Η Φαρμακούσα
Σε χάρτη του JDBarbie που εκδόθηκε το 1799, το Φαρμακονήσι της Δωδεκανήσου.
Το Φαρμακονήσι συναντάται περίπου στο μέσο του ελλειψοειδούς πλατώ Κω-Σάμου, τα βάθη του οποίου δεν ξεπερνούν τα 100μ.
Πριν από 12.000 χρόνια αποτελούσε τμήμα της μεγάλης ξηράς που ήταν ενωμένη με την μικρασιατική χώρα. Εξαιτίας της σημαντικής γεωγραφικής θέσης του ίσως είχε κατοικηθεί από την παλαιολιθική περίοδο.Θραύσματα από πήλινα αγγεία και λίθινα εργαλεία μαρτυρούν προϊστορική κατοίκηση.
Οι πρώτοι άποικοι του νησιού ήταν Φοίνικες, Λέλεγες και Κάρες που έφτασαν από τη Μικρά Ασία.
Στο ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα αρχαιολογικά νησάκι βρέθηκαν ίχνη από κυκλώπεια τείχη και πλούσια θαλάσσια ευρήματα.
Η Φαρμακούσα όπως ονομαζόταν παλιά, απέχει 18,270 χλμ. από το Αγαθονήσι, 10,350 χλμ. από το κοντινότερο μέρος της μικρασιατικής ακτής και 24,677 από την Αγ.Μαρίνα της Λέρου.
Γεωλογικά αποτελείται από ασβεστόλιθους,κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους που κατά τόπους γίνονται μάρμαρα και σιπολίνες, πετρώματα με υψηλή συνεκτικότητα της Πελαγονικής ζώνης, ηλικίας του Τριαδικού-Κάτω Ιουρασικού δηλαδή 245 εκ.-199 εκ.ετών.
Μεγάλα χερσαία ρήγματα δεν υπάρχουν στο νησί. Ο μεγαλύτερος σεισμός που καταγράφηκε κοντά του ήταν υποθαλάσσιος ,είχε μέγεθος 4.8[1965] και επίκεντρο στα δυτικά του νησιού. Ο τελευταίος ισχυρός σεισμός που προκάλεσε ζημιές ήταν του 1955 από το Ρήγμα της Πριήνης.
Περίπου 1χλμ. βορειοανατολικά του λιμανιού του υπάρχει η Σπηλιά Φαρμακότρυπα που πρέπει να είναι καρστική.
Νοτιοανατολικά είναι το Ακρωτήρι Ψαλίδι ένα τοπωνύμιο που συναντάται μόνο στην Κω. Η σχέση της τοποθεσίας με την πατρίδα του Ιπποκράτη, δεν είναι γνωστή. Τα δύο ακρωτήρια απαρτίζονται από διαφορετικούς γεωλογικούς σχηματισμούς όμως είναι άκρες που μοιάζουν με την λεπίδα ψαλιδιού.
Η «Φαρμακούσα» λέγεται ότι πήρε το όνομά της από βότανα από τα οποία, σύμφωνα με την παράδοση, ο Ιπποκράτης συνέλεγε τις πρώτες ύλες για τα φάρμακά του. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι το βραχώδες νησάκι σήμερα είναι άνυδρο, με χλωρίδα όσο και πανίδα όχι ιδιαίτερα πλούσια. Έχει χαρουπιές, κέδρους, μαστιχόδεντρα, αστοιβιές και αλλόφυτα. Αν την εποχή του Ιπποκράτη το νησί είχε πιο πλούσια χλωρίδα δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί με βεβαιότητα δίχως την κατάλληλη έρευνα.
Ο αείμνηστος Μιχάλης Σκανδαλίδης [Ονοματολογική ναυσιπλοΐα στο ελληνικό Αιγαίο,2001] για την ετυμολογία του ονόματος αναφέρει ότι η Φαρμακούσα είναι ομόρριζη με την Φορμικούσα. Μία λέξη βενετσιάνικης προέλευσης σύμφωνα με μεσαιωνικούς πορτολάνους. Εκτιμάει ότι πηγάζει από την ιταλική formiga [μυρμήγκι] και ότι προήλθε από το όνομα ζώου που μοιάζει στο σχήμα της ή επειδή έχει πολλά μυρμήγκια με βάση το μέγεθος του.
Από την θάλασσα διακρίνονται στο λιμανάκι του, οι γνωστοί 4 θόλοι που χρονολογούνται από τον 1ο αιώνα μ.Χ που δεν είναι άλλο από μεγάλες αποθήκες συντήρησης τροφίμων[Ιδρυμα Mείζονος Ελληνισμού]. Τα πέτρινα θολωτά κτίσματα πρέπει να έπαθαν ζημιές και να καλύφθηκαν από υλικά μετά από τον ισχυρό σεισμό του 139 μ.Χ από το Ρήγμα της Ν.Ρόδου, με μέγεθος 7.4+ βαθμών.Από τους Θόλους έως την Παλιόμαντρα αναφέρθηκαν ίχνη από κτίσματα και ψηφιδωτά της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου.
Το λεξικό του William Smith[1854] γράφει οτι το νησάκι συναντάται πριν από την είσοδο του κόλπου της Ιασού, κοντά στο ακρωτήριο Ποσείδιο, η απόσταση του από τη Μίλητο είναι 120 στάδια και ότι σε αυτό το νησί σκοτώθηκε ο Άτταλος[;].
Το 74 π.Χ, κατά τον Πλούταρχο, πειρατές από το Αγαθονήσι έπιασαν και κράτησαν όμηρο στο Φαρμακονήσι τον Ιούλιο Καίσαρα που απελευθερώθηκε μετά την καταβολή λύτρων.Ύστερα από την απελευθέρωσή του ο Καίσαρας καταδίωξε και εξόντωσε τους πειρατές.
Το 1088, επί αυτοκρατορίας Αλέξιου Κομνηνού ανήκει στην Ιερά Μονή της Πάτμου και χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος.
Για τον οθωμανό περιηγητή Πίρι Ρέις στον πορτολάνο που σχεδίασε το 1513, είναι το Μπουλαματς: «απο το Αγαθονήσι εως το Φαρμακονήσι είναι 18 μίλια. Μοιάζει με μαύρο βουνό, το λιμάνι του βλέπει στα νοτιοανατολικά. Εκεί υπάρχει ένα ερειπωμένο κτίσμα μπροστά απο το οποίο ρίχνουν άγκυρα. Οπουδήποτε αλλού τα νερά είναι ρηχά.Οσοι χρειάζονται να πιουν πόσιμο νερό σε απόσταση ενα παλαμάρι μέσα στη στεριά υπάρχει σε καλαμιές μια τρύπα εκει μπαίνουν με κερί και παίρνουν νερό».
Σε χάρτη του Isolario του Benedetto Bordone που εκδόθηκε το 1547, στο Fermaco σημειώνεται ένας ναός μάλλον ο Αγ.Γεώργιος στο κέντρο του νησιού, δίχως πύργους. Ομως, ο Αη Γιώργης, φέρεται ότι χτίστηκε το Μάιο του 1921.Αρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι η παλαιότερη εκκλησία του Αγ.Γεωργίου πρέπει να έπαθε μεγάλες ζημιές στις 22 Φεβρουαρίου 1653 από το τρομερό σεισμικό συμβάν τουλάχιστον 7.1 βαθμών που εκδηλώθηκε στην Τουρκία από το Ρήγμα Buyuk Menderes Graben.
Στη βάση του ναού του Αγ.Γεωργίου ίσως υπάρχουν αρχαία ερείπια. Οι πύργοι είναι μάλλον ελληνιστικής περιόδου,πιθανότατα έπαθαν ζημιές το 199-198 π.Χ από το σεισμικό επεισόδιο που εκδηλώθηκε νότια της Ρόδου.
«Ανατολικά των Λειψών υπάρχει το Φαρμάκω ένα νησί φτωχό και γυμνό χωρίς πηγές στο οποίο ζούνε 3 οικογένειες βοσκών», αναφέρει ο Ιταλός εξερευνητής και γεωλόγος Ardito Desio, το 1922-1924. Πληθυσμιακά ιστορικά στοιχεία δεν διαθέτουμε.
Τον Νοέμβριο του 1943 γίνεται ορμητήριο των Γερμανικών στρατευμάτων και έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στην μάχη κατά της νήσου Λέρου σύμφωνα με τις πληροφορίες του Λεριού Frantsesko DiPierro.
Τα ίχνη μόνιμης βόσκησης υποδηλώνουν ότι το νησί κατοικήθηκε πριν από λίγα χρόνια. Ισως μετά το διπλό σεισμικό συμβάν του 1955 και 1956 το νησί να εγκαταλείφθηκε. Σήμερα υπάρχει ένα στρατιωτικό φυλάκιο.
Το νησάκι έχει έκταση 3.64 τετρ.χλμ. και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 10 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Το υψηλότερο σημείο του είναι 106 μ. στην Παλιόμανδρα, στο νότιο τμήμα του νησιού.
Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λέρου ο οποίος έχει παραχωρήσει βοσκότοπους συνολικής έκτασης 600 στρ. σε 3 κτηνοτρόφους με 400 αιγοπρόβατα.
Λόγω της θέσης του κοντά στα τουρκικά-ελληνικά θαλάσσια σύνορα, στο ανατολικό Αιγαίο αποτελεί συχνά ενδιάμεσο σταθμό παράνομης μετανάστευσης προς την ΕΕ.
Γεωδίφης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
