«Δίπλα στο κάστρο, στο λιμάνι μέσα ήτομ μπρώτα ο Ταρσανάς» Αθ.Γιωργαλλής, Καταγραφές.
- 1. ΙΣΤΟΡΙΑ
- 2.ΟΜΟΙΩΜΑΤΑ
- 3.ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
- 4.ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
- 5.ΛΕΥΚΩΜΑ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ
- 6.ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
- 7.ΠΗΓΕΣ
1. ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ρόλος της παράδοσης και η παγίδα του «εκσυγχρονισμού».Ένα σύντομο νήμα...
Η Κως ήταν ένα σπουδαίο εμπορικό κέντρο ήδη από το 2500 π.Χ. Έστειλε περισσότερα πλοία στο Πόλεμο της Τροίας από την Ρόδο, τον 12ο αιώνα π.Χ. Από τον 4ο αιώνα π.Χ ο Λιμήν, το εσωτερικό αρχαίο λιμάνι, η Δωρική ιχθυόσκαλα και τα Νεώρεια της θεωρούνταν από τα σημαντικότερα της λεκάνης των πολιτισμών της Μεσογείου.
Όμως, τον 6ο αιώνα μ.Χ μετά από ένα ισχυρότατο σεισμό και τσουνάμι το αρχαίο λιμάνι αχρηστεύθηκε και ο ναυτικός κώτικος κόσμος αναγκάστηκε να μεταφερθεί στην αποβάθρα της σημερινής Ακτής Μιαούλη μέχρι την ιταλική περίοδο.
Ελάχιστα είναι γνωστά για την ξυλοναυπηγική παράδοση του νησιού μετά το 554 μ.Χ.
Τα χρόνια περνούν, μετά τον μεγάλο ξεριζωμό περίπου 14 αιώνες αργότερα, οικογένειες από ρωμιούς πετρουμιανούς επιλέγουν για νέα τους πατρίδα την Κω.Μεταξύ αυτών ένας δαιμόνιος,ανήσυχος Συμιακός μάστορας και δεινός εφευρέτης του Πετρουμιού.
Ο Δημήτρης Μάρκογλου, γιος του επονομαζόμενου «Ναυπηγού» του Κεραμεικού Κόλπου σε μια γωνιά του λιμανακιού, στο Μανδράκι της Κω, θα επιχειρήσει για βιοποριστικούς κυρίως λόγους να στήσει ένα μικρό αυτοσχέδιο καρνάγιο, δίπλα στο Κάστρο των Ιπποτών.
Με τον καιρό ο μικρός και άσημος χώρος θα εξελιχθεί στον μεγαλύτερο και σημαντικότερο ταρσανά της Δωδεκανήσου και του Κεραμεικού Κόλπου.
Στην τωρινή Ακτή Κουντουριώτη χτυπούσε η καρδιά της θαλασσινής και της ναυτικής Κω με τους ψαράδες, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, να συντηρούν και να προετοιμάζουν τα σκάφη τους για ψαρέματα του καλοκαιριού και τις χειμωνιάτικες φουρτούνες.
Στο αμμώδες υπέδαφος και δίπλα στην θάλασσα φτιάχνονταν και επισκευάζονταν τα ξύλινα μεγάλα και μικρά σκάφη του Μαστροδημήτρη και των συνεργατών του. Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον νέοι τεχνίτες για τέτοια σκάφη να τα συντηρήσουν, να τα αποκαταστήσουν ούτε να φτιάξουν καινούργια.
Η τεχνική της κατασκευής και συντήρησης που περνούσε από γενιά σε γενιά από την αρχαιότητα, έχει πλέον σβήσει και μαζί της ένα σπουδαίο μέρος από την πολιτισμική κληρονομιά και την ιστορία του τόπου μας.
Έχει περάσει μισός αιώνας και βάλε που σταμάτησε να λειτουργεί και η ιστορία του ξακουστού κάποτε ναυπηγοεπισκευαστικού κέντρου παραμένει ένα μυστήριο. Πολύ λίγα είναι γνωστά για τον Ταρσανά της Κω και για όσους μόχθησαν στη πονεμένη γη του.
Όμως, έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί το κώτικο καρνάγιο, όχι μόνο για τους ήρωές του και τους ανθρώπους της οικογένειας του.Τα «παραμύθια»του είναι σε θέση να διατηρήσουν τις μνήμες ζωντανές για τις επόμενες γενιές.
Η Κως με την πλούσια της γη, είχε και ξυλοναυπηγική παράδοση που ήταν στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό και τις αξίες της.Τα σκάφη εκείνα κατασκευάστηκαν με κανόνες και καλαισθησία.Το καθένα τους έχει έντονη σχέση με την ψυχή του δημιουργού του.
Όπως τα σπίτια, και τα σκάφη θα έπρεπε να απογράφονται ως «διατηρητέα» ώστε να διασώζονται. Με αυτό τον τρόπο κάποιοι νέοι τεχνίτες ίσως προκύψουν στα καρνάγια και τους ταρσανάδες του μέλλοντος μας.
Ο Ταρσανάς της Κω σήμερα δεν υπάρχει όμως η ιστορία του, η ιστορία μας, μπορεί να ζωντανέψει ξανά με εικόνες και διηγήματα γραμμένα από όλους μας.
Ποιος ξέρει τι θα γίνει στη συνέχεια, αλλά υπάρχει ένας ατελείωτος αριθμός ιστοριών εκεί έξω που αν συγκεντρωθεί είναι βέβαιο ότι θα δώσει κάτι που ποτέ δεν είναι δυνατόν να φανταστούμε.
Πάρτε μια γεύση από ιδέες του παρελθόντος, παράξενα σκάφη, συναρπαστικά ταξίδια και αποκτήστε μια βαθύτερη κατανόηση σημαντικών στιγμών της ναυτικής ιστορίας μας.
Καραβόσκαρο, Πέραμα, Τρεχαντήρι, Τράτα η κωπήλατη [Κώτικη] και Βάρκα ήταν τα σκάφη που έφτιαχνε ο Ταρσανάς της Κω του Μαστροδημήτρη.
1.Καραβόσκαρο με σταυρώσεις, ένα σκαρί με επίδραση από την ιστιοφορία μεγάλων ιστιοφόρων. Τα καραβόσκαρα χαρακτηρίζονταν κυρίως από την μορφή της πρύμνης του και το σχήμα του πλωριού ποδοστάματος. Εμφανίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν άρχισε να εφαρμόζεται η μέθοδος της σάλας στη ναυπήγηση και κυριάρχησε στο Αιγαίο τον 19ο αιώνα όπου τα περισσότερα από τα μεγάλα πλοία στο Αιγαίο ήταν καραβόσκαρα. Θεωρείται από τα στενότερα και πολυπλοκότερα στην κατασκευή ελληνικά σκαριά. Το μήκος του έφτανε πολλές φορές τα 50-60 μ. και μπορούσε να δεχτεί σχεδόν όλα τα είδη της ιστιοφορίας με την χωρητικότητά τους να αγγίζει τους 400- 550 τόνους.
2.Πέραμα, είναι ένα γνήσιο ελληνικό σκαρί, κατάλληλο για τις θάλασσες μας. Τα πρώτα περάματα ξεκίνησαν να κατασκευάζονται στη Σύρο και τα χρησιμοποιούσαν ως εμπορικά και για κάθε είδους μεταφορές. Θεωρείται ο πιο ιδιόμορφος τύπος της αιγαιοπελαγίτικης παραδοσιακής ναυπηγικής του 20ου αιώνα. Τα σκάφη αυτού του τύπου του Ταρσανά της Κω, έχουν μια δικιά τους χαρακτηριστική γραμμή.Ο τύπος πέραμα ανάγεται, σύμφωνα με τους ερευνητές, στους πρώτους βυζαντινούς χρόνους και είναι ειδικά σχεδιασμένος για τα μικρά και συχνά κύματα και τα νησιά του Αιγαίου. Σήμερα η παραγωγή τέτοιων σκαφών έχει σταματήσει.
3.Τράτα κωπήλατη, σκάφος που αλιεύει με το εργαλείο τράτα [βενετική trata<ιταλική tratto<λατινική tractus, από το ρήμα τραβώ θα μπορούσαμε να πούμε]. Είναι ένα αρκετά γνωστό ψαράδικο στις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στις θάλασσες του Αιγαίου. Το μήκος έφτανε τα 10-12μ. Ανήκει στην κατηγορία των οξύπρυμνων σκαφών και έμοιαζε με την αρχαία τριήρη, που ήταν κυρίως κωπήλατη όμως μπορούσε να φέρει και μία ελαφριά ιστιοφορία. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστες στο Αιγαίο, θα μπορούσε ένα ομοίωμα της να τοποθετηθεί στον χώρο όπου βρισκόταν ο Ταρσανάς της Κω.
4.Τρεχαντήρι, από την ελληνιστική τροχαντήρ [αρχαία ελληνική τροχός]. O πρώτος τύπος καϊκιού που ναυπηγήθηκε από τους Έλληνες ήταν το τρεχαντήρι, ένα ιστιοφόρο πλοιάριο, ιδίως αλιευτικό. H ναυπήγησή τους ήταν δύσκολη και τα κατασκεύαζαν μόνο ειδικοί ναυπηγοί.Tο τρεχαντήρι, με το μεγάλο πλάτος σχετικά με το μήκος του,το σχήμα της πλώρης και της πρύμνης του όπως και το σχήμα της γάστρας του, που διαμορφώνεται από τα στραβόξυλα, αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά αιγαιοπελαγίτικα σκαριά.Tα πρώτα τρεχαντήρια ήταν μικρά, έφταναν τους 3 τόνους φορτίο. Aργότερα εμφανίστηκαν μεγαλύτερα που έφτασαν τους 30-40 τόνους εκτόπισμα.Tο τρεχαντήρι είναι σκάφος με πλώρη που σχηματίζει έντονη καμπύλη. H πρύμνη του είναι οξεία και απολήγει σε κεκλιμένη ευθεία. Aπό τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα η μορφή του δεν έχει υποστεί σοβαρές μεταβολέs.Tο τρεχαντήρι δεν έχει ιστορικό ναυαγίου και έβγαινε με οποιαδήποτε θάλασσα.
5.Βάρκα-ήταν μικρό παραδοσιακό ξύλινο σκάφος, με καθρέπτη στην πρύμνη. Τα μικρά αυτά πλοιάρια, που συνήθως είναι ανοικτού τύπου χωρίς κατάστρωμα, κινούνταν με κουπιά και με πανιά.
Η ξυλοναυπηγική ως αγαθό της πολιτισμικής κληρονομιάς μας είναι γνωστό ότι δεν προστατεύθηκε, με αποτέλεσμα σήμερα τίποτα να μην θυμίζει τις ένδοξες σελίδες της ναυτικής παράδοσης της Κω.
Ο πολιτισμός των νησιών μας δεν θα υπήρχε χωρίς τη ναυτοσύνη και το εμπορικό πνεύμα των θαλασσινών μας.
Τα μαθήματα από το παρελθόν μπορεί να μην προλαβαίνουν πάντα την καταστροφή, αλλά παρέχουν γνώσεις για το παρόν και το μέλλον μιας τοπικής κοινωνίας.
2.ΟΜΟΙΩΜΑΤΑ
Συλλογή από χειροποίητα ομοιώματα που έφτιαξε υπομονετικά, δουλεύοντας με μεράκι καθημερινά για περίπου 3 χρόνια, ο γιος του ταρσανιέρη και Ναυπηγός μηχανικός, Χρήστος Μάρκογλου. Αποτελούν πιστά αντίγραφα των σκαφών που φτιάχνονταν στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του λιμανιού μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, από ντόπιους καραβομαραγκούς και μάστορες.
Ο μοντελισμός απαιτεί γνώσεις και δεξιότητες.Η κατασκευή των ξύλινων ναυπηγικών ομοιωμάτων παραδοσιακών σκαφών του Ταρσανά της Κω, εκπονήθηκε από τον Χρήστο Μάρκογλου.Η προσπάθεια του άρχισε από το 2015.
Τράττα κωπήλατη και ξύλινη βάρκα, σε μοντέλα του Χρήστου Μάρκογλου. Πρωτότυπα µεµονωµένα οµοιώµατα ιστορικών σκαφών που σχεδιάστηκαν και ναυπηγήθηκαν στον Ταρσανά της Κω.
Το πέραμα φτιαχνόταν και στην Κω.
Ο Χρήστος Μάρκογλου με το πέραμα του.
Το τρεχαντήρι σε μοντέλο του Χρήστου Μάρκογλου.Είναι μικρό ιστιοφόρο, γρήγορο και πολύ σταθερό, που το χρησιμοποιούν σήμερα κυρίως ως αλιευτικό.Είναι σκάφος με πλώρη που σχηματίζει έντονη καμπύλη. H πρύμνη του είναι οξεία και απολήγει σε κεκλιμένη ευθεία.Ήταν μονοκάταρτο ιστιοφόρο αυτό που φτιαχνόταν στην Κω.
Τράτα κωπήλατη κώτικη, πρόκειται για ένα αρκετά ιδιαίτερο σκαρί που αποτελούσε πολύ γνωστό αλιευτικό σκάφος [ψαράδικο] στις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στο Αιγαίο. Εχει μια ιδιόμορφη πλώρη και λειτουργικότητα για το πλήρωμα. Το κατάστρωμα του σκάφους στην πρύμνη ήταν αρκετά φαρδύ ώστε να τοποθετούνται τα δίκτυα του ψαρέματος.
Τράτα κωπήλατη κώτικη. Ήταν στενή και αβαθής έτσι ώστε να πλέει σε ρηχά νερά.
Τράτα κωπήλατη κώτικη, είναι πιστό αντίγραφο της τράτας που κατασκευζόταν στον Ταρσανά της Κω.
Ο Χρήστος Μάρκογλου με τη κωπήλατη κώτικη τράτα του.
Το καραβόσκαρο της Κω φτιαχνόταν στο καρνάγιο, όταν εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η λέγομενη σάλα[ναυπηγικές γραμμές]. Απαιτούσε μεγάλες επιφάνειες από ξύλο, τα σχέδια γίνονταν στην πλατεία του λιμανιού σε κλίμακα 1 προς 1 όπου ο αρχικαραβομαραγκός σχεδίαζε τα αχνάρια του σκάφους. Το ολικό μήκος του κυμαινόταν από 10-50μ.
Το καραβόσκαρο φτιαχνόταν μόνο σε μεγάλα ναυπηγικά κέντρα όπως της Κω και έφερε 2 κατάρτια.
Το καραβόσκαρο της Κω ήταν φορτηγό για μεταφορά εμπορευμάτων.
Πιστό αντίγραφο του παραδοσιακού καραβόσκαρου του Ταρσανά της Κω.
Η ξύλινη παραδοσιακή βάρκα του Ταρσανά της Κω.Τα μικρά αυτά ανοικτού τύπου [χωρίς κατάστρωμα] πλοιάρια, κινούνταν με κουπιά και με ένα πανί. Σήμερα η κίνησή τους αντικαταστάθηκε με μικρές πετρελαιομηχανές.Τα πανιά πλέον χρησιμοποιούνται για επιπρόσθετη ασφάλεια ή για διακόσμηση.
Η ξύλινη βάρκα που φτιαχνόταν στον Ταρσανά της Κω,κατασκευάζονταν σε μήκη από 5-7μ.
Το πέραμα «Αγία Παρασκευή» σε πιστό αντίγραφο του Χρήστου Μάρκογλου, εκτίθεται στο γραφείο του ανιψιού του, αείμνηστου Άγγελου Γεωργαλλή.
3.ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Ο Δημήτρης Μάρκογλου συνταξιούχος πια στην Πλατεία του Ταρσανά, αρχές της δεκαετίας του ΄70.Τον επιβράβευσαν ακόμη και οι κατακτητές για τις μοναδικές ικανότητες του, με τα πρωτόγονα μέσα και εργαλεία που επιχειρούσε. Ήταν ένας από εκείνους που πήγε μπροστά επειδή σηκωνόταν και έψαχνε για τις συνθήκες που ήθελε και άμα δεν τις έβρισκε τις δημιουργούσε μόνος του.Ήταν πολύτιμη και σημαντική η συνεισφορά του στα πολύ δύσκολα χρόνια της Κω[Φωτογραφία-Παρασκευή Μάρκογλου].
Τα πρώτα χρόνια του ταρσανά [ναυπηγείο, όπου κατασκευάζονταν τα καράβια] στο λιμανάκι της Κω, γύρω στο 1912. Άρχισε να λειτουργεί από το 1912 και έκλεισε στα τέλη της δεκαετίας του ΄60. Μεταξύ 1914-1919 σταμάτησε να λειτουργεί ο ταρσανάς εξαιτίας των Ιταλών. Ο Μαστροδημήτρης μαζί με τον πατέρα του Γιώργο Μάρκογλου πήγε στο Βόλο να δουλέψει στα ναυπηγεία [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Από ψηλά η προσεισμική πόλη της Κω, τέλη της δεκαετίας του ΄20.
Ακτή Κουντουριώτη, δεκαετία ΄20. Είχε όλες τις προοπτικές να συνεχίσει να λειτουργεί και μετά την δεκαετία του ΄70, καθώς δουλειές υπήρχαν. Δεν έπεσε θύμα της τεχνολογίας του χάλυβα αλλά της τουριστικής «αξιοποίησης» του χώρου.Μαζί με τον Δημήτρη Μάρκογλου, το 1969 «συνταξιοδοτήθηκε» οριστικά και ο ναυπηγοεπσκευαστικός κλάδος του νησιού[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ο Ταρσανάς της Κω στα τέλη της δεκαετίας ΄20. Δίπλα στο μεσαιωνικό κάστρο της πόλης φτιάχνονταν καράβια ξύλινα μέχρι 550 τόνους,κυρίως από πεύκο. Το ξύλο το προμηθεύονταν από Ρόδο, Κάρπαθο και Σάμο [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Η κωπήλατη κώτικη τράτα, από την επίσκεψη του M.Lago στην Κω την δεκαετία του ΄20. Τις κώτικες τράτες έφτιαχνε ο «Μαστροδημήτρης» στον Ταρσανά του[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ο Ταρσανάς όταν φτιαχνόταν το Δημαρχείο Κω, γύρω στο 1928 [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Το λιμανάκι με τον ταρσανά επί ιταλοκρατίας, πριν από την αποκατάσταση της Λ.Φοινίκων.Λίγο πριν από το πέτσωμα, οι τεχνίτες κλείνουν το πλοίο με μαδέρια. Αναπαράσταση κοψίματος κορμού με κουραστάρι[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ, Χρ.Μάρκογλου].
Σε πανοραμική λήψη ο Ταρσανάς, η προσεισμική Χώρα με τον Άγιο Νικόλαο, και το παραλιακό μέτωπο της Κω με τα κτίρια που καταστράφηκαν από τον σεισμό του 1933[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
CANTIERE NAVALE DI MARKOGLU DEMETRIO.
Έκθεση Ναυπηγείας επί ιταλοκρατίας με την συμμετοχή του Δημήτρη Μάρκογλου, ιδιοκτήτη του Ταρσανά της Κω γύρω στο 1930[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ο Ταρσανάς της Κω σε μετασεισμική φωτογραφία, τέλη της δεκαετίας του ΄30[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ταρσανάς της Κω, δεκαετία του΄30 με τις αμμώδεις αποθέσεις, η φωτογραφία λήφθηκε από το Κάστρο Νεραντζιά[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ταρσανάς της Κω, γύρω στο 1934. Φωτογραφία του Ν.Τσάμπαλα, [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ταρσανάς της Κω κατά την ιταλική περίοδο.To Adis Abeba του Οικονομίδη, μικρό επιβατηγό για τα γύρω νησιά που χρησιμοποιούνταν και σαν γαζολίνο την περίοδο 1937-1940.Φωτογραφία του Χρήστου Μάρκογλου.
Δεκαετία του ΄40, ο Ταρσανάς την εποχή του μόχθου και του πόνου [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ]
Υπαίθρια ναυπηγεία [Ταρσανάς του Δ.Μάρκογλου] έξω από το Κάστρο, γύρω στα 1947, αναφέρει η λαογράφος Αθηνά Ταρσούλη [Αχιλλέας Κουτσουράδης].
Λιμάνι της Κω με τα ξύλινα σκάφη του ταρσανά γύρω στο 1947. Το ξυλουργείο του ταρσανά βρισκόταν αρχικά στα σημερινά μπαράκια. Αργότερα στα τέλη της δεκαετίας του 1940 μεταφέρθηκε στο Χαμάμ [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Από αριστερά ο Χρήστος Μάρκογλου με τους συμμαθητές του [Μ. Γεωργαλλή, Γ.Βασιλειάδης, Γ.Αλεξανδρίδης] σε βάρκα ξύλινη φτιαγμένη στον Ταρσανά της Κω, δεκαετία 40;Φωτογραφία του Χρήστου Μάρκογλου.
Δεκαετία του ΄50[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ, Ευγ.Μουζουράκης, Δ.Κανάρης].
.
Ο Ταρσανάς, την δεκαετία του ΄60[Φωτογραφία Δ.Κανάρη].
«Βασιλική» του Ζορντού το 1961 στον Ταρσανά της Κω[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Σκαριά, σκελετοί και νέα σκάφη στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Ταρσανά. Το μεγάλο σκάφος στο βάθος της φωτογραρίας όταν ανελκύστηκε το μήκος του έφτανε μπροστά από το Gooydys. Το σκάφος ανήκε στην εταιρία Levi Courier, με πρόεδρο τον ισραηλινό Giussepe Μενασέ. Δίπλα του ήταν 3 μεγάλα περάματα υπο κατασκευή,πετρουμιανών[Βλάχου κ.λ.π]. Φωτογραφία του Χρήστου Μάρκογλου.
Ταρσανάς Κω,το καΐκι αυτό λέγεται ΚΑΛΑΒΑΡΔΑ και ήταν ιδιοκτησίας του Πολίτη Ιωάννη και μετά του αδελφού του Γιώργου από την Κεφαλο[φωτογραφία-ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Στην φωτογαφία μεταξύ των άλλων μαστόρων ήταν και ο πατέρας του Θεόδωρου Χατζημιχαήλ πιο γνωστό ως Γιάνναρο.Του έκλεψαν ξυλεία, τον εκβίασαν, του επιστράτευσαν τον Ταρσανά στα χρόνια της κατοχής αλλά ποτέ δεν τα παράτησε. Ο πρακτικός καραβομαραγκός Μαστροδημήτρης κρατούσε ένα σημαντικό μέρος από την τοπική οικονομία στα χέρια του, μαζί με περίπου 50 μαστόρους-τεχνίτες[Φωτογραφία-Χρήστος Μάρκογλου].
Η Μαριγώ των αδελφών Νικόλα και Θεοχάρη Καίσερλη στον Ταρσανά της Κω, γύρω στο 1952.[Φωτογραφία, Κώστα Καίσερλη].
Νεώριο,η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη της Κω γύρω στην δεκαετία του ΄60. Διακρίνονται ο καπετάνιος Νικόλας Καίσερλης και ο Σίφης Χατζημιχαήλ [Φωτογραφία, Κώστα Καίσερλη].
Κάποτε ένας Νισύριος έφτιαξε ένα σκάφος στο Μανδράκι, σε ύψωμα. Μόλις το ολοκλήρωσε δεν μπορούσε να το ρίξει στην θάλασσα. Προσπάθησε με κάθε τρόπο, όμως αυτό ήταν αδύνατο.Στην απόγνωση του βρήκε ως μοναδική λύση να φωνάξει τον Μαστροδημήτρη από την Κω. Ετσι και έγινε. Πήγε στην Νίσυρο και τοποθέτησε τα βάζα πάνω από σπίτια του οικισμού και με δεξιοτεχνικό τρόπο το κατέβασε και το έριξε στην θάλασσα[Πηγή-Παρασκευή Μάρκογλου].
Δημήτρης Μάρκογλου [1896-1987] ο ψηλός της φωτογραφίας, στην ναυπηγοεπισκευαστικη ζώνη της Κω. Φωτογραφία Χρήστου Μάρκογλου.
Φάση ανέλκυσης σκάφους στον Ταρσανά της Κω,1939.Το σκλάφος στον ταρσανά της Κω με μολύβια πάνω στα βάζα ίσως είναι του Αγιακάτσικα, από γνωστή οικογένεια Ρόδιων. Τα βάζα, είναι μια κατασκευή για την ανέλκυση και καθέλκυση σκαφών στα παραδοσιακά ναυπηγεία [Καρνάγια, Ταρσανάδες].Αποτελούνται από 2 μεγάλα και στιβαρά ξύλινα δοκάρια, στο πλαϊνό μέρος των οποίων έχουν προστεθεί σιδερένιες πλάκες, για να έχουν βάρος, ώστε όταν ριχτούν στη θάλασσα να βυθίζονται, αλλά και για ενίσχυση τους. Τα δοκάρια αυτά τοποθετούνται παράλληλα κάτω από το σκάφος καθ όλο το μήκος της γάστρας του, έχοντας ανάμεσά τους την καρένα.[Φωτογραφία-Παρασκευή Μάρκογλου].
Ο Ταρσανάς με το πέραμα «Αγ.Παρασκευή».Κατασκευάστηκε το 1943 στην οδό Πλωτάρχου Μπλέσσα, επειδή τα γερμανικά στρατεύματα είχαν επιστρατεύσει τον ταρσανά της Κω. Για την κατασκευή του δεν υπήρχαν καλούπια όπως τώρα στα πλαστικά σκάφη που ρίχνεις τον πολυεστέρα.Η κατασκευή ενός νέου σκαριού ήταν μία πολύπλοκη διαδικασία, που ξεκινούσε από που θα βρει το κατάλληλο, διαθέσιμο ξύλο ο αρχιμάστορας. [Φωτογραφία της κόρης του Παρασκευής Μάρκογλου].
Πέραμα του Μαστροδημήτρη στο λιμανάκι της Κω.Τα περισσότερα σημερινά ξύλινα ιστιοφόρα είναι καραβόσκαρα, συχνά φέρνουν 4 πανιά, και πολλά από αυτά πραγματοποιούν τις θαλάσσιες τουριστικές εκδρομές που λαμβάνουν μέρος στο λιμάνι της Κω. Αν υπήρχε μια ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη όλα αυτά θα φτιάχνονταν στην Κω και θα ενίσχυαν την τοπική οικονομία[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ο Ταρσανάς σε καρτ ποστάλ της δεκαετίας του ΄60[ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Σε καρτ ποστάλ της δεκαετίας του ΄70 ο χώρος του ταρσανά [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ].
Ο Ταρσανάς της Κω σε πίνακα, από την συλλογή του Αχιλλέα Κουτσουράδη. Ναυπηγεία στο Λιμάνι της Κω, Κ.Πλακωτάρης[1902-1969]
Το βιβλιάριο του Δημήτρη Μάρκογλου θεωρημένο στις 18 Οκτωβρίου 1927, από τις ιταλικές αρχές.Φωτογραφία Χρήστου Μάρκογλου.
Άδεια λειτουργίας του Ταρσανά Κω.Εκδόθηκε το 1944 από το Δημαρχείο Κω στο όνομα του Δημητρίου Μάρκογλου του Γεωργίου, στην οδό Costanzo Costa [Πλωτ.Μπλέσσα].Φωτογραφία Χρήστου Μάρκογλου.
Ο τελευταίος ταρσανιέρης της Κω, στην πλώρη του καραβόσκαρου της εταιρίας Levi Courier.O συμιακός Δημήτρης Μάρκογλου,πρακτικός ναυπηγός, στο σπίτι του απέναντι από τον προμαχώνα Del Carreto[1514] του Κάστρου της Νεραντζιάς.Πέθανε 91 χρονών,το 1987 στην αγαπημένη του Κω και τάφηκε στον κοιμητηριακό ναό του Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα. Φωτογραφία Χρήστου Μάρκογλου.
Απόσπασμα από το φύλλο της 14ης Μαίου 1977 της εφημερίδας ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΩ.Πως από το κλείσιμο του Ταρσανά στο λιμάνι της δεκαετίας του΄70 φτάσαμε στην αναζήτηση μιας νέας θέσης μετεγκατάστασης το 1976 στην εκβολή του Πλατύ Ποταμού. Τέλος, καταλήξαμε να μην υπάρχει καμία ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη για συντήρηση, αποκατάσταση και κατασκευή παραδοσιακών σκαφών στο νησί.
4.ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Η γεωγραφία του Ταρσανά της Κω σε δορυφορικό χάρτη.
Ο χώρος σήμερα όπου βρισκόταν ο Ταρσανάς της Κω.
Εδώ ναυπηγήθηκε το πέραμα «Αγία Παρασκευή», επί της οδού Πλ.Μπλέσσα. Σε αυτό το χώρο λειτούργησε το πρώτο ξυλουργείο του Ταρσανά το οποίο όμως δεν μπόρεσε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες του.
Μετά την οδό Πλ.Μπλέσσα,τέλη της δεκαετίας του΄40,το ξυλουργείο του Μαστροδημήτρη μεταφέρθηκε και λειτούργησε στο Χαμάμ της Πλατείας του Αη Γιώργη του Λιμανιού, απέναντι από την Συνοικία του Λιμανιού και το Τζαμί του Γαζή Χασάν Πασά.
5.ΛΕΥΚΩΜΑ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ
1. ΛΕΥΚΩΜΑ: «Ο ΤΑΡΣΑΝΑΣ ΤΗΣ ΚΩ»
Μπορείτε να κατεβάσετε το λεύκωμα στην ψηφιακή του μορφή εδώ.
Σχετικά με την ετυμολογία της λέξης «ταρσανάς»:Προέρχεται από την αραβική γλώσσα [dār șinā‛ah δηλαδή«οίκος κατασκευής»] αλλά πέρασε στην ελληνική την μεσαιωνική περίοδο από τη βενετσιάνικη διάλεκτο,όπου arsenale σημαίνει σταθμός πλοίων.
Δημιουργός των μοντέλων των σκαφών και του λευκώματος είναι ο Μάρκογλου Χρήστος. Συνοδοιπόροι στο ταξίδι του ο επιχειρηματίας και φυσικός Χατζημιχαήλ Θεόδωρος, ο καθηγητής Μαρκόγλου Αλέξανδρος για το φωτογραφικό υλικό από την ατομική του συλλογή και ο Γιάνναρος Χατζημιχαήλ, που διατηρούσε συνεργείο για επισκευή και συντήρηση μικρών σκαφών.
2.«ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ: Ο ΤΑΡΣΑΝΑΣ ΤΗΣ ΚΩ»
Είναι γεγονός ότι η λειτουργία του Ταρσανά άντεξε στο χρόνο μέχρι και τη δεκαετία του 1960 και δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι πέραν των άλλων, αποτελούσε και το συμπλήρωμα της παραδοσιακής φυσιογνωμίας του λιμανιού της τότε ήσυχης πόλης μας. Όπως τουλάχιστον δείχνουν οι έγχρωμες φωτογραφίες (κάρτ ποστάλ) που είναι αναρτημένες στις προθήκες των καταστημάτων, το Ναυπηγείο της Κω, ο Ταρσανάς από την τούρκικη λέξη τερσινέ ή Καρινάγιο από τα ιταλικά, για όσους τον ξέχασαν, βρισκόταν στη γωνιά του κάστρου απέναντι από το σημερινό σταθμό των ΤΑΞΙ.
Ελάτε για μια αναδρομή, αξίζει να το ξαναθυμηθούμε.
Λογής - λογής ξύλινα σκαριά τραβηγμένα στη στεριά, άλλα για περιοδική συντήρηση και άλλα στη φάση της ημικατασκευής, χωρίς αρματωσιά, ξύλινα μηχανήματα ανέλκυσης, ναυπηγικές κλίνες, σχάρες, γλύστρες, συρματόσχοινα, εργαλεία ήταν το αισθητικό στοιχείο του Ταρσανά στην είσοδο της μαγευτικής λεωφόρου των φοινίκων.
Πιο πέρα, πάνω σ' ένα τεράστιο τσιμεντένιο βάθρο υπήρχε ο γερανός, «το βίτσι», το χρησιμοποιούσαν για φορτοεκφορτώσεις πλοίων. Ήταν κι αυτό χειροκίνητο με δύο μεγάλες χειρολαβές, μεταλλική τροχαλία, συρματόσχοινο, παλάγκο κ.λπ. και το κινούσαν ρωμαλέοι λιμενεργάτες ή ταρσανατζήδες. Περαστικοί, μικροί και μεγάλοι, θαυμάζαμε τη σωματική τους δύναμη και όσοι ένιωθαν δυνατοί, έπαιρναν θέση στις χειρολαβές για να επιδείξουν την «αντρειά» τους.
Στην αντίπερα πλευρά του Κάστρου μια βόμβα από βομβαρδισμό στη διάρκεια του πολέμου άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της, παραμορφώνοντας το τείχος, ενώ πιο κάτω ο αιωνόβιος παχύσκιος φίκος, με τα πλατύφυλλα, καταπράσινα κλωνάρια, κρύβει με στοργή στην αγκαλιά του τα μυστικά και τους θρύλους του ενετικού φρουρίου. Μπροστά ακριβώς στις αραγμένες βαρκούλες ένα ημιβυθισμένο σκαρί, θύμα κι αυτό του πολέμου, γίνεται αγκυροβόλιο της νύχτας για τους ερασιτέχνες ψαράδες.
Ο Ταρσανάς ήταν ιδιωτική επιχείρηση και ανήκε στον εμπειροτεχνίτη ναυπηγό αείμνηστο Δημήτρη Μαρκόγλου. Μέρος της επιχείρησης για μικρό διάστημα είχε και ο συγγενής του συμπολίτης μας Μιχάλης Χατζημιχάλης. Λειτουργούσε με μικρά διαλείμματα σχεδόν 60 χρόνια από το 1912 και στην 20ετία 1940-60 έφθασε στο ζενίθ της αποδοτικότητάς του.
Στο χώρο του «κτίσθηκαν» ξύλινα μεγαθήρια μέχρι και 200 τόνους, κατασκευάστηκαν σκαριά όλων των τύπων, μαούνες με πλάκα την πρύμνη, τρεχαντήρια με αγκυλωτή «κατσουνωτή» την πλώρη, καΐκια, κοινές φορτηγίδες, βάρκες, αλιευτικά, τράττες, μπρατσέρες, που διέσχιζαν τις ελληνικές θάλασσες και όλη σχεδόν τη λεκάνη της Μεσογείου, φθάνοντας μέχρι την Ιταλία, Μασσαλία, τις θάλασσες της Αφρικής την Κυρηναϊκή, Βεγκάζη, Κύπρο κ.λπ. για σφουγγάρια ή εμπόριο.
Στην περίοδο που ανθούσε η επιχειρησιακή δραστηριότητα του Καρνάγιου απασχολούσε περί τα 30 άτομα εργατοτεχνικού προσωπικού (καραβομαραγκοί, εξειδικευμένοι τεχνίτες, καλαφάτες, εργάτες, μπογιατζήδες κ.λπ.) με επικεφαλής τον αρχιμάστορα Μαστροδημήτρη Μαρκόγλου. Οι παραγγελιές για καινούργια σκάφη μικρά και μεγάλα, έρχονταν απανωτές, παρόλο που σε πολλά νησιά του Αρχιπελάγους υπήρχαν Ταρσανάδες.
Η καθέλκυση κάθε σκάφους έπαιρνε τελετουργικό και πανηγυρικό χαρακτήρα. Όλος ο ναυτικός κόσμος του νησιού ήταν εκεί για να γιορτάσει το βάπτισμα του ξύλινου σκαριού στα νερά του λιμανιού και να δουν γραμμένο καλλιτεχνικά το όνομα του σκάφους που στα μικρά πλεούμενα κατά 90% ήταν γυναικείο, συνήθως της συζύγου ή της θυγατέρας του πλοικτήτη - καπετάνιου, και θρησκευτικό στα μεγάλα.
Ένα από τα μεγάλα καΐκια - μαούνα (μπρατσέρα ή κωλού όπως την αποκαλούσαν), που έφερε το όνομα Άγιος Πέτρος και κατασκευάστηκε από το τεχνικό επιτελείο του Μαστροδημήτρη, ήταν αυτό του Σταμάτη Χατζηχριστοφή, που ξεπερνούσε τους 200 τόνους.Η ξυλεία, συνήθως πεύκο, συκαμιά ή αβράμιδας, ερχόταν από τη Ρόδο, τη Σάμο ή και την Ανατολή.
Όμως στην επισκευαστική ικανότητα του Ταρσανά της Κω εντασσόταν και η ανέλκυση των σκαφών για περιοδική συντήρηση που είχε τα ενδιαφέροντά της. Στο ύψος που είναι σήμερα οι νησίδες με τα λογής - λογής λουλούδια, παγκάκια κ.λπ. όπως έχει εξωραϊστεί ο χώρος από τη Δημοτική Αρχή, ήταν τοποθετημένοι οι «εργάτες», ξύλινες μονάδες ανέλκυσης, με άξονα στο κέντρο και χιαστί τις τέσσερις αντένες διάτρητα στον άξονα. Με το συρματόσχοινο δεμένο κατάλληλα από την άκρη στα ύφαλα του πλοίου και την άλλη άκρη στον άξονα του «εργάτη» άρχιζε η διαδικασία της ανέλκυσης.
Αργά-αργά και ενώ οι ταρσανατζήδες κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες στον «εργάτη» πιέζοντας τις αντένες κυκλικά, το πλοίο άφηνε περίλυπο το υγρό του στοιχείο και ανέβαινε σιγά-σιγά στη στεριά, στηριγμένο πάνω στη ναυπηγική κλίνη,«βάζα», που γλιστρούσε με το πολύτιμο φορτίο της πάνω στα γρασσαρισμένα δοκάρια και τη σχάρα, τη «γλίστρα».
Όσο κρατούσε ο χρόνος της ανέλκυσης, ο κόσμος συνωστιζόταν στο χώρο του Ταρσανά, για να καλωσορίσει τον νέο επισκέπτη που αναδύονταν από το λιμάνι. Το θέαμα, αφάνταστα συναρπαστικό και ασυνήθιστο, προκαλούσε τον θαυμασμό για τον άθλο των ανθρώπων του ναυπηγείου με τον πρωτομάστορά τους Μαστροδημήτρη που είχε το γενικό πρόσταγμα για το «τράβηγμα» του πλοίου στη στεριά σχεδόν με πρωτόγονα μέσα.
Ακολουθούσε η στήριξη δεξιά και αριστερά με δοκάρια και η επαναφορά του βάζου στη θέση του. Βοηθητικά μέσα, τα ξύλα, οι μακαράδες, τα παλάγκα, οι μαντοκαμπάνες, τα παλαμάρια, τα σχοινιά και ποικίλες επινοήσεις των τεχνικών.
Έτσι άρχιζε η επίπονη εργασία, μια παραδοσιακή δουλειά που πάει να εκλείψει, επισκευής και συντήρησης του σκά φους που κράταγε αρκετό καιρό, ανάλογα με το μέγεθός του.
Ένα από τα μεγαθήρια που «ανέβηκαν» στη στεριά τότε που ο Ταρσανάς ήταν στις δόξες του, ήταν και το «πέραμα» «ο Ταξιάρχης» του μπαρμπα - Φώτη Λέγγου με χωρητικότητα πάνω από 300 τόνους, το οποίο είχε ναυπηγηθεί στη Σάμο, και το καραβόσκαρο του Εβραίου Γκιουζέπε πάνω από 500 τόνους, πλοία που αρμένιζαν με σιγουριά στα πέλαγα σε όλη τη Μεσόγειο.
Η ναυπηγική τέχνη ήταν για τους ανθρώπους του καρνάγιου παράδοση και μεράκι. Η συντήρηση του πλοίου άρχιζε με τη φωτιά στα ύφαλά του, για να καούν οι «μαλλούπες», μικροοργανισμοί, οστρακοειδή κ.λπ. Μετά γινόταν σχολαστικός έλεγχος στα μαδέρια, αρμούς, κουβέρτα, πλεύρες σε όλο το πλοίο και ιδιαίτερα στα ύφαλα για τυχόν μικρορωγμές, σάπια ξύλα κ.λπ.
Όταν ολοκληρώνονταν οι απαραίτητες αντικαταστάσεις από τους καραβομαραγκούς, ερχόταν η σειρά του καλαφάτη, εξειδικευμένου μάστορα στην εργασία αυτή που την εκτελούσε με ζηλευτή δεξιοτεχνία. Αφού αφαιρούσε από τους «αρμούς» τα παλιά κανάβια με το κοπίδι ή σκαρπέλλο ή ματσόλλα - ξύλινο σφυρί, στα έμπειρα χέρια του έφτιαχνε το κανάβι - στουπί σε φυτίλι και «καλαφάτιζε» τα πλευρά του πλοίου και την καρίνα με ιώβεια υπομονή. Στο τέλος ερχόταν ο μπογιατζής για το μπογιάτισμα και το πισσάρισμα στο μέρος που το σκάφος βρέχεται από τη θάλασσα.
Ακολουθούσε η γενική επιθεώρηση από τον αρχιμάστορα και το πλοίο ήταν έτοιμο για καθέλκυση, να ξαναρμενίσει στα γαλανά νερά του αιγαιοπελαγίτικου αρχιπελάγους.
Όμως, θέλετε η βιομηχανική επανάσταση, η κάθετη τουριστική ανάπτυξη των νησιών, θέλετε η πρόοδος και στο χώρο της ναυπηγικής τέχνης, για πολλούς και ποικίλους λόγους τα καρνάγια με την παραδοσιακή τους μορφή σιγά - σιγά αργοπεθαίνουν. Μας έφαγε το σίδερο, λένε οι Ταρσανατζήδες.
Έτσι και ο Ταρσανάς της Κω θα παραμείνει γλυκιά ανάμνηση, όπως με έμφαση αλλά και συγκίνηση μας ετόνισε ο αφηγητής μας, αειθαλής καπετάνιος, Νικόλας Καϊσερλης.
Οι περαστικοί κάθε φορά θα έχουμε τις παραισθήσεις μας, γιατί μέσα στον όμορφο κήπο του χώρου θα βάζουμε τα ξύλινα σκαριά χωρίς αρματωσιά,για να θυμόμαστε τον Ταρσανά της Κω.
[Θανάσης. Η.Γιωργαλλής, 2000].
6.ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Περισσότερες πληροφορίες για τον Ταρσανά της Κω, Χρήστος Μάρκογλου
7.ΠΗΓΕΣ
1.Ταρσανάς της Κω,ομοιώματα και φωτογραφίες-Χρήστος Μάρκογλου
2.Φωτογραφικό υλικό από την συλλογή του Αλέκου Μαρκόγλου
3.Ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική-Κώστας Α.Δαμιανίδης
4.Ιστοσελίδες-naftotopos.gr,boatplans.gr,Βικιπαίδεια,Βήμα της Κω
5.Παιδί της Ρέας,η αυτοβιογραφία της Κω-Γεωδίφης[2019-2020]
6.Περιοδικό Τρίαινα,Νοέμβριος 1983
7.Κωακές καταγραφές από το χθες-Θανάση.Η.Γιωργαλλή,2000
8.Προφορικές μαρτυρίες,Παρασκευή.Μ.Ιερομνήμων[κόρη του Δ.Μάρκογλου]
Η ιστοσελίδα και το λεύκωμα αφιερώνονται στη μνήμη του Δημήτρη Μάρκογλου και των συνεργατών του, όπως αναναφέρονται πιο κάτω με τυχαία σειρά: Αδέλφια Παστρικοί, Θεολόγος Ρείσης αρχιμάστορας, Περεζούς Γιώργος και Αντώνης, Καρδούλιας Σπύρος σιδηρουργός ο οποίος κατασκεύαζε τα μεταλικά μέρη του σκάφους [γαλβανιζέ, καρφιά,κλπ], Φίλιππας Φωτίου, κά.
Σύνταξη και επιμέλεια της ιστοσελίδας
Χρήστος Μάρκογλου
Νίκος Ιερομνήμων
[Γεωδίφης]
Κως, 8 Αυγούστου 2022
ΣΧΟΛΙΑ
1.Ευτυχως που καποιοι υποστηριζουν την παραδοση του τοπου και μεσα απο αναφορες στο εργο τους μας θυμιζουν οτι πραγματι στον τοπο μας υπηρξαν ανθρωποι που ξεπερασαν τον εαυτον τους ,ανθρωποι μεροκαματιαρηδες και κυριως ταπεινοι.[Maria Jerom, ΦΒ]
2.Κοινοποιώ σε σελίδα που αγαπά και υπολήπτεται την παράδοση!!
[Μαρία Παντελάκη Κοβάτση, ΦΒ]
3.Δηλώνω περήφανη απόγονος ταρσαναζήδων και χαιρετίζω με μεγάλη συγκίνηση το έργο του κ. Μάρκογλου. Μπράβο σε όλους![Irene Pastrikos,ΦΒ]
4.Πόσους κορμούς πεύκου σχιζαμε στου φραζει του νωντα για τα καΐκια,
[Ευαγγελος Τζογιας, FB]
5.Wow great talent congratulations, [Dimitra Pappoulis,FB]
6. Ο Ταρσανάς της Κω στο Βήμα της Κω
7.Εξαιρετικά ενδιαφέρον και άριστα τεκμηριωμένο[Aglaia Kasdagli,FB]
.jpg)
