Αρχαία Καρίς,ακρόπολη του Αη Νικόλα και το ενεργό ρήγμα Παραδείσι
Φωτογραφία από το αρχαίο τεχνικό έργο υδρομάστευσης στην τοποθεσία του Αη Νικόλα. Η περιοχή διακρίνεται για την πλούσια ιστορία, τα σπουδαία αρχαιολογικά ερείπια και την πολύ ενδιαφέρουσα γεωλογία. Πριν από καιρό με τον Κώστα Κωστογλάκη επισκεφθήκαμε αυτή την σημαντική και άγνωστη περιοχή της Κω.
Για τον Μ.Σκανδαλίδη ο Άγιος Νικόλαος είναι περιοχή με ερείπια ομώνυμου ναού στο Ψαλίδι. Ο Ν.Ζάρακας αναφέρει ότι ο Αης Νικόλας βρίσκεται βόρεια της τοποθεσίας Κρωτήρα όπου υπάρχουν τα ερείπια του ομωνύμου ναυδρίου.
Εδώ βρισκόταν πριν από 5,7 εκ.χρόνια η Παλαιολίμνη του Τρίοπα, μία από τις σημαντικότερες αρχαίες λίμνες του νησιού, που χάθηκε πριν από 2 εκ. χρόνια. Πριν ακόμη φανούν οι πρώτοι κάτοικοι ζούσαν μόνο γαστερόποδα λιμναίου περιβάλλοντος ενώ οι τύρφες και οι λιγνίτες μαρτυρούν ότι ήταν ένα οικοσύστημα που βρισκόταν ήδη σε παρακμή.
Το ύψωμα αποτελείται από θαλάσσιες πλειστοκαινικές αποθέσεις στις οποίες επικρατούν ψαμμίτες, κροκαλοπαγή, μαργαικοί και βιογενείς ασβεστόλιθοι.
«Εις τον προ της Λάμπης του Ψαλιδίου επιμήκη γήλοφον υψηλόν περί τα 5μ. υπάρχουσι πλουσιώτερα λείψανα πολλών αρχαιοτήτων όλων των χρονικών εποχών, εκ των οποίων τα Ελληνορωμαϊκά φαίνονται πλεονάζοντα, όπως και ερείπια ναών αρχαίων σώζονται και εκκλησιών μεγάλων Βυζαντινών χρόνων εκ των οποίων και πολλά πλούσια μάρμαρα μετά κιόνων εξήχθησαν μεταφερθένα στον Αγ.Νικόλαον και επί τόπων επιφανεστέρων ανακαλύφθηκαν τάφοι μετά πλουσίων αρχαίων Ελληνικών ευρημάτων. Σε αυτούς βρέθηκε σκέπη χρυσή μετά πολλών γραφών από τον τούρκο Σαρή ο οποίος πλούτισε από την πώληση της. Ο ψηλός γήλοφος δείχνει ότι κατείχε θέση ακροπόλεως.» αναφέρει στα Αρχαία του ο Ιακ. Ζαρράφτης.
Επιπλέον, ο Ζαρράφτης εκτιμά ότι δυτικά από την ακρόπολη, προς την Λάμπη του Ψαλιδιού, δεν είναι απίθανο να υπήρχε λιμάνι όπου διακρίνονται ίχνη από προκυμαία. Τονίζει την ύπαρξη διαφόρων λειψάνων πολυπληθούς συνοικισμού κάτω από το ύψωμα του Αη Νικόλα, και υποθέτει ότι βρισκόταν αρχαία πόλη που καταστράφηκε από σεισμό. Συνδέει το μυτερό ακρωτήρι Ψαλίδι με την αρχαία Καρίδα [Κουρίς, δωρικά Κωρίς ή Καρίς] δηλαδή το όνομα που ονομαζόταν παλιά η Κως πριν επονομαστεί Μεροπίς σύμφωνα με το λεξικό του Στ.Βυζάντιου.
Ο εραστής της κωακής γης πετάει στο τραπέζι τις ιδέες του Leake και Rayet, διερωτάται κατά πόσο η αρχαία Αστυπάλαια μπορεί να βρισκόταν στην άκρα του Ψαλιδιού, άν και υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις για την ύπαρξη της, αλλά καταλήγει ότι τα ερείπια δεν έχουν να κάνουν με την Αστυπάλαια. Εντυπωσιάζεται από τα αρχαία και τις ψηλές ημικυκλικές ξερολιθιές [δαμάκια] και εκτιμά ότι η πόλη με τα προάστια της μπορεί να είχε 15.000 κατοίκους.
Ενα από τα ενδιαφέροντα σημεία της περιοχής είναι αναμφίβολα το θολωτό κτίσμα της αρχαίας πηγής του Αη Νικόλα όπου κατά τον Ζαρράφτη επί του μονολίθου υπήρχε αρχαίος πύργος και ομώνυμο εκκλησίδιο.«Προς Α. φαίνεται ρύαξ κατερχόμενος από τινα θέσην υψηλήν, εις ήν υπάρχει εκκλησίδιον επ' ονόματι του Αγίου Νικολάου, παρ' ό και πύργος αρχαίος επι μονολίθου και πηγή ύδατος προς Δ. αυτού».Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρον πέτρινο έργο υδρομάστευσης ανάλογο με αυτό της Βουρίνας. Δεν έχει μελετηθεί από τους Ιταλούς αρχαιολόγους. Σήμερα υπάρχουν ερείπια, όμως στον ιταλικό κτηματολογικό χάρτη της Κω σημειώνεται η θέση των ερειπίων καθώς και οι συντεταγμένες της ομώνυμης πηγής. Η θολωτή στοά της πηγής εξακολουθεί να υφίσταται, το εκκλησίδιο μάλλον γκρεμίστηκε από τον σεισμό του 1933.
Η πηγή του Αγίου Νικολάου συναντάται σε υψόμετρο περίπου 48 μ. από την στάθμη της θάλασσας. Στις 11/1/2014 το νερό της πηγής στους 18,8 βαθμούς Κελσίου είχε ph [πεχά] περίπου 7,25 δηλαδή ήταν από ουδέτερο προς ελαφρώς αλκαλικό υδατικό διάλυμα.
Η πηγή βρίσκεται στην επιφάνεια του ενεργού κανονικού Ρήγματος Παραδείσι που έχει μήκος 4 χλμ.Πρόκειται για καρστική πηγή στο κράσπεδο του λόφου που μαρτυρά την ύπαρξη ρηχού ελεύθερου υδροφόρου μικρής υδροπερατότητας Σχετίζεται με την λειτουργία του ρήγματος το οποίο δεν είναι ξεκάθαρο άν ενεργοποιήθηκε από την σεισμική δόνηση του 2017. Οι ζημιές σε κατοικίες της περιοχής ίσως οφείλονται στην εγγύτητα τους με το υποθαλάσσιο ρήγμα που έσπασε. Τελευταία, με προβληματίζει το γεγονός έκλυσης υψηλής ραδιενέργειας από μία περιοχή που λογικά έπρεπε να έχει από τις χαμηλότερες.
Το μόνο που γνωρίζουμε για την αρχαία Καρίδα είναι μία επιγραφή [Ανδρόμνη- στοριδών Καριν- δάν] που βρέθηκε στο Ασκληπιείο το 1843 και δημοσιεύθηκε από τον Βρετανό Leake [1777-1860] έναν μανιώδη αρχαιοσυλλέκτη ιδιαίτερα αρχαίων ελληνικών νομισμάτων, στρατιωτικό, διπλωμάτη, τοπογράφο και συγγραφέα. O Leake άν και δεν γνώρισε από κοντά την Κω εκτιμούσε ότι η Αστυπάλαια ήταν στο ακρωτήριο Ψαλίδι. Τα κείμενα και τις επιγραφές του νησιού του τα έδωσε ο Graves, διοικητής του αγγλικού στόλου στις ακτές της Μικράς Ασίας.
Η Καρίδα σχετίζεται με τους Κάρες ,το πελασγικό φύλο που έφτασε από την Μικρά Ασία στο νησί. Η τοποθεσία του Αη Νικόλα βρίσκεται μεταξύ του Τρίοπου και της πόλης Κω. Στο Τρίοπο υπάρχουν θεμέλια με πελασγικά τείχη της Ακρόπολης των Τριοπίδων. Πιθανόν η Ακρόπολη του Αη Νικόλα ήταν ενδιάμεσος σταθμός πριν ακόμη γίνει η μετανάστευση, εξαιτίας κάποιας φυσικής καταστροφής, προς την Μεροπίδα.
Η αρχαία Καρίδα, άν όντως υπήρξε ως πόλη, πρέπει να ήταν σημαντική και προγενέστερη της Μεροπίδας. Κατά τον Ζαρράφτη στην τοποθεσία υπάρχουν ερείπια διαφόρων περιόδων. Η επανακατοίκηση μαρτυράει την σπουδαιότητα της περιοχής. Η τοποθεσία είχε νερά αφού αρκετές πηγές βρίσκονται κατά μήκος του ρήγματος, ήταν παραθαλάσσια και απέναντι από την μικρασιατική ακτή, σε χαμηλό ύψωμα που χρησίμευε ως παρατηρητήριο και για αμυντικούς λόγους.
Αν δεχτούμε ότι τα πράγματα έχουν έτσι μπορούμε να προσεγγίσουμε την θέση της με βάση την εξέλιξη της αρχαίας ακτογραμμής.
Η παλαιοακτή του 411 π.Χ περνούσε μεταξύ του ξενοδοχείου Sun Palace και νότιου άκρου του βιότοπου δηλαδή ακριβώς πάνω από την Λάμπη του Ψαλιδιού. Τα λείψανα της Καρίδας ίσως βρίσκονται γύρω από τον επαρχιακό δρόμο, στους πρόποδες του γήλοφου.
Η αρχαία Καρίδα πολύ πριν το 411 π.Χ άν καταστράφηκε από σημαντικό σεισμικό επεισόδιο, αυτό κατα πάσα πιθανότητα προήλθε από ένα από τα δύο μεγάλα συστήματα διάρρηξης της περιοχής: Το Ρήγμα Gokova που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τον Αη Νικόλα και το Ρήγμα Κω που διασχίζει κατά μήκος τις νότιες ακτές του νησιού.
Τα ελληνορωμαϊκά και τα βυζαντινά ερείπια που αναφέρει ο Ζαρράφτης είναι βέβαιο ότι υπέστησαν καταστροφές από τους σεισμούς του 411 π.Χ και 334, 469, 554 και 1493 μ.Χ.
Το Gokova κάθε περίπου 177 χρόνια δίνει έναν καταστροφικό σεισμό. Αν η καταστροφή της Καρίδας σχετίζεται με βίαιο παρελθοντικό επεισόδιο του Gokova προς το παρόν δεν μπορεί να υποστηριχθεί αυτή η υπόθεση. Χρειάζεται συστηματική αρχαιολογική και γεωλογική έρευνα για να δοθούν οι πλέον κατάλληλες απαντήσεις σχετικά με την ύπαρξη της χαμένης Καρίδας και πότε αυτή καταστράφηκε.
Γεωδίφης
[πρωτοδημοσιεύθηκε στο e-book, «Παιδί της Ρέας», 6/1/2019]
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Μια σειρά από παράκτιες ράχες και πετρώματα στο Ψαλίδι της Κω, δείχνουν διαδοχική ανάκαμψη του βόρειου άκρου κατά τη διάρκεια των μέγιστων σεισμών. Η ράχη πολύ κοντά στην ακτή είναι η σημερινή κορυφογραμμή της παραλίας. Επόμενη στην ενδοχώρα είναι η ράχη του Ζαρράφτη του 1880-1920. Περαιτέρω εσωτερική είναι μια ράχη που χρονολογείται περίπου 3000-2500 χρόνια πριν, και η αμυδρή ράχη κοντά στη βάση των λόφων χρονολογείται σε περίπου 6.000-5.500 χρόνια πριν.
Η τοποθεσία του Αη Νικόλα στο Ψαλίδι και το Ρήγμα Παραδείσι[κόκκινη γραμμή].
Η μικρασιατική ακτή και αρχαία από την τοποθεσία του Αη Νικόλα
Η τοποθεσία με τα ερείπια .
Κοράλλια από την εποχή που η περιοχή καλυπτόταν από θάλασσα
στον Αη Νικόλα , προγενέστερο της αρχαίας λίμνης.
Απολιθωματοφόρα στρώματα ψαμμίτη, ηλικίας 5-2 εκ.ετών, στην περιοχή του Αη Νικόλα. Ο ψαμμίτης(από την λέξη άμμος) είναι κλαστικό ιζηματογενές πέτρωμα το οποίο αποτελείται από συγκολλημένους κόκκους άμμου. Αποτελείται από χαλαζία ή και αστρίους, διότι αυτά είναι τα πιο κοινά ορυκτά στη γήινη κρούστα.Πετρώματα που αποτελούνται κυρίως από ψαμμίτη επιτρέπουν συνήθως την διήθηση του νερού και άλλων υγρών και είναι αρκετά πορώδη για να αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες ρευστών, καθιστώντας τα πολύτιμους υδροφόρους ορίζοντες και δεξαμενές πετρελαίου. Λεπτόκοκκοι υδροφορείς, όπως οι ψαμμίτες, είναι πιο ικανοί να φιλτράρουν τους ρύπους από την επιφάνεια από ότι βράχια με ρωγμές και σχισμές, όπως ασβεστόλιθοι ή άλλα πετρώματα. Ψαμμίτης έχει χρησιμοποιηθεί για την εγχώρια κατασκευή και τα οικιακά είδη από τους προϊστορικούς χρόνους, και συνεχίζει να χρησιμοποιείται. Το περιβάλλον όπου εναποτίθεται είναι ζωτικής σημασίας για τον καθορισμό των χαρακτηριστικών του προκύπτοντος ψαμμίτη. Κύρια περιβάλλοντα απόθεσης μπορεί να είναι χερσαία ή και θαλάσσια όπως αυτά του Αγ.Νικόλα.