Η Κάλυμνος ,Νίσυρος, Κως και η αρχαία πειρατεία
Δεν ήταν η πρώτη φορά, την κλασική περίοδο και τουλάχιστον από την Εποχή του Χαλκού τα νησιά μας έδιναν ένα συνεχή αγώνα απέναντι στους αιμοβόρους ληστές της θάλασσας.
Έχουν ιστορίες να πουν για την πειρατεία τα Δωδεκάνησα, από το Αγαθονήσι, Λέρο, Πάτμο, Φαρμακονήσι, Κω,Κάλυμνο, Νίσυρο έως την Ρόδο, Καστελλόριζο. Οι ιστορίες είναι πανάρχαιες, πιο αυθεντικές, δοξασμένες και γεμάτες διδάγματα για μια δραστηριότητα που καλά κρατά μέχρι τις μέρες μας.
Η πειρατεία δεν γεννήθηκε στην Καραιβική όπως προσπαθεί να μας πείσει, να διδάξει το Χόλιγουντ.
Η λέξη «πειρατεία» είναι ελληνική, και οι πρώτοι πειρατές της ιστορίας πιθανώς ήταν Έλληνες.Οι Κρήτες Μινωίτες ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν ναυτικό ειδικά για την καταπολέμηση της πειρατείας.Ο λατινικός όρος πειρατής προέρχεται από τη λέξη πειράω, μία λέξη που μπορεί να έχει σχέση με τον Πειραιά, το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας,. Πειρατής είναι αυτός που επιτίθεται σε πλοία. Ακόμη και ο παλιότερος χρησιμοποιούμενος όρος για τον πειρατή, ο ληστής είναι και αυτός ελληνικός.
Δυστυχώς από άγνοια κυρίως υποτιμούμε την δικιά μας ιστορία που πάει αρκετές χιλιετίες πίσω. Είμαι βέβαιος αν ο αρμόδιος φορέας τουρισμού, προσέθετε στο υπάρχον προιόν τα αρχαία κείμενα, τις ιστορίες των προγόνων μας, θα προέκυπτε κάτι το μαγικό που ανάλογο του δεν θα υπήρχε σε όλο τον κόσμο.
Δεν μπορείς να σβήσεις το παρελθόν, την ιστορία σου απλώς και μόνο επειδή δεν την γνωρίζεις και νομίζεις ότι δεν ταιριάζει στο παρόν που γράφουν οι άλλοι για τους δικούς τους λόγους.
Εδώ είναι ένα απόσπασμα από ένα σημαντικό βιβλίο που αναφέρεται στην πειρατεία της ελληνιστικής περιόδου, τις επιπτώσεις της στον πολιτισμό των νησιών μας, όπως το έγραψε ο αείμνηστος συμπατριώτης μας Αναστάσιος Καραναστάσης, το 1963, με τίτλο:«Η Κως,η Νίσυρος και η Κάλυμνος κατά τον Κρητικόν Πόλεμο [205-204 π.Χ]»
Πειρατές της Ιεράπετρας
«Εὑρισκόμεθα περὶ τὰ τέλη τοῦ 3ου καὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ 2ου π.Χ αἰῶνος. Ὁ Ἑλληνισμός κατατετμημένος εἰς μικρὰ κρατίδια ἔχει περιέλθει εἰς παρακμήν. Ἡ σύγκρουσις τῶν συμφερόντων ὁδηγεῖ συχνὰ εἰς πολεμικὰς συρράξεις καὶ δὲν ἀφήνει τοὺς Ἕλληνας νὰ διακρίνουν τὸν ἀπὸ δυσμῶν ἐγγίζοντα κίνδυνον. Οἱ Ρωμαῖοι μολονότι ἀπησχολημένοι σοβαρῶς, μὲ τοὺς Καρχηδονίους, δὲν παραλείπουν ἐν τούτοις νὰ ἐκμεταλλευθοῦν πᾶσαν παρουσιαζομένην εὐκαιρίαν διὰ νὰ διεισδύσουν εἰς τὰ Ἑλληνικὰ πράγματα. Ὁ βασιλεὺς τῆς Μακεδονίας Φίλιππος ὁ Ε΄, ἐκ τῶν ἰσχυροτέρων καὶ εὐφυεστέρων Ἑλλήνων βασιλέων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, εἶναι ὁ περισσότερον ὑπολογίσιμος ἀντίπαλος τῶν Ρωμαίων. ᾿Αντιδρῶν κατὰ τῶν διεισδυτικῶν αὐτῶν σχεδίων πρὸς ὑποδούλωσιν τῶν Ἑλλήνων συνεμάχησε κατ' αὐτῶν μετὰ τοῦ μεγαλοφυοῦς Καρχηδονίου στρατηγοῦ ᾿Αννίβα καθ' ἣν ἐποχὴν οὗτος ἠγωνίζετο ἐν Ἰταλίᾳ.Οἱ Ρωμαῖοι συμμαχήσαντες μετὰ τῶν Αἰτωλῶν ὑπεκίνησαν αὐτοὺς εἰς πόλεμον κατὰ τοῦ Φιλίππου, ὁ ὁποῖος οὕτω διεκωλύθη νὰ μεταβῇ εἰς Ἰταλίαν καὶ βοηθήσῃ τὸν ᾿Αννίβαν.Μετὰ τὴν συναφθεῖσαν μεταξύ Φιλίππου, Αἰτωλῶν καὶ Ρωμαίων, εἰρήνην (205 π.Χ.) περιεπλάκη οὗτος εἰς κοινὸν ἀγῶνα μετὰ τοῦ βασιλέως τῆς Συρίας ᾿Αντιόχου Γ' τοῦ Μεγάλου κατὰ τῆς Αἰγύπτου, τῆς ὁποίας ἐβασίλευε τότε ὁ Πτολεμαῖος ὁ Ἐπιφανὴς (παιδίον 5 ἐτῶν, υἱὸς Πτολεμαίου τοῦ Φιλοπάτορος), μὲ σκοπὸν τὸν διαμελισμὸν αὐτῆς».
Χάλκινο κεφάλι Μακεδόνα ηγέτη που φορούσε καυσία, που ταυτίζεται με τον Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας. Από το Μουσείο Καλύμνου.
«Σοβαρὸν ἐμπόδιον εἰς τοὺς σκοπούς τοῦ Φιλίππου ἀπετέλουν οἱ Ρόδιοι καὶ αἱ σύμμαχοι αὐτῶν γειτονικαὶ νῆσοι Κάρπαθος, Κῶς, Κάλυμνος, Νίσυρος. Οὗτοι, καθὼς καὶ ἡ Πέργαμος, διέκειντο φιλικῶς πρὸς τὸ κράτος τῶν Πτολεμαίων καὶ ἦτο φυσικὸν νὰ ἐμποδίσουν τὴν διέλευσιν τῶν δυνάμεων τοῦ Φιλίππου. Διὰ νὰ μετατρέψῃ καὶ ἀποσπάσῃ τὴν Ρόδον ὁ Φίλιππος ἀνεμίχθη εἰς τὸν Κρητικὸν καλούμενον πόλεμον." Οἱ διαρκῶς ἀνήσυχοι Κρήτες εὑρίσκονται εἰς συνεχῆ πολεμικὴν κίνησιν καὶ ἄλλοτε μὲν ἐκμεταλλευόμενοι τὰς συγκρούσεις τῶν μεγάλων καρποῦνται ταύτας μετερχόμενοι τὴν πειρατείαν, ἄλλοτε δὲ ἐκτίθενται εἰς ἀνοικτὸν πόλεμον. Πρὸς τοὺς Κρῆτας ἔστειλεν ὁ Φίλιππος πρεσβευτὰς διὰ νὰ παρακινήσουν αὐτοὺς εἰς πόλεμον κατὰ τῶν Ροδίων." Οἱ Κρῆτες οἱ ὁποῖοι ἐθεώρουν τὸν Φίλιππον προστάτην των, ἐδέχθησαν μὲ χαρὰν τὴν πρόσκλησιν. Ἐδίδετο ἄλλωστε εἰς αὐτοὺς ἡ εὐκαιρία διὰ μίαν φανερὰν ἄσκησιν τῆς προσφιλοῦς των πειρατείας. Τὴν αὐτὴν περίπου ἐποχὴν ἔστειλε πρὸς αὐτοὺς ὡς συνεργάτην καὶ σύμβουλον τὸν Αἰτωλὸν πειρατὴν Δικαίαρχον, ὁ ὁποῖος ἐνέμετο κυρίως τὰς Κυκλάδας».
«Περὶ τῆς δραστηριότητος τῶν Κρητῶν κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην ὁμιλοῦν ὡρισμέναι ἐπιγραφαί, αἱ ὁποῖαι ἀνεκαλύφθησαν εἰς ἀνασκαφὰς ἢ εὑρέθησαν κατεχόμεναι ὑπὸ ἰδιωτῶν εἰς τὰς νήσους Κάλυμνον, Κάρπαθον, Κῶ, καὶ Νίσυρον».
Η απάντηση των Ροδίων στα πειρατικά αρχαία σκάφη. Πάνω πέτρινη ανάγλυφη τριημιολία της Λίνδου σε φωτογραφία της δεκαετίας του ΄20 σε ασβεστολιθικό βράχο,κάτω η σύγχρονη αναπαράσταση της. Το καράβι αυτό, χρησιμοποίησαν ο Μέγας Αλέξανδρος, αλλά και οι Ρωμαίοι, ως πολεμικό και μεταφορικό αντίστοιχα.Η Ρόδος ως ισχυρή ναυτική δύναμη,για να καταπολεμήσει με δικό της στόλο την πειρατεία τον 3ο-2o αιώνα π.Χ., κατασκεύασε ένα νέο ισχυρό και ταχύτατο σκάφος, την τριημολία. Το πολεμικό αυτό πλοίο, ήταν ένας συνδυασμός πειρατικής ημιολίας και τριήρους.
«Η Ρόδος είχε ἀναλάβει κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην τὴν ἡγεμονίαν καὶ τὴν ἀστυνομικὴν ἐπιτήρησιν τοῦ Αἰγαίου πελάγους.Κατὰ τὴν αὐτὴν περίπου ἐποχὴν ἡ νῆσος Κάλυμνος εἶχεν οἰκειοθελῶς ἢ ἐξ ἀνάγκης ἀπολέσει τὴν ἀνεξαρτησίαν της καὶ ἀπετέλει δῆμον τῆς Κῶ ἰσοδύναμον πρὸς τοὺς ἐν τῇ νήσῳ ἐννέα δήμους, ἐνῷ κατὰ τὴν ἐσωτερικὴν διοίκησιν διετήρει τὴν αὐτονομίαν της».
«Ἐναντίον τοῦ κράτους τῆς Κῶ εἶχον ἀρχίσει ἄδικον πόλεμον οἱ κάτοικοι τῆς Ἱεράπυτνας" (Κρήτης ). Στόλος ἐκ πλοίων μάχης καὶ ἐλαφρῶν σκαφῶν εἶχεν ἐξοπλισθῆ ἐναντίον τῶν Κώων. Τὴν ἀρχηγίαν τοῦ στόλου τῆς Κῶ καὶ τῶν συμμάχων της εἶχεν ἀναλάβει ὁ Λύσανδρος ὁ υἱὸς τοῦ Φοίνικος. Ἡ ἐπίθεσις τῶν Ἱεραπυτνιτῶν κατὰ τῆς Κῶ δὲν γίνεται διὰ πρώτην φοράν».
«Αἱ ἐν τῷ ἀνωτέρω ψηφίσματι περιεχόμεναι λέξεις στόλωι καὶ πλείονι ἀφήνουν νὰ νοηθῇ ὅτι εἶχε προηγηθῆ ἄλλη αἰφνιδιαστικὴ ἐπίθεσις διὰ μικροτέρων δυνάμεων. Επίσης ἐκ τῶν ἐν τῷ ψηφίσματι ἀναφερομένων λέξεων ποταγγελίας γενομένας ὅτι μέλλοντι τοὶ πο/[λέμιοι ἐπιπλ]εῖν νοεῖται ὅτι οἱ Κῶοι καὶ οἱ σύμμαχοί των εἰδοποιηθέντες ἐγκαίρως περὶ τῆς ἑτοιμαζομένης μεγάλης ἐπιθέσεως εἶχον τὸν καιρὸν νὰ ἑτοιμασθοῦν ἐγκαίρως καὶ νὰ ὀργανωθοῦν κατὰ ξηρὰν διὰ μίαν ἀποτελεσματικὴν ἄμυναν».
«Ὅταν ἔφθασε - λέγει τὸ ψήφισμα - ἡ εἴδησις ὅτι οἱ ἐχθροὶ ἑτοιμάζουν ἐπίθεσιν ἐναντίον τῆς πόλεως καὶ τῆς ὑπαίθρου Κῶ καὶ ἐναντίον τῶν Καλυμνίων νήσων δηλαδὴ τῆς Καλύμνου, Ψερίμου, Τελένδου καὶ τῶν ἄλλων πέριξ μικρῶν νήσων δι᾽ ἑνὸς μεγαλυτέρου στόλου, ὁ ναύαρχος τοῦ στόλου τῆς Κῶ ἀπεφάσισε νὰ πλεύσῃ κατὰ τῶν ἐχθρῶν. Εἰς τὴν ναυμαχίαν, ἡ ὁποία διεξήχθη παρὰ τὸ ἀκρωτήριον Λακητὴρ' διεκρίθη ὁ Λύσανδρος διὰ τὴν γενναιότητά του. Ὑπέμεινε τὴν ἐπίθεσιν τῶν ἐχθρῶν καὶ διακινδυνεύσας ἐνδόξως κατετρόπωσε τοὺς ἀντιπάλους καὶ συνέλαβε μέγαν ἀριθμὸν αἰχμαλώτων».
«Δύο ἄλλαι ἐπιγραφαὶ εὑρεθεῖσαι εἰς τὴν περιοχὴν τοῦ ἀρχαίου δήμου ῾Αλασάρνας ( ὅπου τὸ σημερινὸν χωρίον Καρδάμενα ) συμπληρώνουν τὴν εἰκόνα τοῦ ἐν λόγῳ ἀγῶνος. Ἡ μία ἐξ αὐτῶν ἀντιγραφεῖσα προχείρως ὑπὸ ὑπὸ τοῦ Ἰακώβου Ζαρράφτη παρεδόθη εἰς τὸν Herzog. Τὸ μάρμαρον τὸ φέρον τὴν ἐπιγραφήν, ἐξηφανίσθη ὅπως συνήθως καὶ παρὰ τὰς ἐπιμόνους ἐρεύνας τοῦ Herzog δὲν κατέστη δυστυχῶς δυνατὸν νὰ εὑρεθῇ. Ἡ ἐπιγραφὴ αὕτη περιέχει ἕνα τιμητικὸν ψήφισμα τοῦ δήμου ᾿Αλασάρνας διὰ τὸν Διοκλῆν Λεωδάμαντος, ὁ ὁποῖος ἐπρωτοστάτησεν εἰς τὸ ζήτημα τῆς συγκεντρώσεως πολεμικῶν συνδρομῶν».
Τρεις δημότες της Αλάσαρνας προτείνουν να τιμηθεί ο Θευκλής όχι μόνο για τις πολλαπλές υπηρεσίες του στον Δήμο, αλλά επειδή τις παραμονές του Κρητικού πολέμου, βλέπει τις αδυναμίες στις οχυρώσεις και με χρήματα δικά του μπόρεσε να τις επιδιορθώσει. Τιμήθηκε με χρυσό στεφάνι ως ευεργέτης του δήμου.
«Ὁ Κρητικός πόλεμος ἐξήγαγε τοὺς Κώους, ὡς ἐξάγεται ἐκ τοῦ ψηφίσματος, ἀπὸ μίαν ἀμέριμνον εἰρηνικὴν περίοδον. Ἡ ὡραία νῆσος εὑρίσκεται ἀκόμη μέσα εἰς τὰ χρονικὰ ὅρια μιᾶς ἄνευ προηγουμένου ἀκμῆς. Ὁ ἐμπορικὸς στόλος της ταξιδεύει μέχρι τοῦ Ἑλλησπόντου καὶ τοῦ Εὐξείνου Πόντου μεταφέρων τὰ πολύτιμα προϊόντα τοῦ ἐξαγωγικοῦ της ἐμπορίου. Ἡ ἀκτινοβολία τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς της ἐξικνεῖται πρὸς ὅλα τὰ μεγάλα κέντρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ ἡ ἀνὰ πενταετίαν τέλεσις τῶν Μεγάλων ᾿Ασκληπιείων φέρει τὴν νῆσον εἰς ἐπαφὴν πρὸς ὅλας τὰς ἐξεχούσας. τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, πόλεις καὶ νήσους».
Ἡ ὅλη εἰκὼν τοῦ πολέμου εἶναι διδακτική
«Ἡ ἀπειλὴ ἦτο σοβαρά. Ὁ λαὸς καταπτοηθεὶς ἐκ τῆς ἐπικειμένης ἐπιθέσεως εἶχεν ἀτονήσει, ἀλλ᾽ εὐτυχῶς αἱ ἀνώτεραι διοικητικαὶ καὶ στρατιωτικαὶ θέσεις εὑρίσκοντο σὲ καλὰ χέρια.Ο ναύαρχος ἀποφασίζει τὴν ἐπίθεσιν καὶ πλέει κατὰ τοῦ ἐχθροῦ, διὰ νὰ προστατεύσῃ τὴν νῆσον. Ο διευθύνων στρατηγὸς περνᾷ ἔξω ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς πόλεως,διότι οὐδεὶς λόγος ὑπάρχει δι᾽ ἀσθενῆ ἀντίστασιν ἢ παράδοσιν τοῦ δήμου καὶ λαμβάνει τὰ καταλληλότερα μέτρα διὰ τὴν ἐνίσχυσίν του. Ὁ εἰς θέσιν ἀνοικτὴν πρὸς τὸ μέρος τῆς θαλάσσης κείμενος δῆμος ῾Αλάσαρνα μὲ τὴν εὔφορον πεδιάδα καὶ τὸ πλούσιον ἱερὸν τοῦ ᾿Απόλλωνος εἶναι ὁ πλέον ἐκτεθειμένος εἰς τὴν ἐπίθεσιν τῶν Κρητῶν. Τὸ σχέδιον τοῦ ἐχθροῦ δὲν στερεῖται εὐφυΐας. ᾿Αντικειμενικός σκοπὸς αὐτοῦ εἶναι ἡ ἀποβίβασις ὁπλιτῶν εἰς τὴν παρὰ τὸν Λακητῆρα παραλίαν καὶ κατάληψις τοῦ ἐγγὺς εὑρισκομένου περιπολίου, τὸ ὁποῖον ὡς ἀνεφέραμεν ἀνωτέρω ἦτο πιθανῶς τὸ σημερινὸν Ἑβριόκαστρο. ᾿Απὸ τῆς θέσεως ἐκείνης ἦτο εὔκολος ἡ κατὰ μέτωπον ἐπίθεσις κατὰ τοῦ Ἱεροῦ τοῦ ᾿Απόλλωνος καὶ τῆς πόλεως ᾿Αλασάρνας».
«Ἐκεῖθεν ὁρμώμενοι καὶ ἀναβαίνοντες τὴν προσβατὴν δυτικὴν κλιτῶν τοῦ ᾿Ὠρομέδοντος ἠμποροῦσαν νὰ ἐνεργήσουν αἰφνιδιαστικὴν ἐπίθεσιν κατὰ τοῦ ᾿Ασκληπιείου. Ἡ ἐπιτυχὴς ναυμαχία εἰς τὸν ἔναντι τῆς ᾿Αλασάρνας θαλάσσιον χῶρον ἀνέτρεψε τὰ σχέδια τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἠνάγκασεν αὐτὸν νὰ τραπῇ εἰς φυγήν, ἀφοῦ ἐγκατέλειψεν εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἀντιπάλων πολλούς αἰχμαλώτους. Πιθανῶς ὀλίγον ἀργότερον ἔκλεισαν οἱ Κῶοι χωριστὴν εἰρήνην μὲ τοὺς Ἱεραπυτνίτας. Τοῦτο συμπεραίνομεν ἐκ τοῦ ὅτι κατὰ τὸ ἔτος 202 π.Χ. συναντῶμεν εἰς τὴν Δῆλον θεωρίας Κώων, ἡ ὁποία δὲ θὰ ἐστέλλετο προφανῶς, ἐὰν διήρκει εἰσέτι ἡ μεταξὺ αὐτῶν καὶ τῶν Κρητῶν πειρατῶν ἐμπόλεμος κατάστασις».
«Οἱ Ρόδιοι ἐν τῷ μεταξύ συμμαχοῦντες μετὰ τοῦ ᾿Αττάλου Α΄ τοῦ Σωτῆρος, βασιλέως τῆς Περγάμου, ἔπλευσαν πρὸς βορρᾶν ἀναζητοῦντες τὸν Φίλιππον. Οἱ δύο ἀντίπαλοι στόλοι συνηντήθησαν παρὰ τὴν Χίον ( 201 π.Χ. ) ὅπου συνήφθη σφοδρὰ ναυμαχία κατὰ τὴν ὁποίαν ἡττήθη ὁ Φίλιππος. Ἐνῷ ὅμως οἱ Ρόδιοι ἔπλεον πρὸς νότον, διὰ νὰ τιμωρήσουν τοὺς συμμάχους τοῦ Φιλίππου Κρῆτας πειρατάς, τῶν ὁποίων αἱ συνεχεῖς ἐπιθέσεις εἶχον ἐκνευρίσει αὐτούς, ὁ Φίλιππος ἀνασυγκροτήσας τὸν στόλον του ἐπιτίθεται αἰφνιδιαστικῶς παρὰ τὴν Λάδην' καὶ ἐπιφέρει κατ᾿ αὐτῶν βαρύ πλῆγμα. Οἱ Ρόδιοι ὑπεχώρησαν εἰς τὴν Μύνδον καὶ ἐκεῖθεν ἔπλευσαν εἰς τὴν Κῶς. Τοῦ στόλου τῶν Ροδίων μετεῖχεν ἀναμφιβόλως καὶ μοῖρα τοῦ στόλου τῶν Κώων. Ὁ Φίλιππος μετὰ τὰ γεγονότα ταῦτα κατέλαβε τὴν Σάμον. Αἱ παρὰ τὴν Σάμον νῆσοι Λέρος, Λειψοί, Πάτμος ἐτάχθησαν τότε μὲ τὸ μέρος τοῦ Φιλίππου. Ταύτας ἠκολούθησαν ἀργότερον ἡ Κῶς, ἡ Κάλυμνος καὶ αἱ πλησίον αὐτῶν μικρότεραι νῆσοι. Ὅταν ὁ Φίλιππος μετ᾿ ὀλίγον κατέλαβε, τὸ μὲν διὰ τῆς διπλωματίας, τὸ δὲ διὰ τῆς βίας τῶν ὅπλων, τὴν Καρίαν καὶ ἐπολιόρκει ἐπὶ ματαίῳ τὴν Κνίδον, ἦτο δι' αὐτὸν μεγάλης σπουδαιότητος ἡ κατοχὴ τῆς Νισύρου λόγῳ τῆς θέσεώς της. Δὲν εἶναι βέβαιον, ἂν τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἡ νῆσος ἀπετέλει, ὅπως ἡ Κάρπαθος, δῆμον τῆς Ρόδου, ἀλλ᾽ ἐν πάσῃ περιπτώσει ἐξηρτᾶτο ἀπ᾿ αὐτῆς πολιτικῶς. Πρὸς τοὺς Νισυρίους έστειλε τότε ὁ Φίλιππος ὡς πράκτορά του τὸν συμπατριώτην αὐτῶν Καλλίαν φέροντα πρὸς αὐτοὺς ἐπιστολὴν καὶ προφορικὴν βεβαίωσιν ὅτι, συμμαχοῦντες μετὰ τοῦ Φιλίππου, θὰ ἔχουν τὸ δικαίωμα «νόμοις τοῖς πατρίοις καὶ τοῖς ὑπάρχουσι χρῆσθαι».
«Ἡ μυστικὴ αὕτη ἀποστολὴ ἐστρέφετο ἐναντίον τῆς Ροδιακῆς ἐπικυριαρχίας καὶ ἀπηυθύνετο πρὸς τὴν μερίδα ἐκείνην, ἡ ὁποία ἦτο δυσηρεστημένη μὲ τὴν ἀπώλειαν τῆς αὐτονομίας τῆς νήσου, δηλαδὴ τὴν μερίδα τῶν ὀλιγαρχικῶν. Δυστυχῶς ἡ ἐπιγραφή, ὅπως βλέπομεν, κατεστράφη εἰς τὸ σημεῖον ἀκριβῶς εἰς τὸ ὁποῖον ἀρχίζει νὰ διατυποῦται ἡ ἀπόφασις τῶν Νισυρίων « δεδόχθαι Νισυρίοις ὅπως Καλλίας ἀπαγγέλει... χρῆσθαι ἀπ... » δι' αὐτὸ δὲν δυνάμεθα νὰ συμπεράνωμεν θετικῶς ἂν ἐδέχθησαν τὴν πρότασιν, ἑκουσίως ἢ ἀκουσίως. Οπωσδήποτε ὅμως ὁ Φίλιππος ἠδυνήθη νὰ ἀφαρπάσῃ τὴν νῆσον ἀπὸ τὴν Ροδιακὴν συμμαχίαν, ἔστω καὶ προσωρινῶς, διότι ἑτέρα Νισυριακή ἐπιγραφὴ ὁμιλεῖ περὶ συμμετοχῆς τῆς νήσου εἰς τὸν Κρητικὸν πόλεμον ἀγωνιζομένης, ὡς εἶναι φυσικόν, παρὰ τὸ πλευρὸν τῶν Ροδίων καὶ τῶν συμμάχων των».
«Ἐκ τῆς λίαν κολοβωμένης δυστυχῶς ἐπιγραφῆς προκύπτει ότι οἱ δεῖνα ἔγγονοι ἔστησαν ἀνδριάντα τοῦ πάππου των, ὁ ὁποῖος ἐχρημάτισε στρατηγὸς κατὰ τὸν Κρητικὸν πόλεμον ἐπὶ ᾿Αστυμήδους καὶ ἐτιμήθη ὑπὸ τοῦ δήμου δι᾽ ἐπαίνου, διὰ στεφάνου καὶ διὰ πρωτοκαθεδρίας εἰς τοὺς ἀγῶνας ἤτοι τὰς θεατρικὰς καὶ τὰς μουσικὰς παραστάσεις».
Η γεωγραφία της Αλάσαρνας.
«Δὲν προκύπτει δυστυχῶς ἐκ τῆς ἀνωτέρω ἐπιγραφῆς ἂν ὁ τιμώμενος Νισύριος ἔδρασε κατὰ τὴν πρώτην ἢ τὴν δευτέραν φάσιν τοῦ Κρητικοῦ πολέμου ἀλλ᾽ ὁπωσδήποτε ἡ συμμετοχὴ τῆς Νισύρου εἰς τὸν κοινὸν ἀγῶνα πρὸς ἀπόκρουσιν τῶν εἰσβολέων εἶναι ἀναμφισβήτητος».
Αἱ παρατεθεῖσαι ἐπιγραφαί, μολονότι κατεστραμμέναι πολλαὶ ἐξ αὐτῶν εἰς καίρια σημεῖα, παρέχουν ἐν τούτοις τὰ ἀπαραίτητα στοιχεῖα διὰ νὰ μορφώσωμεν πλήρη, κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον, εἰκόνα τοῦ Κρητικοῦ πολέμου, ὁ ὁποῖος ἄλλως θὰ παρέμενεν ἄγνωστος εἰς τὴν Ἑλληνικὴν ἱστορίαν. Πολλὰ εἶναι τὰ προκύπτοντα διδάγματα ἐκ τῶν διασωθέντων γραπτῶν τούτων μνημείων».
Αἱ εἰρηνικαὶ νῆσοι τοῦ νοτίου Αἰγαίου πολὺ πρὸ τοῦ μεσαίωνος ἠνωχλοῦντο ὑπὸ πειρατῶν, εἰς τὴν προκειμένην μάλιστα περίπτωσιν ὑπὸ ὁμοεθνῶν. Ὁ στενὸς σύνδεσμος, ὁ ὁποῖος διακρίνει τὰς νήσους μας κατὰ τὴν περιπέτειαν τοῦ Κρητικοῦ πολέμου ἀφίνει νὰ νοηθῇ ὅτι κοινὴ τύχη συνέδεε ταύτας ἀνέκαθεν. Τρανὴν ἀπόδειξιν τοῦ πολιτισμοῦ τῶν νησιωτῶν μας ἀποτελεῖ ἡ βράβευσις τῶν ἐπὶ φιλοπατρίᾳ διακρινομένων κατὰ τοὺς χαλεπούς καιρούς ἀνδρῶν. Ἡ ἐκ μέρους τοῦ συνόλου ἀναγνώρισις αὕτη καὶ ἐπιβράβευσις τῶν πρὸς τὴν πατρίδα προσφερομένων ὑπηρεσιῶν ἔρχεται διὰ μίαν εἰσέτι φορὰν νὰ βεβαιώση ὅτι τὸ τοῦ Θουκυδίδου:ἆθλα γὰρ οἷς κεῖται ἀρετῆς μέγιστα, τοῖς δὲ καὶ ἄνδρες ἄριστοι πολιτεύουσι» δὲν ἦτο ἀποκλειστικὸν προνόμιον τῆς ᾿Αθηναϊκῆς δημοκρατίας». Αναφέρει στο πόνημα του ο Αν.Καραναστάσης.
Όμως, η πειρατία δεν απασχόλησε τα νησιά μας μόνο την ελληνιστική εποχή.
Ληστές της Θάλασσας
Οι ιστορίες της πρώιμης Μεσογείου περιλαμβάνουν πολλές αναφορές στην πειρατεία και μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπισή της.Οι επιστολές Amarna, μια σειρά από 362 πήλινες πινακίδες αλληλογραφίας από τον βασιλιά της Βαβυλώνας προς τον Φαραώ Amenhotep III ή τον γιο του Akhenaten που γράφτηκαν γύρω στο 1350 π.Χ., λένε για επιδρομείς στη θάλασσα που άρχισαν όχι μόνο να λεηλατούν πλοία αλλά και να καταλαμβάνουν βαβυλωνιακές πόλεις. Η αλληλογραφία αποκαλύπτει πώς μια τέτοια πειρατεία θα μπορούσε να επηρεάσει τόσο το εμπόριο όσο και τις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των βασιλείων. Οι ταμπλέτες αναφέρουν δύο ομάδες πειρατών, τους Lukka (Μ.Ασία) και τους Sherden, εγείροντας ανησυχίες για την ασφάλεια και την οικονομική αναστάτωση.
Η ποικιλόμορφη ομάδα που είναι γνωστή συλλογικά ως «Λαοί της Θάλασσας», ένας όρος που χρησιμοποιούσε ο Ραμσής Γ' στον νεκρικό ναό του στο Medinet Habu καθώς και σε πολλούς οβελίσκους και στήλες, μπορεί επίσης να ήταν πειρατές. Ο Ραμσής Γ' κατέγραψε αφηγήσεις για επιθέσεις από επώνυμους εχθρούς των Πελεσέτ (Φιλισταίων), ακόμη και των Χετταίων, αλλά αρκετοί από τους εχθρούς που φαίνεται ότι υποτάσσει έχουν μόνο το αβέβαιο επίθετο «της θάλασσας».Οι Φιλισταίοι είναι πλέον γνωστό ότι προέρχονται από μια ελληνική ομάδα μεταναστών από το Αιγαίο που εγκαταστάθηκε στη Χαναάν περίπου το 1175 π.Χ. κατά την κατάρρευση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι καθώς η δύναμη της Ελλάδας και της Περσίας μεγάλωνε, γινόταν πιο αποδεκτό για τους Αιγύπτιους ηγεμόνες να προσλαμβάνουν πειρατές για τους δικούς τους σκοπούς, και από την πρώιμη ελληνιστική περίοδο χρησιμοποιούνταν τόσο ευρέως ως εξωνομικές δυνάμεις που «φαινόταν να υπάρχουν δεν γίνεται πραγματική διάκριση μεταξύ πειρατή και μισθοφόρου.».Παρά την εγγύτητα μεταξύ αυτών των δύο επαγγελμάτων, δεν ήταν συνώνυμα με το «ληστή». Η αρχική ελληνική λέξη για τον πειρατή δεν ενσωματώθηκε στη γλώσσα μέχρι το 140 π.Χ. Τις περισσότερες φορές, ο «πειρατής» απλώς υπονοούσε «άλλος ένας ξένος», αλλά όχι απαραίτητα παραβάτης του νόμου.
Η αρχαία πειρατεία στο Αιγαίο
Χρονολογείται τουλάχιστον από την Εποχή του Χαλκού. Οι ρίζες της λέξης «πειρατεία» προέρχονται από την αρχαία ελληνική πειράομαι, που σημαίνει «απόπειρα» (δηλαδή κάτι παράνομο για προσωπικό όφελος). Αυτό μεταμορφώθηκε σε πειρατής που σημαίνει «ληστής», και από αυτό στο λατινικό pirata, από όπου προήλθε η σύγχρονη αγγλική λέξη pirate.Σύμφωνα με την κλασική ιστορικό Janice Gabbert, «Η ανατολική Μεσόγειος μαστίζεται από την πειρατεία από την πρώτη αυγή της ιστορίας».
Οι ηγεμόνες της Μινωικής Κρήτης ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν ναυτικό ειδικά για την καταπολέμηση της πειρατείας. Οι ελληνικές πηγές περιγράφουν αυτό το ναυτικό ως προϊόν του θρυλικού βασιλιά Μίνωα και προτείνουν «είναι πιθανό ότι καθάρισε τη θάλασσα από την πειρατεία όσο μπορούσε, για να βελτιώσει τα έσοδά του». Περιόρισε την πειρατεία στην περιοχή του έως ότου ο στόλος του καταστράφηκε από ένα τσουνάμι γύρω στο 1400 π.Χ., και οι πειρατικές δραστηριότητες ξανάρχισαν.
Στην Κλασική Ελλάδα, η πειρατεία θεωρούνταν «ντροπή» εν μέρει επειδή συνοδευόταν από την απειλή των λύτρων και της υποδούλωσης για τους πολίτες καθώς ταξίδευαν η απειλή της δουλείας στη στεριά θεωρήθηκε ως αναπόφευκτος νόμος.Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, ο Θουκυδίδης (περίπου 460–395 π.Χ.) έγραψε ότι οι Έλληνες έβρισκαν τα προς το ζην στην πειρατεία:Διότι στα πρώτα χρόνια οι Έλληνες και οι βάρβαροι των ακτών και των νησιών, καθώς η θαλάσσια επικοινωνία γινόταν πιο συχνή, μπήκαν στον πειρασμό να γίνουν πειρατές… πράγματι, αυτή ήταν η κύρια πηγή επιβίωσής τους, χωρίς να υπάρχει ακόμη ντροπή σε μια τέτοια επίτευγμα, αλλά και κάποια δόξα.
Οι αναφορές για πειρατεία αναζωπυρώθηκαν στη Μεσόγειο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ και κατά τη διάρκεια των επακόλουθων πολέμων μεταξύ των διαδόχων του, τόσο ανεξάρτητα πληρώματα ληστών όσο και κρατικοί μισθοφόροι ήταν πηγές πειρατείας. Ο Δημήτριος Α΄ της Μακεδονίας χρησιμοποίησε ιδιαίτερα ναυτικούς μισθοφόρους προς όφελός του, και αυτοί οι μισθοφόροι περιλάμβαναν πληρώματα που διαφορετικά θα είχαν εμπλακεί σε πειρατεία. Σύμφωνα με το βιβλίο του Διόδωρου Σικελιώτη οι πειρατές του Δημητρίου χρησιμοποιούσαν πλοία για αυξημένη ταχύτητα. Το διάσημο ναυάγιο του πλοίου Κερύνεια χρονολογείται από αυτήν την περίοδο περίπου τον 4ο αιώνα π.Χ. και πιθανώς σχετίζεται με την πειρατεία.
Ο Ιούλιος Καίσαρας αιχμαλωτίστηκε από Κιλίκες πειρατές (Henri De Montaut, 1865).Για 38 ημέρες ήταν αιχμάλωτος στο νησί της Φαρμακούσας της Δωδεκανήσου και μετά αφέθηκε ελεύθερος μετά την καταβολή μεγάλων λύτρων. Ο όρος «Κιλικιανός» χρησιμοποιήθηκε από καιρό για να αναφέρεται γενικά σε κάθε πειρατή στη Μεσόγειο.
Όταν η Ρόδος είχε γίνει η κυρίαρχη ναυτική δύναμη του Αιγαίου, μέρος της λειτουργίας της Ένωσης των Νησιωτών (η οποία ιδρύθηκε από τον Αντίγονο Α΄ Μονόφθαλμο ως συμμαχική δύναμη στους Πολέμους των Διαδόχων) ήταν να εκτρέψει τους πειρατές από Πολιτείες - μέλη. Η Ρόδος ήταν η κεντρική εμπορική περιοχή της Μεσογείου εκείνη την εποχή, με 5 λιμάνια που ήταν προσβάσιμα από όλες τις κατευθύνσεις του ανέμου, σε αρκετά ομοιόμορφη απόσταση από τις περισσότερες μεγάλες ελληνιστικές δυνάμεις, και ήταν επιτακτική ανάγκη για την οικονομία τους να φαίνονται τα νερά γύρω τους από εμπόρους ως ασφαλείς από τους πειρατές.
Πειρατές και κουρσάροι
Ακόμη και στον Μεσαίωνα η πειρατεία αποτέλεσε μάστιγα για την Δωδεκάνησο.Ολόκληροι πληθυσμοί αφοσιωμένοι στην πειρατεία οργανώθηκαν σε υποτυπώδεις κρατικές μορφές.
Πειρατές και κουρσάροι, δύο όροι μπορεί να φαίνονται συνώνυμοι και συχνά στην πραγματικότητα είναι. Η διαφορά είναι απλή: ο πειρατής κλέβει και λεηλατεί μόνος του, ενώ ο κουρσάρος το κάνει για λογαριασμό ή τουλάχιστον με την άδεια ενός κράτους.
Ο νόμος ανά τους αιώνες σκληρός και τα μαθήματα πολλά: Εάν δεν μάθεις ή δεν μπορείς να το θυμηθείς, θα το ξεχάσεις και είσαι καταδικασμένος να το επαναλάβεις.
«Η ιστορία είναι το δηλητηριασμένο πηγάδι, που εισχωρεί στα υπόγεια νερά. Δεν είναι το άγνωστο παρελθόν που είμαστε καταδικασμένοι να επαναλάβουμε, αλλά το παρελθόν που γνωρίζουμε. Κάθε καταγεγραμμένο γεγονός είναι ένα τούβλο δυνατοτήτων, προηγουμένου, που ρίχνονται στο μέλλον. Τελικά η ιδέα θα χτυπήσει κάποιον στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Αυτή είναι η διπροσωπία της ιστορίας: μια ιδέα που καταγράφεται θα γίνει μια ιδέα που ανασταίνεται. Από γόνιμο έδαφος, το λίπασμα της ιστορίας» λέει σωστά η Anne Michaels [Fugitive Pieces].
Αυτό ένιωσα στο λιμάνι της Κω!Πως γίνεται να ξεχάσεις αυτά που πέρασαν οι οικισμοί μιας ευρύτερης περιοχής η οποία σήμερα ονομάζεται Δωδεκάνησος, και πόσο υπέφεραν οι συνάνθρωποι μας από την μάστιγα της πειρατείας στους αιώνες.
Χωρίς το λίπασμα της ιστορίας μας , που πάμε; Τι μέλλον έχουμε;
Γεωδίφης
Πηγές:
1.«Η Κως,η Νίσυρος και η Κάλυμνος κατά τον Κρητικόν Πόλεμο [205-204 π.Χ]» -Αναστάσιος Καραναστάσης, 1963. Από την συλλογή της Περσεφόνης και του Γιώργου Κουτσουράδη.
https://drive.google.com/file/d/1cXIDQHQ8r6ZFhG2DF3tKgDG8Xnl4XGsb/view?usp=sharing
2. Εγκυκλοπαίδειες, Treccani, Britannica, Βικιπαίδεια
3.Παλιές τις φωτογραφίες της Κω/φβ
4. https://www.storicang.it/a/pirati-dellantichita-il-flagello-mediterraneo_14763
5.https://www.greciaroma.com/navi-antica-grecia
6.https://www.terrediconfine.eu/i-pirati-in-epoca-classica/
7. Επιστολή του Βασιλιά Φιλίππου προς Νισυρίους
https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/07/blog-post_62.html
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
