Η εύφορη Πυργούσα

Στα φουρτουνιασμένα νερά του Καρπάθιου Πελάγους τα νησάκια Πυργούσα και Παχειά. Η φωτογραφία λήφθηκε από το ακρωτήριο Κρίκελλο της Κεφάλου,Κω.

«Προς δυσμάς της Νισύρου είναι 3 νησίδες έρημοι, η Πυργούσα επι της οποίας σώζονται δύο ελληνικά αρχαία φρούρια ερείπια, παλαιόκαστρα λεγόμενα και η Παχεία και η Αντιλέγουσα [Κανδελιούσα]. Μεταξύ της Νισύρου και Κω βρίσκεται το Γυαλί η υπό του Πλινίου λεγόμενη Κισσηρούσα [προφανώς από την κίσσηρη που σημαίνει ελαφρόπετρα]. Και τα μεν νησίδια Γυαλί Παχεία και Πυργούσα ανήκουσιν στους κατοίκους της Νισύρου αφιερωθέντα δια κυβερνητικών τίτλων εις το Μοναστήριο της Σπηλαιανής, επιφυλάττεται δε τη Κυβερνήσει μόνο το προνόμιο της δεκάτης, η δε νησίδα Στρογγυλή και Αντιλέγουσα ανήκουσιν εις την Κυβέρνησιν» γράφει ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής [1809 -1892] ένας φαναριώτης λόγιος, ρομαντικός ποιητής, πεζογράφος, καθηγητής Αρχαιολογίας και διπλωμάτης.

Η Πυργούσα για τον σχολάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο είναι εύφορο και γόνιμο νησί και χρησιμεύει για τους Νισύριους για αλίευση, σπορά δημητριακών και για κτηνοτροφία σε αντίθεση με την γειτονική Παχειά η οποία είναι άγονη και χρησιμεύει μόνο για κτηνοτροφία.

Η Περγούσα ή Περιγούσα όπως συχνά είναι γνωστή είναι ένα ακόμη ακατοίκητο ηφαιστειακό νησί. Ανήκει διοικητικά στο Δήμο Νισύρου. Συναντάται 9,83 χλμ. νότια του ακρωτηρίου Κρίκελλου της Δυτικής Κω. Το νησάκι έχει εμβαδόν 1,1 τετρ. χλμ, περίμετρο 5,71 χλμ. και μέγιστο υψόμετρο γύρω στα 83μ. Απέχει μόλις 2,21 χλμ. από την Παχειά. Από την ελληνιστική περίοδο διασώζονται ορισμένες επεκτάσεις και προσθέσεις σε κλασικά κτίσματα, καθώς και πλήθος πύργοι-φυλάκια [φρυκτωρίες] στη Πυργούσα, που οφείλει την ονομασία της σε αυτές. Η δια «πύργων» οχύρωσις στο Καστέλι πιθανόν καταστράφηκε από τον σεισμό του Αντωνίνου Πίου το 139μ.Χ.

Σε χάρτες του 17ου αιώνα [F.Piacenza, N. Langliois, Bordone κά] εμφανίζεται ένα νησί με το όνομα Chirana δυτικά της Νισύρου ενώ βορειότερα υπάρχει ο Καλόγερος μία νησίδα για την οποία έχουν γραφεί διάφορες ιστορίες. Η Πυργούσα δεν αποκλείεται να είναι η Chirana αν λάβουμε υπόψη το μέγεθος και την απόσταση από την Παχειά [Lefindra], Νίσυρο και την Κω.

Τα νησάκια συναντώνται στο ανατολικό άκρο του ηφαιστειακού τόξου του Νοτίου Αιγαίου του οποίου οι εκρήξεις χρονολογούνται πριν από 3,4 εκ.χρόνια. Η Πυργούσα και η Παχειά αποτελούν δύο μικρά ηφαιστειακά κέντρα, παλαιότερα ηλικιακά της Νισύρου, που σχηματίστηκαν κατά την πρώτη περίοδο της ηφαιστειακής δράσης η οποία διαρκεί έως 1,6 εκ.χρόνια πριν. Μία σειρά από υποθαλάσσια ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται μεταξύ των νησίδων και την Κανδελιούσα.

Στην πραγματικότητα η Πυργούσα είναι ένας δακίτικος δόμος ο οποίος μοιάζει εν μέρει να καταλαμβάνει ένα προϋπάρχον στρωματοηφαίστειο. Αποτελείται από ηφαιστειακό τόφφο της Κω που προήλθε από την μεγάλη έκρηξη πριν από 165χιλ. χρόνια, παλαιότερες δακίτικες λάβες, πυροκλαστικά του σχηματισμού της Παναγιάς Κυράς από τη δραστηριότητα της Νισύρου και από θαλάσσιες αναβαθμίδες με κοχύλια ηλικίας 260 χιλ. έως 11.430 ετών [βρίσκονται και στο Γυαλί και τον Αγ.Θεολόγο της Κεφάλου] . Σύμφωνα με τον γεωλόγο Δ. Ζούζια οφείλονται σε τοπική ανύψωση των νησιών αυτών παρά με  μεταβολή της στάθμης της θάλασσας λόγω της απουσίας θαλάσσιων αναβαθμίδων στο γειτονικό νησί της Νισύρου.

Στη νησίδα υπήρχε αρχαίο λατομείο που λειτούργησε για εξόρυξη του δακίτη. Πρόκειται για πυριγενές, ηφαιστειακό πέτρωμα με πορφυρική υφή με ενδιάμεση σύνθεση μεταξύ ανδεσίτη [Στρογγυλής] και ρυόλιθου [Κεφάλου]. Ο σχηματισμός του δακίτη παρέχει πολλές πληροφορίες σχετικά με τη σχέση μεταξύ ωκεάνιου φλοιού και ηπειρωτικής κρούστας.   Κάποτε χρησιμοποιείτο για την παρασκευή μυλόπετρας.

Η Πυργούσα κείται στο νοτιοδυτικό άκρο του Ρήγματος Κω. Με βάση την ιστορική σεισμική δραστηριότητα γύρω από την νησίδα έχουν εκδηλωθεί σεισμοί με μεγέθη έως 6 βαθμούς. Το μεγαλύτερο επεισόδιο έχει καταγραφεί από την σεισμική ακολουθία του 1968.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Γενική Γεωγραφική- Γ.Παπαδόπουλος,1909

2.Νισυριακά Χρονικά,nisyriakesmeletes.gr

3.Geodynamics and Volcanism in the Kos, Yali, Nisyros Volcanic Field-P.Nomikou, D.Papanikolaou and V.J.Dietrich

4.Σεισμοί της Ελλάδας- Β.Παπαζάχος

5.Βικιπαίδεια

6.Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδας/ΙΓΜΕ

7.Αειφόρος Ανάπτυξη του ηφαιστείου της Νισύρου -Δ.Π. Ζούζια

8.Πέντε πόδια από το Τείχος

https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/12/e-book-2023.html

9. Ο μύθος των Κώων για το Ακρωτήριο Χελώνη

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

                    Πύργος της Πυργούσας[ φωτογραφία-George Sideris ].

Ενας από τούς 2 πύργους της Περγούσας.Απο αυτούς πήρε και το όνομα "Πυργούσα".Το Περγούσα είναι παράφραση.Οι Καλύμνιοι την αποκαλούν "Βεργούσα"[ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΤΣΟΣ].

Νήσος Πυργούσα.

Χάρτης του Kiepert Heinrich του 1890. Διακρίνεται η Πυργούσα,Παχειά ,η νησίδα Ιστρος[Γυαλί]και η Νίσυρος.

Χάρτης του Nicolas Langlois το 1640, δείχνει την Νίσυρο[Nizari] , Κω [Lango], τον Καλόγερο[Coloiero] και την Πυργούσα [Chirana;] και Παχειά[Lefindra]