Χώρα των πορτοκαλιών

Κως σε γκραβούρα του Dapper,1703.

Μετά από τα προηγούμενα λιμάνια και κατά μήκος των ακτών της Ανατολίας, φτάσαμε στο Ντογάντασι, τους πευκώνες που βρίσκονται πιο κάτω, για να περάσουμε από το επικίνδυνο πηγάδι του ακρωτηρίου Τεκέ. Λίγο έλειψε να μπούμε σε μια ξαφνική καταιγίδα. Ο καπετάνιος μας ήταν μάστορας και σωθήκαμε. Στα στενά της Σάμου φάνηκαν δυο γαλιόνια των απίστων, δυο ταρτανάτια και δυο μικρές σπανιόλικες «βίγιες», όπως λέγονται.

 Μόλις τους είδαμε, οι λεβέντες μας πιάσαν τα όπλα τους. Ο καπετάνιος μας, ο Χατίπογλου, είπε: «Δε θα μπορέσουμε να γλιτώσουμε από τους απίστους. Ας βγάλουμε στη στεριά τον Εβλιά Εφέντη κι ο Θεός να μας προστατέψει». Ο άνεμος ησύχασε και το καράβι κατευθύνθηκε προς την ακτή. Στο ακρωτήρι του κάστρου της Σίγλα συνεχίσαμε για εφτά μίλια. 

Μετά από περιήγηση στις ακτές της Μ. Ασίας περνά στην Κω.

Κως, το νησί των πορτοκαλιών

Το έτος 928 ο Παλάκ-Μουσταφά Πασάς κατέλαβε το νησί από τα χέρια των Γενουατών στο όνομα του σουλτάνου Σουλεϊμάν, Το χρονόγραμμα της κατάκτησης:

«Ο Θεός-Σωτήρας πρόσφερε στους πιστούς και τούτο το νησί».

Είναι βακούφι του μεγαλειοτάτου και ελέω Θεού σουλτάνου Σουλεϊμάν, ανήκει στο σαντζάκι της Ρόδου και το βιλαέτι της Αλγερίας. Είναι καζάς με βαθμό τριακόσια άσπρα. Ο ναχιές του αποτελείται από τρία κάστρα. Είναι η Κως, το Πυλί, η Αντιμάχεια και ο Κέφαλος. Δώδεκα μίλια στα δυτικά του νησιού βρίσκεται το νησί της Καλύμνου, που ορίστηκε ναχιές των νησιών του Πασά. Ανάμεσα στα δώρα που του προσφέρει το νησί είναι και χίλια δοχεία μέλι. 

Υπάρχουν σερντάρης των γενίτσαρων και τσορμπατζής των οπλουργών. Στο νησί υπάρχουν τέσσερις φρούραρχοι, ένας τοποτηρητής κι ένας αντιπρόσωπος του πασά. Το χάσι του μπέη προσφέρει δέκα φορτώματα άσπρα. Μια γαλέρα από το νησί ακολουθεί το στόλο του αρχιναύαρχου σε περίπτωση εκστρατείας. Στο Μπόντρουμ και την Κω υπάρχουν 600 φρουροί σε πέντε κάστρα, από τους οποίους οι 380 στην Κω. Οι στρατιώτες του κάστρου είναι 300. Το νησί έχει μέγεθος 120 μίλια. 

Το τετράγωνο κάστρο, που απέχει 6 μίλια από τις απέναντι ακτές, κατασκευάστηκε από τους Γενουάτες. Περιβάλλεται από θάλασσα, ενώ κατά το βαρόσι η στεριά έχει πλάτος 50 βήματα. Η τάφρος του είναι 50 βήματα βαθιά. Η περίμετρος του κάστρου είναι 1000 βήματα. Η αποβάθρα είναι 60 πόδια πλατιά. Στα τείχη υπάρχουν οι τάφοι των μαρτύρων. Μερικές φορές φαίνεται να τρέχει φως από τα τείχη. Στη μέση του κάστρου υπάρχει ένα τετράγωνο μονώροφο εσωτερικό φρούριο. Στο εσωτερικό του υπάρχουν 300 σπίτια και 26 πετροστρωμένα δρομάκια. Και τα δυο κάστρα έχουν μια σιδερένια πύλη που βλέπει στα νότια.

Στην εσωτερική πλευρά της πύλης υπάρχει το τζαμί του Σουλεϊμάν Χαν, που ήταν πριν εκκλησία, και έξι αποθήκες γεμάτες πολεμοφόδια. Τα χτύπησε, όμως, κεραυνός και γκρεμίστηκαν. Στα αριστερά της αυλής του τζαμιού υπάρχει ένα πηγάδι με γλυκό νερό σε βάθος μιας οργιάς μέσα στη θάλασσα. Οι 8 προμαχώνες του τείχους έχουν 200 κανόνια. Για να περάσεις στο βαρόσι υπάρχει μια γέφυρα με μήκος 50 βήματα. Αυτό είναι το χρονόγραμμά της:

«Δεν υπάρχει άλλος Θεός από τον Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο Προφήτης Του. Κατασκευάστηκε από μένα τον τσαούση Χουσεῖν. Έτος Εγίρα 1091[1680; Οι Μωαμεθανοί χρονολογούσαν από την Εγίρα, δηλαδή από τη μετακίνηση του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα. Έτσι, ως έτος 1 θεωρούν το έτος 622 του χριστιανικού ημερολογίου].

Για το βαρόσι

Ο πλάτανος βρίσκεται έξω από το βαρόσι. Στα νότια του εσωτερικού φρουρίου και κολλητά σ' αυτό υπάρχει ένα τετράγωνο κάστρο με περίμετρο 2000 βήματα. Μεταξύ τους, μόνο προς την πλευρά του πλάτανου υπάρχει τάφρος. Το βαρόσι αποτελείται από 1200 σπίτια. Σ' αυτό το βαρόσι υπάρχει μόνο ένα μουσουλμανικό σπίτι, 900 σπίτια απίστων και κάτω από τον πλάτανο ένα τζαμί χωρίς θόλο, αλλά με μεγάλη ενορία. Υπάρχουν 8 γειτονιές των απίστων, 8 εκκλησίες, μια εβραϊκή γειτονιά, 110 καταστήματα και 40 δρόμοι. Τα σπίτια δεν έχουν αυλές. Όλες οι Ρωμιές πουλούν στα σπίτια τους κρασί και ρακί. Το βαρόσι έχει δυο πύλες. Η μια στα ανατολικά είναι η πύλη του λιμανιού. Εδώ αράζουν τα πλοία, για να 'ναι κοντά στο τελωνείο. Στο εσωτερικό της πύλης υπάρχει ένα χαμάμ, όπου μετά το μεσημέρι πηγαίνουν οι γυναίκες. Η άλλη πύλη βλέπει στα δυτικά.

Το δεύτερο εξωτερικό μεγάλο βαρόσι

Έξω απ' αυτό το περιτειχισμένο βαρόσι, στα νότια και τα δυτικά υπάρχει ένα ακόμη μεγάλο βαρόσι χωρίς τείχος. 

Είναι μια μεγάλη πόλη με αμπέλια και δέντρα. Υπάρχουν 200 πέτρινα σπίτια με κήπους, 18 γειτονιές απίστων και 7 μουσουλμάνων. Τα μιχράμπ [ημικυκλική εσοχή που υπάρχει στο τείχος ενός ισλαμικού τεμένους ] είναι 5. Υπάρχουν το Παλιό τζαμί μέσα στην αγορά, το Καινούργιο τζαμί και το τζαμί Ταμπαχανέ, ο τεκές του Αμπντουλάχ Μπελχί που ανήκει στους χαλβετήδες, το μεστζίτι Ντεβέ, το μεστζίτι στην πλατεία της αγοράς, εφτά σχολεία, ένα μικρό καινούργιο χαμάμ δίπλα στ' αμπέλια του Γιουσούφ Πασά και 200 καταστήματα από το ιεροδικαστήριο ως το καινούργιο τζαμί. Υπάρχει ένα μεγάλο λιμάνι ανάμεσα στο εσωτερικό φρούριο και αυτό το βαρόσι. Επειδή γεμίζουν τα στενά της θάλασσας, τα μεγάλα πλοία δε χωρούν. Είναι προφυλαγμένο από τους ανέμους. Τα καπνομάγαζα είναι πενήντα. Εκεί αράζουν και τα πλοία. Για δυο ώρες απόσταση έξω από την πόλη της Χίου, ο τόπος είναι γεμάτος με αμπέλια και καλλιέργειες. Στο κατάστιχο βρίσκονται καταγραμμένα 86000 καλλιέργειες και 7000 πορτοκαλεώνες. 

Γι' αυτό στα βιβλία το νησί ονομάζεται «χώρα των πορτοκαλιών». Οι μοσχοβολιές των λεμονιών και των πορτοκαλιών φτάνουν μέχρι έξι μίλια μακριά στο κάστρο του Μπόντρουμ. Το νερό και το κλίμα είναι τόσο καλά, που οι άντρες και οι γυναίκες είναι αξιέραστοι. Οι γυναίκες είναι πολύ ευγενικές. Ακόμη και οι Ρωμιές καλύπτουν το κεφάλι. Ακόμα και τότε όμως είναι αξιέραστες. Αφήνουν γυμνό το πρόσωπο και γυρνούν με φουστάνια. Οι μουσουλμάνες φορούν φερετζέ. Όλοι οι άντρες φορούν αλγερινές φορεσιές. Εκτός από τα εσπεριδοειδή φημισμένα είναι και τα πεπονόδεντρα.

Υπάρχουν έντεκα είδη λεμονιών, που είναι πολύ νόστιμα. Είναι περίεργο που το εξωτερικό τους είναι ξινό και το εσωτερικό τους γλυκό. Υπάρχουν ακόμη, 7 είδη σύκων, ζουμερά ροδάκινα, 20 είδη σταφυλιών και μάλιστα οι ποικιλίες του Σα- πλιλί Αχμέντ Αγά και του Σιγιαμίζαντέ με τις μεγάλες ρόγες, τα πικροστάφυλα, τα ρεζακιά και η ποικιλία «καμπά παρμάκ». Έχουν καταγραφεί ρόδια με βάρος μια οκά. Ο χαλβατζής του σουλτάνου έρχεται από την Ισταμπούλ και παίρνει 200 βαρέλια χυμό λεμονιού και σιρόπι «ρεμπά». Λίγα είναι, όμως, τα σύκα και οι ελιές του νησιού. Αμέτρητα δοχεία μούστου στέλνονται στην Αίγυπτο. Οι ντόπιοι είναι φιλόξενοι, πιστοί και βοηθούν τους ξένους. Γι' αυτό και ο Θεός τους τα προσφέρει όλα άφθονα. Η χώρα βρίσκεται στο τέταρτο κλίμα. Επειδή το νησί είναι εύφορο, έχει λιβάδια, νερό κι είναι ασφαλές, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Τουρκμένοι. Είναι το πιο πλούσιο νησί και το πιο κερδοφόρο, Δόξα τω Θεώ... 

Γεωδίφης 

Πηγές:

1.Οδοιπορικό στην Ελλάδα,Εβλιγιά Τσελεμπί

2. Αη μου Γιώργη βούθα μου

3. Κάστρο της Κω

4. Πλάτανος της Κω- Ιακ.Ζαρράφτης

5. Οθωμανοί πασσάδες, λίστα από Βικιπαίδεια

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Ottoman_grand_viziers