Ο θρύλος και το μυστήριο της άγκυρας του λιμανιού

Ο Ταρσανάς του Μαστροδημήτρη την δεκαετία του ΄20, στη θέση όπου σήμερα έχει τοποθετηθεί η πολυσυζητημένη άγκυρα του λιμανιού. Κάτω πριν από τη επανατοποθέτηση και την ανάπλαση του λιμανιού, απέναντι από την Πλατεία Ρήγα Φεραίου.

«Όπως το πλοίο δεν πρέπει να στηρίζεται σε μια μικρή άγκυρα, και η ζωή δεν πρέπει να στηρίζεται σε μια μόνο ελπίδα» Επίκτητος [50 -138 μ.Χ], σοφά λόγια απευθυνόμενα σε μια τοπική, ναρκωμένη εδώ και χρόνια κοινωνία που ζει μόνο με μία ελπίδα, από ένα σπουδαίο στωικό φιλόσοφο.

Συμβολίζει την ελπίδα, την ηρεμία, την ασφάλεια και τον αγώνα σε μία ή περισσότερες αβέβαιες εμπειρίες της ζωής μας.«Ρίξαμε άγκυρα, αράξαμε»,  «βίρα τις άγκυρες» ακούς συχνά.

Είναι το βαρύ σιδερένιο αγκυλωτό όργανο δεμένο στο άκρο αλυσίδας ή σχοινιού, που ρίχνεται για να αγκιστρωθεί στον βυθό της θάλασσας και να ακινητοποιήσει το πλοίο ή σκάφος.

«Επʼ ἀγκυρέων ὁρμεῖν» είχε γράψει ο δικός μας Ηροδότος. «Ιερὰ ἄγκυρα , última esperanza», δηλαδή τελευταία ελπίδα.

Η άγκυρα του λιμανιού

Ανελκύστηκε κατά τη διάρκεια εργασιών εκβάθυνσης του λιμανιού στις αρχές του 1980 .Λέγεται ότι ανήκε σε κάποιο ενετικό ιστιόφορο ή ακόμη ότι είναι από αιγυπτιακό πλοίο που μετά τη Ναυμαχία του Γέροντα σώθηκε, αφού είχε αράξει πρώτα στην Αλικαρνασσό, και ότι στον ξεσηκωμό των κατοίκων της Κω όταν ήρθε να καταπνίξει την επανάσταση, πιθανότατα την έχασε στο εσωτερικό λιμάνι.

Η άγκυρα είναι τύπου του Αγγλικού Ναυαρχείου, του 19ου αιώνα, δηλαδή της εποχής που διαδραματίστηκε η ναυμαχία του Γέροντα ή ακόμη η πριν από αυτή, ναυμαχία της Κω. Είναι ιστορική και της άξιζε μια καλύτερη τύχη. Μπορεί να είναι από πλοίο[από τουλάχιστον 200] που συμμετείχε στις 2 ναυμαχίες ή όχι. 

«Ας την αναδείξουμε αφήνοντας πίσω τους φτηνούς τακτικισμούς», είχα πει στη σελίδα του Facebook,  στις «Παλιές Φωτογραφίες της Κω», όταν για καιρό την ψάχναμε μαζί με άλλα μέλη της ομάδας και οι αρμόδιοι σιωπούσαν.

Στο Δημοτικό εργοτάξιο μετά από τη μεταφορά της από το λιμάνι.

Τελικά μετά από καιρό βρέθηκε στο δημοτικό εργοτάξιο, πεταμένη μέσα σε μπάζα. Μετά από οργή και απαίτηση των μελών της ομάδας μας, οι υπεύθυνοι άλλαξαν στάση και πείστηκαν να επανατοποθετηθεί στο μικρό λιμάνι.

Όλοι μας επιθυμούσαμε διακαώς να επιστρέψει στο λιμάνι και να μην έχει σε καμία περίπτωση την τύχη της Μαυριτανικής κρήνης του τζαμιού της Πλατείας Ελευθερίας.

Με το Παπαδιαμάντειο «άλλη δεν έχω άγκυρα πλην την ευχή σου μόνο» απαιτήσαμε την εύρεση και την ανάδειξη της, βλέποντας ότι τίποτα ή κάτι άλλο είχαν στον συλλογισμό τους.

Σε ένα τέτοιο ασφυκτικό κλοιό, μη μπορώντας να κάνουν διαφορετικά, ανακοινώθηκε από τη δημοτική αρχή  η επαναφορά  και η τοποθέτηση της πάνω σε νέο ψηφιδωτό 49μ2, του Εργαστηρίου ψηφιδωτών Κω , όπως και τελικά έγινε.

Η άγκυρα και ο φίκος των παραδόσεων και των εμπειριών, που δοκιμάστηκε από τον σεισμό του 2017 και από τότε είναι σε ημιθανή κατάσταση.Εκεί όπου ο Μαστροδημήτρης έδενε και τραβούσε τα σκάφη του Ταρσανά.

Κοσμεί μέρος του λιμανιού μας όχι στο ύψος της οδού Ρήγα Φεραίου όπου βρισκόταν πριν αλλά πιο κοντά στον προμαχώνα Del Carreto , εκεί όπου ο θρύλος του λιμανιού Μαστροδημήτρης Μάρκογλου είχε τοποθετήμενα τα βάζα του μεγαλύτερου Ταρσανά της Δωδεκάνησου, και με σχοινί που έδενε στον φίκο που ακόμη υπάρχει τα τραβούσε από ή προς τη θάλασσα.

Είναι από μία περίοδο που έχουμε στη διάθεση μας ελάχιστα ντοκουμέντα, γι΄αυτό κρίνεται σπουδαία, γιατί  συνδέεται με την εποχή του Μιαούλη, της Μάχης της Κω και της μεγάλης ήττας, που υπέστη ο οθωμανικο-αυγυπτιακός στόλος απέναντι από το Μαντράκι, της Κω.

Την οθωμανική περίοδο λίγο πιο πάνω ήταν η μάντρα που έδωσε στο λιμάνι το όνομα Μαντράκι. Την ιπποτική περίοδο δεξιά της ήταν η τάφρος ενώ αυτό το μέρος βρισκόταν έξω από το μεσαιωνικό τείχος της Χώρας.

Για τους βυζαντινούς και τους Ρωμαίους ,τότε που οι πρώτοι χριστιανοί με την άγκυρα συμβόλιζαν τον Χριστό στις κατακόμβες, ήταν μια σημαντική τοποθεσία, ενώ στα ελληνιστικά χρόνια όλο αυτό το μέρος ήταν έξω από το αμυντικό τείχος, στο βασίλειο του Πρωτέα κατά την περίοδο της Κω Μεροπίδας.

Οι παλαιότερες άγκυρες 

Η ἄγκῡρα: από το ἄγκος δηλαδή κάτι που παρουσιάζει κλίση ή καμπή , στα λατινικά  ancŏra, απαντά πρώτα στον Αλκαίο από τη Μυτιλήνη, τον 7ο αιώνα π.Χ. Στον Όμηρο αναφέρεται μόνο το «εὐναί», δηλαδή πέτρες χρησιμοποιούμενες ως άγκυρες [Ελληνικό Μονοτονικό Λεξικό].

Παλαιότερα, πιθανώς ήταν βράχοι και έχουν βρεθεί πολλές άγκυρες- βράχων που χρονολογούνται τουλάχιστον από την Εποχή του Χαλκού.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν καλάθια με πέτρες, μεγάλους σάκους γεμάτους με άμμο και ξύλινους κορμούς γεμάτους με μόλυβδο. Σύμφωνα με τον Απολλώνιο Ρόδιο αλλά και τον Στέφανο Βυζάντιο, οι άγκυρες κατασκευάζονταν από πέτρα. Ο Αθηναίος μας λέει ότι μερικές φορές ήταν φτιαγμένες από ξύλο. Τέτοιες άγκυρες συγκρατούσαν το σκάφος μόνο από το βάρος τους και από την τριβή τους κατά μήκος του πυθμένα.

Οι αρχαίοι θαλασσινοί Κώοι πρέπει να χρησιμοποιούσαν άγκυρες τύπου μανιταριού τον 4ο αιώνα π.Χ, φτιαγμένες από πλατιά ντόπια πέτρα με τρύπα στο κέντρο και τριγωνικό κρίκο στο στέμμα .Οι ρωμαϊκές σιδερένιες άγκυρες χρησιμοποιήθηκαν από τη δημοκρατική περίοδο και μετά.

Στον Thomas Brunton πιστώνεται η εφεύρεση και η κατοχύρωση με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1813, την εποχή που ο Μποφώρ είχε επισκεφθεί τα νησιά μας, του καλωδίου θαλάσσιας αλυσίδας με καρφιά, το οποίο αντικατέστησε τα καλώδια κάνναβης και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται.

«Εἰσὶ μητρὶ παῖδες ἄγκυραι βίου», Σοφοκλής, 5ος αιώνας π.Χ.Τα παιδιά είναι οι άγκυρες της ζωής μιας μητέρας, μιας πατρίδας, ενός τόπου- θα έγραφα στη πινακίδα του μνημείου του λιμανιού.

Γεωδίφης 

Πηγές:

1.Παλιές φωτογραφίες της Κω/φβ

2.https://lsj.gr/wiki/%E1%BC%84%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1

3.https://www.archaiologia.gr/blog/issue/%CE%AC%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B5%CF%82/

4. Poesia archaica griega,2018

5. Ταρσανάς της Κω, μια ματιά στο παρελθόν μέσα από ένα λεύκωμα και μία έκθεση που ποτέ δεν έγινε...

https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/08/blog-post_61.html

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Τράτα κωπήλατη κώτικη, σε μοντέλο του Χρίστου Μάρκογλου, μια μικρή «τριήρης» με αρκετά ιδιαίτερο σκαρί που αποτελούσε ψαράδικο στις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στην Κω και το Αιγαίο. Ένα τέτοιο σκαρί θα έπρεπε να κοσμεί το λιμάνι όχι για να τιμηθεί ο ευρηματικός και ανήσυχος Μαστροδημήτρης που κράτησε την τοπική οικονομία στα χέρια του, τα δύσκολα χρόνια της κατοχής, αλλά για να γνωρίζουν οι νεότεροι τις καινοτόμες λύσεις που αναζητούσαν οι πρόγονοι μας. 

Η άγκυρα του λιμανιού με την πινακίδα που τη συνοδεύει, σήμερα.

Άγκυρα τύπου «Half Admiral» σε χρήση παλαιότερα ως ιερή άγκυρα. Αποδίδεται στην τελευταία άγκυρα του πλοίου που έχει μείνει προς πόντιση για τη σωτηρία του όταν αυτό έχει μείνει έρμαιο των κυμάτων μετά την απώλεια (κοπή) των αγκυρών του ή όταν αυτές ξεσέρνουν στο βυθό και που πλευρισμένο πλέον από τα κύματα και τον άνεμο κινδυνεύει να προσαράξει ή να συντριβεί, από την υπήνεμη πλευρά του, σε βραχώδη ακτή.Τότε το πλοίο αγωνιζόμενο να κρατηθεί αγκυροβολημένο ποντίζει την «ιερή άγκυρα». Στην ελληνική ναυτική δημώδη γλώσσα λέγεται σπεράντζα, δηλαδή ελπίδα.