Το πηγάδι του Μιαούλη [Γ.Παπαδόπουλος, Εμμ.Καρπάθιος]
Α.ΤΟ ΓΙΑΛΙ
Ἐπὶ τοῦ νησιδίου τούτου ὑπάρχει καὶ φρέαρ, οὗτινος τὸ ὕδωρ ὑγιέστατον καὶ διαυγέστατον καὶ πολυζήτητον τυγχάνει, ἡ κατασκευὴ τοῦ ὁποίου κατὰ τὰς μαρτυρίας τῶν πρὸ δεκαετίας ἀποθανόντων καί τινων εἰσέτι ζώντων γειρόντων ὀφείλεται εἰς τὸν Ναύαρχον τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου Μιαούλην, ὅστις μάλιστα οὐχὶ μόνον κατέφευγεν εἰς τὸ νησίδιον τοῦτο πρὸς ὕδρευσιν τοῦ στόλου, ἀλλὰ καὶ ἐθεώρει τοῦτο ὡς ὁρμητήριον, καὶ πολλάκις μετὰ τὰς ναυμαχίας κατέφευγεν πρὸς ἀνάπαυσιν τοῦ πληρώματος. καὶ τὸ μὲν ἥμισυ τοῦ νησιδίου τούτου εἶναι γόνιμον καὶ καρποφόρον, διὸ σπείρουσι κατ᾿ ἔτος οἱ κάτοικοι τῆς Νισύρου ἐπ᾿ αὐτοῦ κριθὴν, τὸ δὲ ἕτερον ἥμισυ, ὡς συνιστάμενον· ἀπολειστικῶς ἐκ λευκῆς λάβης, τυγχάνει ἄγονον καὶ ἄκαρπον ἐκ τοῦ νησιδίου τούτου προμηθεύονται οἱ Νισύριοι τὴν διὰ τὰ κτίρια χρησιμεύουσαν πορσελάνην καὶ πέτρας τὰς λεγομένας πορία. ᾿Ολίγον πρὸς ἀνατολὰς τοῦ Γιαλιοῦ ὑπάρχει ἡ Στρογγυλὴ ἐντελῶς ἄγονος˙ καὶ ἄκαρπος καὶ ἀνεπίδεκτος καλλιεργείας, χρησιμεύει δὲ πρὸς βοσκὴν αἰγῶν.
[Γενική Γεωγραφική, 1909]
Β.ΤΟ ΓΙΑΛΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΟΥ ΜΙΑΟΥΛΗ
Νησίδρον μικρὸν τὸ Γιαλὶ καὶ ἀκατοίκητον, ἡ ὑπὸ τοῦ Πλινίου Κισσηροῦσα λεγομένη, κειται πρὺς Β. άντικρυ τῆς Νισύρου ἀπέχον αὐτῆς ἕως 5-6 μ. ἐκλήθη γιαλὶ ὑπὸ τῶν Νισυρίων ἕννεκα τῆς ἐν αὐτῷ ἐξορυσσομένης ποροελάνης, ἥτις ἔχει τὴν ἰδιότητα νὰ καθιστᾷ τὸ ἔδαφος αὐτοῦ στίλβον καὶ ἀκτινοβολοῦν καὶ μάλιστα ἅμὰ τῇ ἀνατολῇ τοῦ ἡλίου. Χωρίζεται διά τινος ἀμμώδους καὶ πολυΐχθυος κόλπου· λεγομένου κάμπα εἰς δύο μέρη, τὸ μὲν πρὸς Α. ἔχον γονίμους γαίας σπείρεται κατ᾿ ἔτος ὑπὸ τῶν Νισυρίων δημητριακὰ καὶ λῆγον εἰς τὸ ἀκρωτήριον τὸ λεγόμενον Καμάρα, τὸ δὲ πρὸς Δ. ἄγονον καὶ ἀκαλλιέργητον γέμει πευκῶν καὶ κομάρων καὶ ἀπολήγει εἰς πετρῶδες τι ἀκρωτήριον Καλόντοι λεγόμενον ἀπέχον μόλις 3 μ. τῆς Νισύρου· εὐχῆς ἔργον ἤθελεν εἶνε ἐὰν περὶ τῶν ριτηνωδῶν τούτων αὐτοφυῶν δένδρον ἐλίμβανον οἱ Νισύριοι τὴν δέουσαν πρόνοιαν, χρησιμεύει δὲ πρὸς βοσκὴν ποιμνίων καὶ ἰδίως αἰγῶν καὶ μάλιστα κατὰ τὸ θέρος.
Ἔχει δὲ ἀσφαλέστατον καὶ εὐρύχωρον φυσικὸν λιμένα σχηματιζόμενον ἔκ τινος μικρᾶς νησίδος "Αγιον ᾿Αντώνιος ἔπιπροσθούσης αὐτοῦ, εἰς τὸν ὁποῖον πολλὰ πολλάκις ἐν καιρῷ πλοῖα του ταμίας καταφεύγουσι πρὸς διάσωσιν.
Ἐπὶ τῆς νησίδος τιύτης ὑπάρχει φρέαρ, οὗτινος ἡ ἀνόρυξις κατὰ τὰς μαρτυρίας πολλῶν πρὸ 10 καὶ 20 ἐτῶν γερόντων ἱτηρετητίντο, ἐν τῷ Ἑλληνικῷ στόλῳ καὶ ἰδίᾳ τοῦ ἀαμνήστου καὶ σεβαστοῦ μοι πατρὸς Παπᾶ Ι. Ζαπέτις, ὅστις ναυτόπαις ὢν τοῦ Ἑλλ. στόλου, ὀφείλεται εἰς τὸν ιαύαρχον ᾿Ανδ. Μαούλη, ἐναβρυνόμενος δὲ καὶ κομπορρημονῶν ὁ πατήρ μου μοὶ ἐδηιγεῖτο πολλάκις τὴν ὀνόρυξιν τοῦ πηγαδίου τούτου ὡς ἑξῆς.
Μετὰ τὴν μεταξὺ τῆς Κῶ καὶ τοῦ Πετρουμίου ναυμαχίαν γενομένην 29 Αὐγσ. 1823, καθ᾿ ἣν οἱ Ἕλλ. κατεναυμάχησαν τὸν ὑπὸ τῶν ναύρχ. ᾿Αβδουλλάχην Τουρ.λ. στόλον συνιστάμενον ἐ; 20 δίκροτα καὶ μονόκροτι πολεμικά πλοῖα, οἱ Ἕλλ. κάμψατε, τό Σκανδέριον (σήμερον ἅγ. Φωκᾶς), ἕνεκα ἀντιπνοίας καὶ τοῦ ἐκ τῆς ξηρᾶς τῆς ᾿Ανοτολῆ; φόβου, πρόσθες καὶ τῆς στερήσεω; τροφῶν καὶ λοιπῶν χρειωδῶν καὶ ἰδίως τῆς τρομερᾶς λειψυδρίας, κατέπλευσαν εἰς τὸν λιμένα τῆς νησίδος τοῦ Γιαλιοῦ, καὶ τροφᾶς καὶ τὰ λοιπὶ χρειώδη κατὰ τὸ σύνηθες ἐπρομηθεύοντο ἐκ τῆς Νισύρου, ὕδωρ δὲ εὖρεν ὁ τότε μικρὸς ναι τόπαις Ι. Ζαπέτης ὅστις γνωρίζων μέρος τι ἔνθα ἀνέβρυεν ὕδωρ, διότι ὁσάκις ἤρχετο μετὰ ἁλιευτικῶν δι᾽ ἀλιείαν πλοίων μετέβαινεν εἰς τὸ μέρος τοῦτο και ἁνασκαλεύων διὰ τῆς χειρὸς ἔπινεν· ὑπέδειξε λοιπὸν τοῦτο πρὸς τὸν ναύαρχον Μιαούλην, ὅστις αὐθωρεὶ διέταξε τὴν ἀνόρυξιν καὶ τὴν κατασκευὴν τοῦ ἐπὶ τῆς νησιδρίου τούτου πηγαδίου, διὸ καὶ καλεῖται μέχρι σήμερῶν τὸ Πηγάδι τοῦ Μιαούλη. τὸ δὲ ὕδωρ αὐτοῦ θεωρεῖται παρὰ τῶν ναυτικῶν, οὐχὶ πλέον ὡς τὸ σύνηθες, ἀλλ᾿ ὡς ἁγίασμα, και εἶνε διαυγέστατον, ὑγιειέστατον και εὐπεπτότατον, διὸ καὶ αἱ Ἰταλίκαι πολιτικαι και στρατιωτικαι άρχαι τῆς νήσου μας ἱδρεύονται παρ᾿ αὐτοῦ και μάλιστα κατὰ τὸ θέρος.
[Ημερολόγιον,1923]
Γεώργιος Παπαδόπουλος
Σχολάρχης Νισύρου
Γ.ΕΝΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ
Το έτος 1824 ο ελληνικός στόλος έγραψε αθάνατες σελίδες ηρωισμού στα νερά των Δωδεκανήσων. Ο ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης, ο αντιναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης, άλλοι ναύαρχοι και αντιναύαρχοι διαφορετικών νησιών, Ιωάννης Κυριακός, Αντώνιος Κριεζής, Αντρούτσος, Εμμανουήλ Τομπάζης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Ανάργυρος Λεμπέσης, έχουν δοξάσει τα νερά των νησιών μας με ένα τέτοιο κατόρθωμα το θαύμα των Ευρωπαίων ναυάρχων που κρίνοντας τους έγραψαν ότι «η ναυτική ιστορία δεν έχει πιο όμορφες σελίδες να παρουσιάσει». Τη χρονιά εκείνη έγινε η μεγάλη μάχη του Γέροντα, στην οποία ο εχθρικός στόλος ηττήθηκε και καταστράφηκε. Ο ελληνικός αετός της ελευθερίας είχε τρυπώσει ακόμη και το φίδι της σκλαβιάς. Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνάμε, αδελφοί Δωδεκανήσιοι, ότι η θάλασσα μας η ευλογημένη με τον ιερό εκείνο αγώνα και χωρίς αμφιβολία το βουητό των κυμάτων της, πρέπει να μας δώσει κουράγιο και υπομονή στο δράμα που ζούμε ακόμα και σήμερα στον αγώνα μας ενάντια στη σκλαβιά. Η νίκη των προγόνων μας ηρώων του 21, η νίκη του δικαίου, η νίκη της ελευθερίας ενάντια στον δεσποτισμό και την απάνθρωπη βία, θα είναι πάντα το σύμβολο και εγγύηση του θριάμβου της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Σκληρός νόμος για τυράννους, αλλά παρόλα αυτά νόμος.
Εμμανουήλ Καρπάθιος.
Πολλές φορές καθυστερεί, αλλά η αδικία δεν θα μπορέσει ποτέ να εκμηδενίσει τη δύναμη του νόμου. Όχι μόνο η αθάνατη φήμη της μεγάλης ναυμαχίας της Γέροντα που πρέπει να μας εμψυχώσει.
Με την πνοή της Αγίας Πρόνοιας ο ναύαρχος Μιαούλης στόλισε τα βασανισμένα νησιά μας με ένα διαμάντι, σίγουρα αόρατο στην Τουρκοκρατία και ακόμη περισσότερο σήμερα υπό τον ιταλικό ζυγό. και που υπόσχεται να γίνει εθνοτικό προσκύνημα. Αυτό το διαμάντι είναι το «Πηγάδι Μιαούλη». Ελπίζω αυτές οι γραμμές να ανταποκρίνονται στην επιθυμία και το ιστορικό ενδιαφέρον κάθε Δωδεκανησίου. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο επιστρέφω σε αυτό το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες και οντότητες.
Ήμουν ακόμη μαθητής και θυμάμαι καλά μια πολύ τιμημένη φιγούρα. Ο αξέχαστος γείτονάς μου, ο Νικόλας Κορωνιός. Ήταν στις τελευταίες μέρες της ζωής του, δεν έβλεπε καλά, αλλά σκεφτόταν υπέροχα, γιατί ήταν υγιής, με σιδερένια μνήμη.
Μια μακριά και πυκνή γενειάδα έδινε στο λευκό του πρόσωπο μια ιερή και ιστορική παρουσία. Αυτός ο άνθρωπος είχε και το χάρισμα του αφηγητή. Τι δεν είπε! Από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης ήταν αγωνιστής.Το ξίφος του, η φουστανέλα του και το «λελέκι»[δρεπάνι;]του είναι ακόμα άθικτα, κειμήλια όχι μόνο από την οικογένειά του αλλά και από όλα τα Δωδεκάνησα. Είχε την ευκαιρία να μιλήσει με τον Μιαούλη. Ήταν τέλειος πολεμιστής. Κρίμα που δεν θυμάμαι τις ιστορίες του.
Μόλις άφησα το σχολείο πήγα κοντά του και με πραγματική ικανοποίηση μου είπε για τις μάχες και τα επεισόδια. Πάντα καθόταν σε μια πέτρα έξω από το σπίτι του και ήταν πάντα έτοιμος να μιλήσει σε κάθε αίτημα.
Πέθανε και δυστυχώς συγκέντρωσε έναν θησαυρό ιστορικών αφηγήσων που εκτιμούσαμε πολύ εμείς οι Δωδεκανήσιοι.
Κανείς εκείνη την εποχή δεν είχε την έμπνευση να γράψει όλη αυτή την ιστορία στο χαρτί. Το ίδιο συνέβη και για έναν άλλο Νισιριώτη μαχητή, τον υπέροχο «Γέρο Τσ[ζ;]ουπάνη». Και οι δύο πέθαναν σε πολύ μεγάλη ηλικία, πάνω από 105 χρόνια. Ήταν ο γέρος Κορωνιός που μου είπε την ιστορία για το "Πηγάδι Μιαούλη".
Στο βορειοδυτικό τμήμα του Νισύρου, ανάμεσα στον Κέφαλο και σε αυτό, υπάρχει ένα μικρό νησί που λέγεται Γκιάλι - Όλοι όσοι διαβάζουν το Aurora, σίγουρα θα έχουν δει σε ένα από τα τελευταία του τεύχη, την ατυχία που χτύπησε αυτή τη νησίδα, προς τον περασμένο Νοέμβριο. Το νησάκι είναι ακατοίκητο, κι όμως δεν είναι ποτέ μοναχικό. Ο χειμώνας και το καλοκαίρι έχει πάντα συχνούς επισκέπτες τους Νισύριους και άλλους θαλασσοπόρους ξένους. Είναι πηγή ζωής για τη Νίσυρο. Από τον Νοέμβριο, όπως είπα, το έπληξε μεγάλη ατυχία. το δάσος του του κάηκε, ένα δάσος που ξεχείλιζε από βλάστηση, και δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο σαν αυτό όχι μόνο στα Δωδεκάνησα αλλά και σε όλα τα νησιά του Αιγαίου.
Χρειάστηκαν δυόμισι μέρες για να ολοκληρώσει το έργο της η φωτιά. Η νησίδα έχει πολλά διάσημα πράγματα: τον κόλπο του Αγίου Αντωνίου, τα ερείπια του Αγίου Νικόλα σήμερα, το Καλούτσι[Ακρωτήριο] όπου αποκαλύπτεται το παρελθόν της νησίδας. ανέλαβαν ανασκαφές με την ελπίδα να βρουν κάποιο θησαυρό, στον Άγιο Νικόλα βρήκαν τάφους με διάφορα κειμήλια.
Μήπως ήταν κάποιο μοναστήρι στην αρχαιότητα; Η θάλασσα γύρω από το άντρο των ψαριών. Εκεί οι Νησιριώτες έβγαζαν άφθονα ψάρια, εκεί είναι η άφθονη πορσελάνη. εκεί είναι οι πέτρες για το χτίσιμο των σπιτιών.Πόσα και πόσα όμορφα πράγματα δεν περιέχει το νησάκι. Αλλά η δόξα του αλλού βρίσκεται, ακριβώς στο «Πηγάδι του Μιαούλη».
Το μέρος λέγεται «Κάμπα» και εκεί ξεκουράστηκαν μια μέρα τα πόδια του περίφημου Έλληνα ναυάρχου και εκεί έσκαψαν οι Έλληνες ναυτικοί και βρήκαν το νερό.
Στη Νίσυρο παραμένει η παράδοση ότι ακόμα και όταν ο Μιαούλης ήταν στα άλλα νησιά, έστελνε νερό από αυτό το νησάκι.Το ίδιο, απ' όσο θυμάμαι, έκαναν οι καϊμακάμηδες της Κω, ο μουντίρ[διευθυντής]της Νισύρου και άλλοι. Αυτό το νερό έχει τη θεραπευτική ιδιότητα στο στομάχι.Το βάθος της «Κάμπας» λέγεται «Γωνιά».Το πηγάδι είναι απλό και άμεσο στην κατασκευή του, όπως ήταν απλός και ο κατασκευαστής του. Ακόμα και αυτό είναι σύμβολο της ταπεινής κατάστασης κάτω από την οποία εμείς οι άθλιοι Δωδεκανήσιοι πρέπει να ζήσουμε. Μα ποτέ δεν εξαντλείται.Άντρες και κοπάδια ξεδιψούν από εκείνο το μικρό πηγάδι κι όμως είναι πάντα γεμάτο.
Αυτό είναι το ουσιαστικό και όχι τυχαίο. Η Δωδεκανησιακή ψυχή φωνάζει στους δυνάστες της και σε όλο τον κόσμο ότι αυτό το πηγάδι είναι η εικόνα της.Είμαστε δούλοι και διωκόμενοι, αλλά η καρδιά μας είναι μια αστείρευτη πηγή αγάπης για την ελευθερία, για τον ελληνισμό.Πέντε, έξι πλατάνια, που φυτεύτηκαν εκεί ίσως από αυτούς που έχτισαν το πηγάδι, ρίχνουν τη σκιά τους, ο επισκέπτης νιώθει την ανάσα της ελευθερίας.
Εκεί δεν έχει πατήσει πόδι βάρβαρου κατακτητή. Εκεί οι πεζοπόροι της Νισύρου θα φάνε, θα πιούν, θα τραγουδήσουν και θα χορέψουν. Εκεί θα ψάλλουν και τον ύμνο της Ελληνικής Ελευθερίας, μακριά από βέβηλα αυτιά. Εκείνα τα πλατάνια είναι τα φτερά της ελευθερίας .Όταν πηγαίνετε εκεί, αγαπητοί συμπατριώτες, εξυψώνετε τους ήρωες. αλλά τράβατε από κει νερό με αφθονία και ανανέωστε την βασανισμένη από τον ζυγό ψυχή σας και δυναμώστε την.
Εμμανουήλ. Ι. Καρπάθιος
Αρχιμανδρίτης
https://www.ertnews.gr/perifereiakoi-stathmoi/notio_aigaio/timitiki-ekdilosi-sti-nisida-gyali-nisyrou/