Τα 20 και κάτι δευτερόλεπτα που άλλαξαν την Κω
Το Gelsomino, η θρυλική μουριά και ο άγνωστος αγωγιάτης με τα κοφίνια στους φαρδείς και μεγάλους δρόμους της νέας πόλης, μετά από τον καταστροφικό σεισμό του ΄33.
Ο σεισμός συνέβη στις 8 π.μ. και κάτι στις 23 Απριλίου 1933, στον θαλάσσιο χώρο Κω-Νισύρου, έξω από την Χαλκήπετρα.
Μέχρι σήμερα, παραμένει μια από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές στην ιστορία του νησιού. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ρήμαξε ένα μεγάλο μέρος της πόλης και όχι μόνο.
Αυτό το ιστορικό γεγονός αναφέρεται συχνότερα ως ο «Μεγάλος Σεισμός» της Κω.
Ο σεισμός προκλήθηκε από μια γνωστή ζώνη διάρρηξης ρηγμάτων, το Ρήγμα Κω και όχι αυτό που προκάλεσε τον σεισμό του 2017 [Ρήγμα Gokova- Κεραμεικού].
Παλιοί μου έχουν μιλήσει για το σεισμό όπως τον έζησαν ή άκουσαν να λένε για αυτόν.
Ακόμη και τώρα φέρνω στη μνήμη μου τον Μαστροδημήτρη του Ταρσανά,το φιλαράκι Θεολόγο στα Μπάνια, το θείο μου Γιώργη στο γραφείο του αδελφού Άγγελου, τον Λοχία στο Αμαρρυλίς, την μάνα μου εκεί στον μυκηναικό Λάκκο,τον ήρεμο και πάντα χαμογελαστό πατέρα μου Μιχάλη, τον καλό του φίλο ιερολοχίτη κυρ Αντώνη, τον παρτιζιάνο Μάριο με την μιτράλια του στα βουνά του Πιεμόντε, την αρχαία ιέρεια του Απόλλωνα Βάντα της Αλάσαρνας, όλους στην αυλή του πατρικού, στην οδό των αναμνήσεων της πανάρχαιας Ακρόπολης της Κω.
Θυμίζοντας μου άλλη μια φορά πως ο χρόνος δεν περιμένει κανένα,τίποτα και ότι παραμένει ο μεγάλος δάσκαλος και ο σοφότερος σύμβουλος όλων.
Εδώ είναι το παρασκήνιο μέσα από 10 άγνωστες πτυχές και αδημοσίευτες αναφορές-μαρτυρίες απλών συνανθρώπων μας, που δεν είναι πια κοντά μας:
1.Ενα παράξενο βουητό;
Έβγαινε από τη γη μου είπαν όσοι τον βίωσαν.Τι ακριβώς ένοιωσαν;
Το στιγμιαίο συμβάν διήρκησε 20 δευτερόλεπτα ή ακόμη 27 για άλλους.
Τη νύχτα ειπώθηκε ότι προηγήθηκαν μικρότερες δονήσεις οι οποίες ήταν ο πρόλογος του ισχυρού σεισμού που θα ακολουθούσε.
Ο σεισμός ξεκίνησε με μία κατακόρυφη κίνηση λίγο πριν από τις 8.00 η ώρα. Πριν από αυτόν υπήρξαν κυματοειδείς λιγότερο αντιληπτές δονήσεις από τους πολλούς.Το ίδιο έγινε και στην Καρδάμαινα, νοτιοανατολικά από το επίκεντρο.
Ενα παράξενο βουητό έβγαινε από τη γη, από το σπάσιμο των τεμαχών του ρήγματος και την μετατόπιση των πετρωμάτων,ήταν ήπιος στην αρχή και σιγά σιγά γινόταν πιο τρομακτικός, όλη η πόλη της Κω άρχισε να κουνιέται σε ρυθμούς που κανένας πριν δεν είχε ζήσει. Ο χρόνος σε όλους φάνηκε ατελείωτος.
2.Πλάγια και κατακόρυφη κίνηση;
Από πλάγια η φορά του σεισμού έγινε κατακόρυφη και τα σπίτια κατέρρευσαν σαν χάρτινα κουτιά, αυτό το άκουσα από πολλούς. Αυτό μου έμεινε στην σκέψη, μου το έλεγαν όλοι. Τι μπορεί να έγινε;
Οι σεισμογράφοι του σήμερα θα κατέγραφαν κυματομορφές αφιλτράριστες και φιλτραρισμένες υψηλής διέλευσης και αυτές είναι βέβαιο ότι αφορούσαν την κατακόρυφη κίνηση, με μέγεθος Μ.6.6. Όμως η πλάγια τι ήταν;
Κάτι μικρότερο ήταν κρυμμένο στα επιφανειακά κύματα χαμηλής συχνότητας και υψηλού πλάτους του M6.6. Ενας ακόμη σεισμός που έγινε λίγο πριν από τον κατακόρυφο και αυτός ήταν που μεγάλωσε την χρονική διάρκεια του σεισμού.
Ακόμη και για τους σημερινούς σεισμογράφους όταν δύο γεγονότα φτάνουν σχεδόν ταυτόχρονα, είναι δύσκολο να δεις τι συμβαίνει. Το 2021, τα παγκόσμια δίκτυα έχασαν ένα σεισμό M8.1 επειδή κρυβόταν στο σήμα ενός M7.5. Αυτός ο σεισμός ήταν απομακρυσμένος, επομένως δεν υπήρχαν τοπικά δίκτυα για να βοηθήσουν.
Το ίδιο συνέβη και στην Ε.Θέρμη από ένα σεισμό που ποτέ δεν καταγράφηκε από τα δίκτυα το 2017, αλλά προκάλεσε αναστάτωση στον κόσμο και ένα μικρό τσουνάμι κατά τα λεγόμενα του αξέχαστου φίλου Θεολόγου Βαβλά.
Στο σεισμό του ΄33 δραστηριοποιήθηκαν δύο ρήγματα της μεγαλύτερης ζώνης διάρρηξης Κω με διαφορετικά χαρακτηριστικά που μέσα σε ελάχιστο χρόνο έφεραν το μοιραίο.
Το ρήγμα Πιπεριά είναι αυτό που έκανε τη μεγάλη ζημιά, όμως έφταιγε το πρώτο που ακόμη αναζητώ.
3.Πυκνό σύννεφο σκόνης στο λιμάνι;
Η κατακόρυφη κίνηση προκάλεσε τις ρωγμές στα κτίρια, μετακίνησε το νερό από τις υπόγειες λεκάνες και προκάλεσε το πυκνό σύννεφο σκόνης που σηκώθηκε από τα ερείπια της πόλης και κινήθηκε προς το λιμάνι λόγω του ανέμου. Από το κατακόρυφο συμβάν έγινε ανύψωση της ακτής και παρατηρήθηκε κλίση των μιναρέδων προς ΝΑ, του τρούλου του Κυβερνείου ακόμη και των καμπαναριών.
Επίσης παρατηρήθηκε μείωση της παροχής της πηγής της Ζιάς και της πηγής του Λινοπότη ενώ στον Ελαιώνα της Καρδάμαινας η παροχή της πηγής λέγεται ότι αυξήθηκε.
4.Ηφαιστειακό επεισόδιο από τη Νίσυρο;
Στην Καρδάμαινα πηγάδια ξεχείλησαν μετά από το σεισμό και επανήλθαν, ενώ έντονη ήταν η οσμή υδροθείου στην κοιλάδα με τα χαλαρά εδάφη της. Στα ορεινά της, ΒΑ έγιναν κατολισθήσεις ιδίως στην τοποθεσία Μάρμαρα, ενώ παρατηρήθηκε σκόνη που οι κάτοικοι νόμισαν ότι συνέβη από κάποιο ηφαιστειακό επεισόδιο και γι΄αυτό συνέδεσαν τον σεισμό με το ηφαίστειο της Νισύρου, κάτι που βέβαια δεν ισχύει.
Η Καρδάμαινα έπαθε μεγάλες ζημιές όπως και η Αντιμάχεια άλλωστε βρίσκονται πάνω σε μία τεκτονική τάφρο με ιδιαίτερα χαλαρά εδάφη που βυθίζεται στο γεωλογικό χρόνο.
Στην Κέφαλο οι ζημιές ήταν λιγότερες, επειδή ήταν πιο μακριά από το επίκεντρο και το σεισμογόνο χώρο.
5.Ο «Κατακλυσμός»;
Μετά από το σεισμό ακολούθησε ο μεγάλος «Κατακλυσμός» ,τότε νόμιζαν ότι ήρθε το τέλος του κόσμου και ότι θα βούλιαζαν στη λάσπη ή ότι η θάλασσα θα έπαιρνε τις σκηνές τους που είχαν στήσει κοντά στη θάλασσα.Η καταιγίδα ευτυχώς κόπασε και έτσι είχαν όλο τον καιρό να ασχοληθούν μόνο με το σεισμό.
Δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν την ιδέα ότι προκλήθηκε από το σεισμό. Μερικοί συσχέτισαν τη βροχή με το σεισμό επειδή τη βίωσαν μετά από αυτόν. Αυτό είναι πιθανώς μια σύμπτωση. Δεν υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ σεισμών και καταιγίδων. Οποιαδήποτε αντιληπτή σύνδεση είναι πιθανόν αποτέλεσμα σύμπτωσης ή παρερμηνείας των ατμοσφαιρικών συνθηκών. Η καταιγίδα ήταν μια ανοιξιάτικη μετεωταραχή που συχνά παρατηρείται αυτή την περίοδο του χρόνου, η οποία ίσως οξύνθηκε από την ιονισμένη ατμόσφαιρα.
Υπάρχει σχέση μεταξύ σεισμού και βροχής; Εάν υπάρχει, μένει να εξηγηθεί πώς συμβαίνει. Στον σεισμό Kaikoura του 2016 στη Νέα Ζηλανδία, η πλησιέστερη μεγάλη πόλη του Ουέλινγκτον βίωσε φώτα του σεισμού στον ουρανό[οπως το 2017 στην Κω], έντονη ομίχλη και βροχοπτώσεις όλου του μήνα την επόμενη μέρα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με το γιατί τα φώτα στον ουρανό συνδέονται με μεγάλους σεισμούς λόγω της ανάπτυξης και της απελευθέρωσης θετικών ηλεκτρικών φορτίων στον φλοιό της γης, και ίσως αυτές οι δυνάμεις προκαλούν επίσης πυρήνα νεφών και βοηθούν στην πυροδότηση βροχόπτωσης μεγαλύτερης από την κανονική, εάν υπάρχουν προϋπάρχουσες συνθήκες για βροχοπτώσεις. Δυστυχώς αυτό είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί και έχουμε μόνο ανέκδοτα στοιχεία μέχρι στιγμής.
6.Ομαδικός Τάφος;
Λέγεται ότι πέθαναν 178 συνάνθρωποι μας, όμως τον ακριβή αριθμό ποτέ δεν θα το μάθουμε. Ήταν περισσότεροι. Οι παλιοί μου μίλησαν για ομαδικό τάφο όπου θάφτηκαν αταύτιστα θύματα του σεισμού, όμως ποτέ δεν μπόρεσα να τον εντοπίσω. Πρέπει να βρίσκεται στον Αη Γιάννη 7 Βήματα. Θα μπορούσε να αναζητηθεί και να γίνει ένα μνημείο για τα θύματα του σεισμού.
7.Το επίκεντρο του σεισμού;
Κάποιοι υποστηρίζουν την άποψη ότι προήλθε από το Ρήγμα του Κεραμεικού. Σύμφωνα με το Αστεροσκοπείο:«τὸ ἐπίκεντρον τῶν σεισμών διαπιστοῦται ὅτι εὑρίσκεται εἰς τὸ στόμιον τοῦ Κεραμεικού κόλπου. Τὸ ὅτι τὸ ἐπίκεντρον εὑρίσκεται πλησιέστατα πρὸς τὴν νῆσον Νίσυρον, ἐξάγεται καὶ ἐκ τοῦ γεγονότος, ὅτι αι πηγαὶ τῆς νήσου ἐστείρευσαν».
Η μετασεισμική δράση του ρήγματος, οι ζημές και οι παρατηρήσεις πεδίου εκτός από τα όργανα του Αστεροσκοπείου μας λένε ότι ο σεισμός προήλθε από το Ρήγμα Κω.
Μετά από το σεισμό η διοικητική μηχανή των κατακτητών, σε αυτό θέμα, λειτούργησε υποδειγματικά.
Μια καταστροφή αυτού του μεγέθους μπορούσε να σβήσει την Κω από το χάρτη.
8.Το «άγνωστο» τσουνάμι
Λίγο μετά από τον σεισμό ένα τσουνάμι που ξετυλίχθηκε σε 2, 3 ή περισσότερες ακολουθίες κυμάτων έπληξε σχεδόν όλο το νησί. Χτύπησε διαίτερα την πόλη η Κω[Β.Γεωργίου,Μητρόπολη κά], Μαρμάρι, Τιγκάκι, Καρδάμαινα. Τα ύψη των κυμάτων κυμάνθηκαν από 2-3 μ. σύμφωνα με μαρτυρίες συμπατριωτών μας.
Οι Ιταλοί χορήγησαν αμέσως σκηνές, έφτιαξαν καταυλισμούς ενώ άμεσα μετέφεραν τους τραυματίες με πλοία σε Ρόδο και Λέρο. Ενα μεγάλο λάθος που έκαναν ήταν που εγκατέστησαν οικισμούς κοντά στη θάλασσα,κάτι το οποίο δεν πρέπει να γίνεται λόγω κινδύνου τσουνάμι.
9. Νέα πόλη σε άλλη τοποθεσία;
Τη φυσική καταστροφή διαχειρίστηκαν κατοχικές δυνάμεις χωρίς τα εργαλεία που διαθέτουμε σήμερα. Έπαιξε αρκετά το σενάριο να φτιαχτεί μία νέα πόλη σε άλλη τοποθεσία, κάτι που δεν έγινε.
Από το σεισμό έπαθε ζημιά το δίκτυο ηλεκτρικής εγκατάστασης και το υδραγωγείο με αποτέλεσμα να μείνει χωρίς νερό η πόλη της Κω. Το πρόβλημα λύθηκε με τη μεταφορά νερού από άλλα μέρη.
Μετά τον σεισμό του Απριλίου 1933, Ιταλοί μηχανικοί με τον Miari Giussepe[1885-1969] συμμετέχoυν στο σχέδιο δράσης για την ανακούφιση της Κω και αργότερα μαζί με τον αρχιτέκτονα Mario Paolini, τον μηχανικό Baroni και τους τοπογράφους Giovanni Paresce και Rocca, για το γενικό σχεδιασμό και τις εργασίες ανοικοδόμησης της νέας πόλης.
Μέσα σε 3 χρόνια μια μάζα από ερείπια μετατράπηκε στην Κω που σήμερα όλοι γνωρίζουμε. Μια αντισεισμική πιο ασφαλή πόλη που άντεξε το 2017, και σε αυτό συνέβαλε ο μακαρίτης Mario Lago, να λέμε και του στραβού το δίκαιο.
Ο σεισμός κατέστρεψε την πόλη, σκότωσε όμως από την άλλη πλευρά αποκάλυψε την ιστορία, την καρδιά και τον χαρακτήρα της Κω.Χωρίς τις ανασκαφές που ακολούθησαν ίσως να μην μαθαίναμε ποτέ σημαντικά πράγματα για το παρελθόν και την ιστορία του νησιού.
10.Δεν ήταν η πρώτη φορά
Όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που έγινε ένα συμβάν όπως αυτό.Έχει συμβεί ξανά, τουλάχιστον 3 φορές[411 π.Χ, 554 μ.Χ, 1493 μ.Χ] κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Κω.
Σιγά σιγά κατάλαβα ότι η πόλη και οι οικισμοί της έχουν τρωτά σημεία λόγω της γεωγραφικής θέσης τους, των εδαφών της και κυρίως λόγω της γεωμετρίας των ρηγμάτων που την περιβάλλουν.
Ήξερα για το ρήγμα της Κω και τις άλλες ζώνες διάρρηξης, αλλά λίγα. Αυτό το συμβάν με έκανε να ασχοληθώ βαθιά με τη τοπική γεωλογία και την κληρονομιά της .
Έτσι γεννήθηκε η Ιστορία των Σεισμών της Κω, το βιβλίο που επικαιροποιήθηκε πρόσφατα και αναφέρει με λεπτομέρειες τι ακριβώς συνέβη κατά το παρελθόν και τι αναμένουμε για το μέλλον της Κω.
Μπορείτε να κατεβάσετε τα βιβλία από εδώ. Διανέμονται δωρεάν.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Προφορικές μαρτυρίες-Παρασκευή Μάρκογλου Ιερομνήμων, Οικ. Grasso [Μάριος, Βάντα], Δημήτρης Μάρκογλου, Μιχάλης Ιερομνήμων, Αντώνης Ζαράφτης, Γεώργιος Γεωργαλλής, Ευθύμιος Τρακόσας[Λοχίας] και Θεολόγος Βαβλάς.
2. Messangero di Rodi και αθηναικές εφημερίδες της εποχής
3. Γεωστοχασμοί, 2010
4.Ιστορίες πριν από τον σεισμό-Ε.Χ.Κάσδαγλης,1998
5.Κωακό Λεύκωμα-Ν.Μανούση,1934
6.Ιστορία των Σεισμών της Κω, 2018-2023
https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/02/e-book.html
7.«Οκτώ και Kάτι, 23 Απριλίου 1933»,επετειακό βιβλίο για τον σεισμό του ΄33, έκδοσης 2022
Η Δεύτερη Ανάσταση του Πάσχα λίγες μέρες πριν από τον σεισμό του 1933, οδός Β.Παύλου , αριστερά το Δημαρχείο [Δημ.Κανάρης].
Το Ρήγμα Κω και το επίκεντρο του σεισμού του ΄33.
Σχέδιο πρόσοψης ιδωτικού κτιρίου, πόλη της Κω- 1933.
Χερσαία ενεργά ρήγματα της Κω.
