις για να ξεδιψάσει τον στόλο του. Πρόκειται για πηγάδι που ακόμη μέχρι σήμερα στην κισσηρώδη γη έχει νερό και κατά την διάρκεια της ιστορίας του έχει χρησιμοποιηθεί ως άγιασμα και από τους Ιταλούς κατακτητές. 

Σήμερα τιμάται από δημόσιους φορείς υπό την αιγίδα του Επαρχείου Κω, μετά από 200 χρόνια χάρη σε πρωτοβουλία του καθηγητή Αχιλλέα Κουτσουράδη. 

Χωρίς το πηγάδι του Μιαούλη η μάχη μπορεί να είχε άλλη τροπή αφού 5000 διψασμένοι Έλληνες πολύ δύσκολα θα τα είχαν καταφέρει ενάντια σε ένα μεγαλύτερο στόλο προμηθευμένο με αρκετούς πόρους από τα γύρω νησιά και απέναντι στις υψηλές θερμοκρασίες του Αυγούστου. 

Το θρυλικό πηγάδι του Μιαούλη, μας θυμίζει ακόμη μια φορά τη δύναμη του νερού, στο Γυαλί της Νισύρου. Φωτογραφία, Ιούλιος 2024.

Τελικά παρά την ήττα τους, οι Οθωμανοί επιχείρησαν ξανά επίθεση στη Σάμο, ξεκινώντας με τον πολυάριθμο στόλο τους από τα Τσατάλια [τουρκική λέξη], στις 6 Σεπτεμβρίου 1824. Όμως, οι Έλληνες είχαν προλάβει να παρατάξουν τον δικό τους στόλο μπροστά από το νησί. Η εχθρική απόβαση αποτράπηκε και πάλι ενώ ακολούθησε ναυμαχία έξω από την Ικαρία η οποία οδήγησε σε διάσπαση του οθωμανοαιγυπτιακού στόλου. Ο οθωμανικός στόλος, υπό τον Χοσρέφ, κατευθύνθηκεε προς τα Δαρδανέλλια, και ο αιγυπτιακός προς τα νοτιοδυτικά. Μετά και από αυτά τα γεγονότα, ματαιώθηκαν οριστικά οι προσπάθειες των Οθωμανών να αποβιβαστούν στη Σάμο[Βικιπαίδεια].

Η Κως έπαθε πολύ περισσότερα και κατά το 1824, όταν τα ελληνικά πλοία πυρπόλησαν στη Χίο τον τούρκικο στόλο και όσα απ' αυτά τα πλοία απέμειναν, έπλευσαν στη συνέχεια στα στενά της Κω για να περιμένουν την άφιξη του Αιγυπτιακού στόλου, που συνόδευε τα πλοία τα οποία μετέφεραν το στράτευμα του Μεχμετ Πασά στην Πελοπόννησο[Ζαρράφτης].

Ναυμαχία της Κω

Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης γράφει στα Κώια του:

Ο Αιγυπτιακός στόλος με 54 πολεμικά και 350 φορτηγά πλοία, ενώθηκε με τον τούρκικό και στα μέσα Αυγούστου του 1824 έφτασε στο στενό πορθμό ανάμεσα στο Σκανδάρι και στο «Τερμέριο». Τα στρατεύματα αποβιβάστηκαν στην Κω για να ξεκουραστούν επειδή είχαν ταλαιπωρηθεί από φουρτούνα. Τα φορτηγά πλοία διατάχθηκαν να προμηθευτούν νερό και τροφές για 25 ημέρες, προκειμένου να πάνε στην Πελοπόννησο, Άνοιξαν λοιπόν τις φτωχές αποθήκες των Κώων  και πήραν από κει τις χρειαζούμενες τροφές. 

Ανάμεσα στο Σκανδάρι και το Τερμέριο διεξήχθη η Ναυμαχία της Κω προγενέστερα αυτής του Γέροντα, πίσω από το πλοίο είναι τα Τσατάλια, τα ηφαιστειακά νησιά γνωστά στους αρχαίους ως Καπραίες νήσοι.

Εκείνη τη χρονιά, στις 22 Αυγούστου, ο ατρόμητος Μιαούλης με τη δεύτερη μοίρα των Υδραίων ενώθηκε με τα πλοία του Σαχτούρη στην Πάτμο και με συνολικά 70 πλοία, στα οποία υπηρετούσαν μόνο 5.000 ναύτες και 700 πυροβόλα , ανέλαβε να ναυμαχήσει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο που τον αποτελούσαν 404 πλοία, 80.000 ναύτες και 2.500 πυροβόλα. 

Έξι πυρπολικά ήταν προπομποί  των άριστων ελληνικών πλοίων, ενώ τα 200 υπόλοιπα παρακολουθούσαν από μακριά και σε απόσταση τριών αγγλικών μιλίων. Γύρω στις εννιά και μισή, τα  προπορευόμενα ελληνικά πλοία προσέβαλαν μια εχθρική φρεγάτα και την ανάγκασαν σε φυγή. Τότε οι Τούρκοι σήκωσαν τις άγκυρες και παρατάχθηκαν για μάχη, ενώ οι Έλληνες, με θαυμαστό θάρρος και ηγέτη τον ναύαρχο Μιαούλη, επιτέθηκαν. Αλλά ενώ ο ναύαρχος του στόλου, Χαρσέφ Καπιτάν πασάς ή Τοπάλπασας απέκρουσε την επίθεση από εύστοχη βολή, έσπασε το πάνω μέρος του μεγάλου καταρτιού του και κατέφυγε στην Αλικαρνασσό. Άλλη μια τούρκικη κορβέτα που για 10 λεπτά συμπλεκόταν με μια ελληνική, έχασε τον καπετάνιο της, τον οποίο έθαψαν στην παραλία της Κω και τον τάφο του, οι Τούρκοι τον περιποιούνται με μεγάλο σεβασμό. Χάθηκαν δε και άλλοι Τούρκοι που ενταφιάστηκαν σε επίσημους τάφους κοντά στη Λότζια. 

Ο Ιμπραήμ πασάς έδειχνε πολύ τόλμη, την έχασε όμως όταν με πολύ κόπο προσπαθούσε να διαφύγει την πυρπόλησή του από πυρπολικό. Ο ναύαρχος του Αιγυπτιακού στόλου Ισμαήλ Γιβραλτάρ, δυο φορές πλησίασε την ελληνική παράταξη με σφοδρότατα πυρά, αναγκάστηκε όμως να ακολουθήσει και αυτός τη νωθρότητα της τουρκικής δύναμης που περιέπεσε σε άτακτη σύγχυση και αυξήθηκε, εξαιτίας της στενότητας του πορθμού, στο μέσον του οποίου διεξαγόταν η ναυμαχία. Το απόγευμα τις 23 Αυγούστου οπισθοχώρησαν οι Τούρκοι, κι άφησαν τα στενά του πορθμού. Έκαναν διαβουλεύσεις και αναζητούσαν τον τρόπο να διαπλεύσουν εύκολα το υπόλοιπο Αιγαίο και να αποφύγουν τα Τσατάλια, πίσω απ' τα οποία παραμόνευε ο ελληνικός στόλος. Μετά από αλλεπάλληλα συμβούλια, πήραν την απόφαση να κάνουν έφοδο από κοινού και σήκωσαν τις άγκυρες τους. 

Ναυμαχία του Γέροντα

Ο Ζαρράφτης στο βιβλίο του συνεχίζει:

Μόλις ανέτειλε ο ήλιος στις 28 Αυγούστου, ο Σαχτούρης και ο Μιαούλης, με 12 Υδραίικα πλοία που παραμόνευαν στα Τσατάλια, και τα οποία είναι γνωστά ξερονήσια και βρίσκονται δυτικά από τα Μίκρασιατικά παράλια ανάμεσα στη δυτική Μυνδιακή παραλία, ανατολικά από το νησί Ψέριμος και βόρεια απέναντι από την Κω, κοντά από τα οποία έπρεπε να περάσουν, είδαν 37 εχθρικά πλοία να πλησιάζουν οδηγούμενα από ένα δυνατό νοτιοανατολικό άνεμο και τα οποία σχημάτιζαν ευθεία γραμμή τα ελληνικά πλοία που εκτεινόταν από την Κω μέχρι  τη Λέρο. Τα  ελληνικά πλοία επιτέθηκαν στα τουρκικά, έσπευσε και άλλη μοίρα του ελληνικού στόλου κι η ναυμαχία γενικεύτηκε.

Η Ναυμαχία του Γέροντα κατά τον Ι.Θεοφανίδη[ από την Ιστορία της Κω, Β.Χατζηβασιλείου]. Κάτω σημειώνεται η παράταξη των δυνάμεων κατά την ναυμαχία της Κω, στις νησίδες Τσατάλια, πίσω από την Ν.Κάπαρη [Ψέριμο].

Ύστερα από άκαρπες προσπάθειες των πυρπολικών, κατόρθωσαν δυο απ' αυτά να κολλήσουν στη φρεγάτα του ναύαρχου Τύνητα, που έφερε 44 πυροβόλα, αυτή ανατινάχτηκε στον αέρα και οι 750 ναύτες που αποτελούσαν το πλήρωμά της, πνίγηκαν. Μόνο ο ναύαρχος με έναν συνταγματάρχη διασώθηκαν και πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Τα υπόλοιπα πλοία τουρκοαιγυπτιακά δε συνέχισαν αλλά προσορμίστηκαν στα λιμάνια της Καλύμνου και Αλικαρνασσού. Εκεί συσκέφθηκαν οι ναύαρχοι και αποφάσισαν, αντί να πλεύσουν προς την Πελοπόννησο, να επιχειρήσουν το φθινόπωρο να αποτινάξουν τη Σάμο. Έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους εξέπλευσαν με 200 πλοία. Συνάντησαν όμως τρικυμία, που παρεμπόδιζε την πορεία τους και δεν μπορούσαν να προχωρήσουν. 

Οι Έλληνες είχαν χωριστεί σε δυο μοίρες και παρακολουθούσαν τις κινήσεις τους. Στις 10 Σεπτεμβρίου ο Μιαούλης συναντήθηκε με τον τούρκικο στόλο μεταξύ Ικαρίας και Αμοργού, τα 6 πλοία του τα βοηθούσε ο αέρας και προσπέρασε τους Τούρκους, αλλά ξαφνικά ο αέρας έπεσε, επικράτησε πλήρης γαλήνη κι ο κίνδυνος για τον Μιαούλη ήταν μεγάλος. Οι εχθροί Τούρκοι ωφελήθηκαν από έντονο ανατολικό άνεμο και όρμησαν εναντίων του. Τότε ο Ιμπραήμ πασάς, με αγέρωχο ύφος, έδειξε τα δυο ξεχωριστά τμήματα της ελληνικής μοίρας που παρέμεναν ακίνητα, σαν να τα είχαν καρφώσει και βροντοφώνησε:« Όλα είναι δικά μας». Αλλά, αν και μερικά από τα τούρκικα πλοία είχαν περικυκλώσει τα Υδραίικα ανάγκασαν να αμύνονται απ' όλες τις μεριές, αν και οι εχθροί σε αυτή τη ναυμαχία κατανάλωσαν 10000 βολές, οι περήφανες ελπίδες τους δεν τελεσφόρησαν.

Όταν βασίλευε ο ήλιος ένευσε ΒΔ άνεμος και κατόρθωσαν τα δυο τμήματα να ενωθούν, να αποκρούσουν τις επιθέσεις, να αντεπιτεθούν και να προκαλέσουν σοβαρές φθορές στη φρεγάτα του Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Μετά απ' αυτά, ο Ιμπραήμ, την 24η προς 25 Σεπτεμβρίου 1824, κατέφυγε στην Αλικαρνασσό. 

Ο Μιαούλης με τον Σαχτούρη τον κυνήγησαν και έκαψαν ένα βρίκι και μια κορβέτα του και τον ανάγκασαν να πλεύσει στη Μυτιλήνη. Το απόγευμα της 10ης Οκτωβρίου, του ίδιου έτους, ο Ιμπραήμ κατόρθωσε να επιστρέψει στην Αλικαρνασσό, και από κει, με όλο του το στόλο, έπλευσε στην Κρήτη, όπου έφτασε στις 27 Οκτωβρίου. 

Σ' όλο αυτό το διάστημα ο Μιαούλης δεν έπαψε να τον παρακολουθεί, να τον καταδιώκει και να επιφέρει καταστροφές στο στόλο του με τα πυρπολικά. Η ναυμαχία που έγινε κοντά στην Κω είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει ο εχθρός δυο φρεγάτες, δυο καρβέτες, δυο βρίκια, 50 φορτηγά πλοία που αιχμαλωτίστηκαν, ενώ αιχμαλωτίστηκαν κι ένας ναύαρχος, 4.000 στρατιώτες και 500 άραβες, που μεταφέρθηκαν στο Ναύπλιο. 

Τα Μεγάλα Κακά των Κώων

Παρά τα δεινά που τράβηξαν με την εξέγερση του 1821, ο γάλλος περιηγητής F.C.H.L.Pouqueville ανέφερε ότι ως αντίποινα στον ένοπλο αγώνα της ανεξαρτησίας Κώοι πολίτες και ιερείς κρεμάστηκαν από τον Πλάτανο, ενώ 900 αποκεφαλίστηκαν το πρώτο δεκαήμερο του Ιούλη,1821. Αυτά συνέβησαν 3 χρόνια πριν από τις ναυμαχίες Κω-Γέροντα.

Από το 1821 μια σημαντική επιτύμβια στήλη στον Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα.

Ο Ζαρράφτης επισημαίνει κάτι που έχει επιβεβαιωθεί και από άλλες πηγές της εποχής, τις επιπτώσεις των ναυμαχιών της Κω -Γέροντα στην κωακή κοινωνία.

Κατά τις ημέρες εκείνες της ναυμαχίας, οι Κώοι υπέστησαν τα πάνδεινα, κι από τότε τα ονόμασαν διακριτικά «Κακά», που κι αυτά αποτέλεσαν αρχή μέτρησης χρόνου, και έλεγαν «από τα Κακά κι εδώ ή εκεί». Αυτά τα Κακά δεν μπορούν να περιγραφούν λόγω της φρικαλεότητάς τους, γι αυτά όμως, οι λεγόμενες στιχοπλακιές, πολλά φρικτά τραγούδησαν και δυο απ' αυτές έχω αντιγράψει και σχετικό κεφάλαιο. Αυτές αναφέρουν πως, από τα πολλά δεινά κι όταν είδε πως ξύπνησε και που υπέφερε τότε ο Άγιος Κώου Γεράσιμος [Αρχιεπίσκοπος 1801-1838], κρύφτηκε σε κάποια κουφάλα μεγάλου δένδρου που βρισκόταν απέναντι από το κονάκι[απέναντι από το Διοικητήριο], και όταν είδες πως ξύπνησε πασάς, βγήκε απ' την κουφάλα και με προφύλαξη αλλά γρήγορα, μπήκε στην αυλή του πασά, την ώρα που πήγαινε αυτός για να πλυθεί. Ο δεσπότης πλησιάζει τον πασά κρατώντας στο χέρι του το λιγενάμπρικο [κανάτα], και με ταπεινότητα του έχυσε νερό για να πλυθεί. Ο πασάς, που λέγανε πως ήταν εξωμότης χριστιανός, στάθηκε έκπληκτος και του λέει: «Συ, ο δεσπότης, να μου χύσεις νερό για να πλυθώ; Εγώ ταπεινότατος ενώπιον σου σήμερα πασά μου, αρμόζει ακόμα και γονυπετής να σας εκλιπαρήσω ως ικέτης, για να με ελεήσετε και να σώσετε το κατασφαζόμενο άδικα ποίμνιό μου». Κάμφθηκε ο πασάς, του το υποσχέθηκε και σηκώθηκε ο δεσπότης. Αμέσως δε διέταξε να σταματήσουν οι σφαγές και το κακό που είχε πέσει πάνω στους χριστιανούς.

Ο Πλάτανος του Ιπποκράτη, η τοποθεσία όπου κρεμάστηκαν συμπολίτες μας, το 1821.

Αφορμή για τα κακά αυτά που προκάλεσαν οι άτακτοι, υπήρξαν ορισμένοι πασάδες, που προηγούμενα ήτανε υπουργοί του σουλτάνου και βρισκόντουσαν στο νησί ως εξόριστοι, που αυτοί τα υποκίνησαν. 

Εκείνη την εποχή, η πολύπαθη Κως, είχε το ευτύχημα να έχει έναν δραστήριο, όπως λένε, και πολύγλωσσο πρόξενο επτά κρατών, Γάλλο υπήκοο, που τον έλεγαν Δαβενά [M.Davenat]. Συνετός, επιδέξιος στο να επιβάλει αυτό που ήθελε, παράλληλα και γενναίος, πολλές φορές έσωσε πολλούς που κατέφυγαν στο προξενείο, και το οποίο είχε μεταβληθεί σε όλων που τους καταδίωκαν. Την ισχύ και τη δύναμή του τη δοκίμασαν δυο φορές οι Τούρκοι της Κω, όταν είχαν παραβιάσει το άσυλο της σημαίας και είδαν ξαφνικά μπροστά στην πόλη φρεγάτες Ευρωπαϊκές, με στραμμένα τα τηλεβόλα εναντίων της, έτοιμα να δραστηριοποιηθούν, αν δεν υψωνόταν στο φρούριο η σημαία με χαιρετισμό από 21 βολές τηλεβόλων.

Οι Τούρκοι του Κερμεντέ και της χώρας, έκαναν διαβουλεύσεις και συνεννοήθηκαν μεταξύ τους, να συνενωθούν κάποια νύχτα και να επιπέσουν ξαφνικά εναντίων των χριστιανών για να αρπάξουν τις περιουσίες τους, και δεν απέκλεισαν και τις σφαγές. Η ορισθείσα νύχτα έφτασε και τα φανάρια που θα έδιναν το σύνθημα υψώθηκαν στους μιναρέδες που προσκαλούσαν τους Κερμελίδες να κατέβουν στην πόλη οπλισμένοι. Ο πρόξενος εκείνος, αφού έμαθε το μυστικό από μια εξισλαμισμένη γυναίκα, βρισκόταν σε επιφυλακή και φορώντας την επίσημη στολή του πηγαίνει στον πασά, γιατί τότε η Κως ήτανε πασαλίκι, και του λέγει σε έντονο ύφος: «Γιατί κάθεσαι ακόμα στην ησυχία σου; Εκτός αν και συ είσαι συνεννοημένος με τους ανόητους αυτούς για να χαθούνε χριστιανοί. Ή σηκώνεσαι γρήγορα και τρέχεις να προλάβεις το κακό, που σίγουρα θα ξεσπάσει πάνω σου, ή εγώ πηγαίνω και γράφω για τα καθέκαστα και στέλνω το μήνυμα στις δυνάμεις, ότι συ φταις για όλα». Ο πασάς, αγανακτισμένος παράτησε το πολυτελές του γεύμα και έσπευσε και πρόλαβε το κακό, καθησυχάζοντας τους Τούρκους. Και με άλλες τέτοιες αγαθές υπηρεσίες ωφέλησε πολύ την πατρίδα του η οποία με σεβασμό τον μνημονεύει.

Αυτός ήτανε Κώος, αδελφός της Αικατερίνης θυγατέρας του Γεωργίου γιου του Σεβαστού Ζουμπουλίκου [προτοτάριος της εκκλησίας] ο οποίος είχε υιοθετηθεί από μικρό παιδί από σταφιδέμπορο ονόματι Δ' Αβενάτ μεγάλωσε και μορφώθηκε δίπλα του και αναδείχθηκε δραστήριος και άξιος για να του αναθέσουν την προξενεία επτά δυνάμεις, έφθασε στην πατρίδα του άγνωστος και προσέφερε σε αυτή πολλά καλά. Πέθανε εδώ και ενταφιάστηκε με μεγαλοπρέπεια, αφού παρασημοφορήθηκε.

Από το 1825 με την αναχώρηση των Αιγυπτιακών δυνάμεων από τη Ρόδο και την ίδυση του Ελληνικού Βασιλείου[1832] επικρατεί κάποια ησυχία στην Κω. Οθωμανός διοικητής ήταν ο Αλή Μπέης, μορφωμενος και μετριοπαθής που προστατεύει τους χριστιανούς[ Β.Χατζηβασιλείου].

Τα δεινά όμως της Κω δε σταμάτησαν, αντίθετα επιδεινώθηκαν και οι Τούρκοι ανανέωσαν τα διαλαλήματά τους την Μεγάλη Παρασκευή: «Κανένας τη Λαμπρή αρνί να μη σφάξει. Κανένας τη Λαμπρή να μην αλλάξει καινούργια ρούχα. Καθένας στο σαρίκι του φέσι να τυλίξει. Και εκκλησίας σήμαντρο να μην ακουστεί κανένα».Εαν κάποιος παραβίαζε αυτές οι διαταγές, πολλά ήταν τα κακά που θα του επισυνέβαιναν, κι ανάμεσα στους παραβάτες κι ένας Ασφενδιανός ονόματι Ζαχαρίας, τον οποίο κυνηγούσαν κατά πόδας και για να ξεφύγει, έριξε απ' τη μέση του τις δυο ασημένιες πιστόλες του, τη μια μετά την άλλη, κι οι διώκτες του άρχισαν να φιλονικούν, οπότε αυτός διέφυγε κι ανέβηκε στο βουνό. Επίσης αξίζει να αναφέρουμε για την ανδρεία κάποιου Χάζαρου, τον οποίο σκότωσαν σε ενέδρα και τον κατακρεούργησαν[Ζαρράφτης].

Όσο διαρκούσε ο πόλεμος Τουρκίας και Ελλάδας, οι συμφορές των Κώων διαδεχόταν η μια την άλλη. Ήταν δε τότε τόση μεγάλη η αφαίμαξη του πληθυσμού της Κω που μέσα σε λίγα χρόνια, από 45000 έμειναν 16.000 και τα δένδρα της πεδιάδας της Κω αλλά και των βουνών, έμεναν απεριποίητα. Όλα φαίνονταν εγκαταλειμμένα, σαν να στέναζαν για την απώλεια των χιλιάδων κατοίκων και του θαυμαστού μεγαλείου που γνώρισε τούτος ο τόπος από τους άθλιους κατακτητές. Πριν ακόμα να ενδώσει η Τουρκία στις φιλάνθρωπες συμπάθειες της Ρωσίας μαζί και της φιλελεύθερης Γαλλίας, για την ελευθερία της Ελλάδας, αν και η Αυστρία και η Πρωσία δεν ήθελαν να πάρουν μέρος στις κινήσεις, εξαναγκάστηκε η Τουρκία να υπογράψει την ανεξαρτησία της Ελλάδας την 12ης Απριλίου 1832[Ζαρράφτης].

Τότε η Κως έπαθε την τελευταία τρομερή σφαγή και από τις 16000 κατοίκους που αναφέρει ο καθηγητής Μισαντ[ βρέθηκε στην Κω το 1830] απέμειναν μόνο 9000 και η δήλωση του αποτελεί μαρτυρία για την προσπάθεια της αποσιώπησης του τρομερού σφαγείου[Ζαρράφτης, μη επιβεβαιωμένο].

Χάρτης της ναυμαχίας του Γέροντα, Μιχαήλ Γούδας (1868-1931). Η ναυμαχία αυτή ήταν η μεγαλύτερη της Επανάστασης του 1821.

Η Ναυμαχία του Γέροντα [ή της Μανδαλιάς έλαβε χώρα στις 29 Αυγούστου 1824, στον κόλπο του Γέροντα (Τσατάλια-Καπραίες ηφαιστειακοί νήσοι), απέναντι από τη Λέρο και την Κάλυμνο. Η ναυμαχία έληξε με μεγάλη νίκη των δυνάμεων των Ελλήνων εναντίον του συνασπισμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Αρχηγοί του τουρκοαιγυπτιακού στόλου ήταν ο Αιγύπτιος Ισμαήλ Γιβραλτάρ και ο Τούρκος Χοσρέφ Πασάς ενώ τον ελληνικό στόλο, που συμμετείχαν πυρπολικά από τηνΎδρα και τις Σπέτσες, διοικούσε ο Ανδρέας Βώκος [Μιαούλης].

Ο ελληνικός στόλος είχε αγκυροβολήσει στο στόμιο του Γέροντα, κοντά στα Δίδυμα σε μια περιοχή πλούσια σε ελληνικά τοπωνύμια. Ο Μιαούλης βρισκόταν σε κρίσιμη θέση καθώς από τη νηνεμία τα πλοία του είχαν ακινητοποιηθεί. Σε αψιμαχίες με τον εχθρικό στόλο, κάηκαν τα πυρπολικά του Παπανικολή, του Ματρόζου και του Πιπίνου, όμως βοηθούμενος από ευνοϊκό άνεμο κατάφερε να βγάλει από τον κόρφο του κόλπου τα πλοία του. Έτσι άρχισε άγρια ναυμαχία της οποίας το αποτέλεσμα οι αρχηγοί των αντιπάλων καταλάβαιναν πως θα έκρινε το μέλλον της Επανάστασης. Ο συνεχής κανονιοβολισμός των Ελλήνων προκάλεσε σοβαρές ζημιές στον οθωμανικό στόλο. Έτσι, ο Μιαούλης έστειλε τα πυρπολικά. Πολλά οθωμανικά πλοία πυρπολήθηκαν, ενώ τα πυρπολικά των Υδραίων Γεωργάκη Θεοχάρη (Παπαντώνη) και Κυριάκου Βατικιώτη ανατίναξαν μια τυνησιακή φρεγάτα με 44 κανόνια. Ο οθωμανικός στόλος διασπάσθηκε και η ναυαρχίδα των Αιγυπτίων, στην οποία επέβαινε και ο Ιμπραήμ, έσβησε τους φανούς της για να περάσει απαρατήρητη από τους Έλληνες. Με το τέλος της μέρας ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αποσύρθηκε προς την Κω ενώ ο ελληνικός παρέμεινε στον Γέροντα.

Μετά την σκληρή πολυήμερη δοκιμασία οι προεστοί των Καλυμνίων για να αποφύγουν τα αντίποινα έστειλαν στον Αγά της Κω Σόκτογλου, μια αντιπροσωπεία με αρχηγό τον Χατζηθέμελη για να δηλώσει την υποταγή του νησιού[Καλύμνου] στους Τούρκους και για να ανανεώσουν την υπόκληση τους στον στον Καπετάν Πασά, προσφέροντας 100000 γρόσια στους Τούρκους, ενώ προσκύνησαν.[Ημερολόγιο- Γ.Σαχτούρη, Ιστορία της Καλύμνου-Ιππ. Φραγκόπουλος , Ιστορία της Ν.Κω- Β.Χατζηβασιλείου].

Τελικά το μεγαλύτερο τίμημα από όλους το πλήρωσαν οι Κώοι, αυτό λένε ιστορικές πηγές και μαρτυρίες. Πίσω απο τις τελετές και τα στεφάνια υπάρχει μια πτυχή των πραγμάτων ελάχιστα γνωστή που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αγνοείται ή να υποβαθμίζεται ή ακόμη να παραχαράσσεται.  

Ο αγώνας για την ανεξαστησία της χώρας μας ήταν πράγματι ένας τεράστιος άθλος που ωφέλησε όλους μας , όμως ξεκίνησε από λίγους που ποτέ δεν αποδέχτηκαν τις αλυσίδες τους και «προτίμησαν την ελευθερία με τον κίνδυνο παρά την ειρήνη με τη σκλαβιά»[Jean-Jacques Rousseau] .

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

https://nhmuseum.gr/tmimata/mesa-stis-sylloges-tou-mouseiou/item/3615-skiniapotinellinikiepanastasionauarchosandreasmiaouliskatanaumacheitonechthrikostolostinkotonseptembriotou1824lithografiatoupetervonhessmonacho1852

2. Sammlung Onlinedes Münchner Stadtmuseums 

https://sammlungonline.muenchner-stadtmuseum.de/objekt/miaulis-seesieg-bei-kos-10249332

3. Κώια-Ι. Ζαρράφτης

4. Ιστορία της νήσου Κω-Βασίλης Χατζηβασιλείου,1990.

5. Ιστορία της Ν.Καλύμνου-Ι.Φραγκόπουλος

6.Το πηγάδι του ναυάρχου Ανδρέα Βώκου[Μιαούλη] σε μία νησίδα με πλούσια ιστορία!

https://geogeodifhs.blogspot.com/2021/03/blog-post_78.html

7.Το πηγάδι του Μιαούλη [Γ.Παπαδόπουλος]

https://geogeodifhs.blogspot.com/2024/07/blog-post_93.html

8. Εγκυκλοπαίδειες Βικιπαίδεια, Britannica

9. Παλιές φωτογραφίες της Κω/ΦΒ

10.Eκδήλωση στο πηγάδι του Μιαούλη στο Γυαλί Νισύρου, για την 200ή επέτειο από τη “Ναυμαχία της Κω-Γέροντα”

https://kalymnos-news.gr/2024/09/e%ce%ba%ce%b4%ce%ae%ce%bb%cf%89%cf%83%ce%b7-%cf%83%cf%84%ce%bf-%cf%80%ce%b7%ce%b3%ce%ac%ce%b4%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%ce%b9%ce%b1%ce%bf%cf%8d%ce%bb%ce%b7-%cf%83%cf%84%ce%bf-%ce%b3%cf%85/

https://vimatisko.gr/katigoria/topika/timitiki-ekdilosi-sto-pigadi-toy-miaoyli-sto?fbclid=IwY2xjawFGF49leHRuA2FlbQIxMAABHZgMNtiN4ibZr_zubCnf5_DN48j6bfpnaQL1Ks-TvriljEG1TseaDx-Emw_aem_61QYKRzzphfUW6-fZSLIvA

https://geogeodifhs.blogspot.com/2021/09/blog-post.html

Αφίσα από την εκδήλωση για το Πηγάδι του Μιαούλη, στο Γυαλί- 200 χρόνια μετά από την Ναυμαχία-Κω-Γέροντα.