Η ιστορία πίσω από την σιωπή της Σφαγής των ναζί στον Λινοπότι

16.9.24

Η ιστορία πίσω από την σιωπή της Σφαγής των ναζί στον Λινοπότι

Η πρώτη επιτύμβια πλάκα, που συνέταξε και τοποθέτησε ο Ιταλός F.Polizio με αφορμή τη μεγάλη Σφαγή που διαπράχθηκε στο νησί της Κω για τα γεγονότα του 1943.«Με ευλάβεια αφαιρέθηκαν στους λάκκους του Λινοπότη. Εδώ κείνται τα 66 πτώματα από περισσότερους από 100 Ιταλούς αξιωματικούς που σφαγιάστηκαν κρυφά από τη γερμανική μιτράλια τον Οκτώβριο του 1943», γράφει η μαρμάρινη πλάκα που συναντάται σήμερα στο κοιμητήριο των καθολικών της Οδού Αναπαύσεως.

Το ημερολόγιο έλεγε 3 Οκτωβρίου 1943, όταν οι Γερμανοί με απόλυτη μυστικότητα αποβιβάστηκαν ταυτόχρονα σε τρία σημεία της ιταλοκρατούμενης Κω.Η αιφνιδιαστική κατάληψη του νησιού έγινε επειδή διέθετε αεροδρόμιο και οι υπερασπιστές της ήταν γύρω στους 4.000 Ιταλούς και 1.600 Βρετανούς.

Οι Γερμανοί στην Κω αιχμαλώτισαν τους Ιταλούς και τους μετέφεραν τόσο στο Κάστρο της Νεραντζιάς όσο στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας, ενώ οι Άγγλοι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν επίσης στο Κάστρο και στο Διοικητήριο. Στις 5 Οκτωβρίου τους δόθηκε τροφή και κλινοσκεπάσματα, ενώ στους Ιταλούς ελάχιστη τροφή έδωσαν ύστερα από 3 μέρες. Γενικά η συμπεριφορά των Γερμανών προς τους Ιταλούς αιχμαλώτους υπήρξε βάναυση αναφέρει ο ιστορικός Β.Χατζηβασιλείου, στην Ιστορία της Κω.

Το κολαστήριο του Λινοπότη

Από την 3η και έως την 7η Οκτωβρίου, 148 αιχμάλωτοι Ιταλοί αξιωματικοί του 10ου Συντάγματος της 50ης Μεραρχίας πεζικού Regina δικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες υπό τις οδηγίες του «Σφαγέα της Κρήτης», Friedrich-Wilhelm Müller.

Επιτύμβιες πλάκες στο Καθολικό Κοιμητήριο, Ιταλών στρατιωτικών που σκοτώθηκαν μεταξύ 3-10 Οκτώβρη, 1943.

Πηγές λένε ότι από τους 148 αξιωματικούς, οι 7 τάχθηκαν στο πλευρό των Γερμανών, οι 28 διέφυγαν στην Τουρκία και 10 νοσηλεύτηκαν. Οι υπόλοιποι 103 αξιωματικοί με το πρόσχημα ότι θα οδηγηθούν στην παραλία για να τους παραλάβει πλοίο που θα τους μεταφέρει στον Πειραιά εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς κατά ομάδες και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στην τοποθεσία Νιδγιές[Ιτιές] κοντά στην περιοχή Φούσκωμα, μεταξύ των απογευμάτων της 4ης και 7ης Οκτωβρίου, νότια της Αλυκής του Τιγκακίου.

Οι αιχμαλωτισθέντες Ιταλοί αξιωματικοί μεταφέρθηκαν στους κεντρικούς στρατώνες στο Λινοπότη, εκεί μετά από συνοπτικές δίκες όπου προήδρευσε ο ίδιος ο στρατηγός Muller και στην Αντιμάχεια, τους προτάθηκε να συνεργαστούν με τα γερμανικά στρατεύματα. Ελάχιστοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι, γύρω στους 103, ανάμεσά τους και ο Συνταγματάρχης Felice Leggio, αρνήθηκαν, υπογράφοντας έτσι την καταδίκη τους. Οδηγήθηκαν στις 5 Οκτωβρίου, κατά το ηλιοβασίλεμα, προς την παραλία, δίνοντάς τους να καταλάβουν ότι θα τους μεταφέρουν στη Γερμανία. Είχαν ήδη προχωρήσει αρκετά στο βαλτώδες έδαφος της τοποθεσίας Νιδιές, πολύ κάτω από το Φούσκωμα, όταν ακούστηκε ξαφνικά ο κρότος των πολυβόλων, που κρυμμένα καθώς ήταν στους θάμνους, έριξαν τις ριπές τους και σκόρπισαν το θάνατο. Έτσι εκτελέστηκαν, καθώς βάδιζαν κλιμακωτά ο ένας πίσω από τον άλλο, οι Ιταλοί αξιωματικοί της Κω. Τα πτώματα, που βρέθηκαν αργότερα σε 8 μεγάλους λάκκους κοντά την Αλυκή, ήταν μονάχα 66[Β.Χατζηβασιλείου].

Οι εκτελέσεις που παραπέμπουν σε δολοφονία παρέμειναν μυστικές, όμως Ιταλοί αξιωματούχοι γνώριζαν τι είχε συμβεί από συνεργάτες των Γερμανών, όπως Κώοι πολίτες που είχαν παραβρεθεί στο χώρο των τάφων, ή ακόμη είδαν το φρικιαστικό έγκλημα των Γερμανών αλλά φοβούμενοι την τιμωρία παρέμειναν σιωπηλοί.

Οι Γερμανοί επιστράτευσαν 32 συμπατριώτες μας για το άνοιγμα και το κλείσιμο των λάκκων, των τάφων μεταξύ των οποίων ένας Κώος, ο οποίος άθελα του έγινε αυτόπτης μάρτυρας του αποτρόπαιου συμβάντος.

Οι τάφοι του Λινοπότη όπου θάφτηκαν οι Ιταλοί έγιναν γνωστοί μετά από περίπου 6 μήνες, τον Απρίλιο του 1944 ή ακόμη λίγο νωρίτερα, αλλά τα πτώματα δεν μπορούσαν να εκταφούν πριν από τον Μάρτιο του 1945, όταν η Γερμανική κατοχή τελείωσε και άρχιζε η τρίχρονη Αγγλική κατοχή.

Η «Σφαγή της Κω» [Eccidio di Kos, στα ιταλικά] ήταν ένα τρομερό έγκλημα πολέμου, που διατάχθηκε από τον στρατηγό Friedrich-Wilhelm Müller, επειδή αντιστάθηκαν στη γερμανική εισβολή στο νησί που έμεινε γνωστή ως «Μάχη της Κω».

Η τραγική είδηση της εκτέλεσης

Όταν έφτασαν τα κακά νέα οι κάτοικοι της Κω πάρα τα δεινά που υπέστησαν από τους «απελευθερωτές», κατακτητές και τα μέλη της ιταλικής κοινότητας έμειναν μουδιασμένοι.

Ο Francesco Polizio εκπρόσωπος για την προστασία των διαμενόντων ακόμη στη Κω Ιταλών με αυτοκίνητο πήγε στον Λινοπότη συνοδευόμενος από τον αρχαιολόγο Τ.Lazzara [σύζυγο της θυγατέρας του Ιάκωβου Ζαρράφτη]. Επιστρέφοντας στο σπίτι αργά το βράδυ με λερωμένα ρούχα, αναστατωμένος διηγήθηκε όσα είδε.

Κατόπιν οι σοροί των εκτελεσθέντων αξιωματικών μεταφερθήκαν στο νεκρικό θάλαμο του καθολικού κοιμητηρίου για αναγνώριση και υπήρξαν απερίγραπτες στιγμές, για όσους τις έζησαν.Χωρίς να υπολογίσει τον κίνδυνο που διέτρεχε, ζήτησε εξηγήσεις από τη γερμανική διοίκηση για το τι ακριβώς συνέβη, χωρίς βέβαια να πάρει απαντήσεις.

Μέχρις ότου η ιταλική κοινότητα τερματίσει την παρουσία της στο νησί, τα τέλη της δεκαετίας του 1950, συχνές τελετές και μνημόσυνα τελούνταν για το τραγικό συμβάν από τον ιερέα Leonardo Massimi.

Η πρώτη επέτειος

Τον Μάρτιο του 1945 ξεθάφτηκαν και μεταφέρθηκαν σε κοινό τάφο στο Καθολικό Νεκροταφείο της Κω, χωρίς ένδειξη ονόματος και βαθμού.

Ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος της Κω, που τίμησε το 1945 τους εκτελεσθέντες Ιταλούς αξιωματικούς...

Η πρώτη επέτειος του τραγικού γεγονότος έγινε με μια συγκινητική τελετή κατά την οποία ο τότε δήμαρχος της πόλης Γεώργιος Κουτσουράδης, εκπροσωπώντας τους Κώους πολίτες, εναπόθεσε στην επιτύμβια πλάκα του Polizio ένα μεγάλο στεφάνι με λουλούδια, ενώ παρόντες ήταν και εκπρόσωποι του Eρυθρού Σταυρού. Ήταν η πρώτη φορά όπου τιμήθηκαν τα θύματα.

Το 1954 τα οστά των εκτελεσθέντων Ιταλών αξιωματικών μεταφέρθηκαν σε στρατιωτικό κοιμητήριο του Μπάρι.

Το 1992, μετά από πρόταση της Ιταλικής Ένωσης Βετεράνων του Αιγαίου, ο Δήμος της Κω κατασκεύασε και τοποθέτησε στο Καθολικό Νεκροταφείο της Κω ένα πέτρινο μνημείο με τα ονόματα των εκτελεσθέντων [Β.Χατζηβασιλείου].

Ιερέας καθολικός Γερμανός, τοποθέτησε το 2002, την παραπάνω επιγραφή στο Ιταλικό νεκροταφείο Κω, ζητώντας συγγνώμη από τους Ιταλούς, για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι συμπατριώτες του, κατά την εισβολή τους στην Κω, τον Οκτώβρη 1943.

Η τυχαία συνάντηση

Με το πέρασμα των χρόνων η μνήμη για το τραγικό συμβάν μπορεί να είχε λησμονηθεί αν δεν γινόταν μια απρόσμενη συνάντηση στο σπίτι ενός Αμανιώτη με ένα Ιταλό στρατιώτη που επισκέφθηκε το Παλιό Πυλί, για να δει ξανά τις κρυψώνες όπου κρυβόταν από τους Γερμανούς.

Στην πάνω φωτογραφία δημοσίευση της εφημερίδας Παγκωακής που ακολούθησε μετά από την τυχαία συνάντηση του Γιάννη Κασσιώτη με τον Soverio de Prosperis. Η Κλωνάρη την ώρα της αφήγησης του de Prosperis [Παγκωακή]. Ζευγάρι Ιταλών τουριστών στην Κω, Ιούνιος 2013 φωτογραφίζεται στην επιτύμβια πλάκα με τα ονόματα των Ιταλών αξιωματικών, στη μέση η αείμνηστη Ελένη Κλωνάρη. Φωτογραφίες από το αρχείο του Δημήτρη Βοναπάρτη.

Ο Ιταλός πρώην στρατιώτης Soverio De Prosperis, 60 χρόνια μετά επιστρέφει στην Κω για να αποτίσει φόρο τιμής στους χαμένους συμπατριώτες του, να συναντήσει τον παιδικό του φίλο Στέλιο Κουρούνη, διατρανώνοντας το μήνυμα φιλίας των λαών.

Θα συναντήσει τυχαία τον Γιάννη Κασσιώτη στο Αμανιού, ο οποίος για να συνεννοηθεί μαζί του στα ιταλικά θα ζητήσει τη βοήθεια διερμηνέα.Από τότε η Κώτισσα Ελένη Κλωνάρη με την συνεισφορά της θα γίνει ένας από τους πρωταγωνιστές της αναβίωσης του εγκλήματος της εκτέλεσης των αξιωματικών.

Η συνάντηση με την συνταρακτική ιστορία του θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα Παγκωακή από τον δημοσιογράφο και γνωστό σκηνοθέτη, ηθοποιό Δημήτρη Κ. Βοναπάρτη στις 9 Ιουνίου 2005, με αριθμό φύλλου 238. Έτσι επανέρχεται στο φως η ιστορία των Ιταλών αξιωματικών που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς.

Σε επόμενα φύλλα η ιδία εφημερίδα μετά από πλούσιο ρεπορταζ θα αναδείξει το σχεδόν ξεχασμένο θέμα σε ντόπιους και μή, μέσα από μια σειρά παρουσιάσεων, ομιλιών στο Ξενοδοχείο Κοντινένταλ και στον τότε Δήμο Δικαίου.Αργότερα θα δημοσιευτούν βιβλία, πονήματα και θα ακολουθήσουν αναρτήσεις στον εγχώριο και ξένο τύπο για την συνταρακτική ιστορία της εκτέλεσης που έλαβε χώρα στην Αλυκή Κω.

Σε ανάμνηση των θυμάτων από σχολική εκδρομή, 3 Οκτωβρίου 2009.

Στις 6 Οκτωβρίου 2010, όχι για πρώτη φορά όπως υποστηρίχθηκε από τους διοργανωτές , μετά από 67 χρόνια από τα ιστορικά γεγονότα θα πραγματοποιηθεί στην Κω, ένας δεύτερος εορτασμός για την εκτέλεση των 103 αξιωματικών που σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς στον απόηχο των γεγονότων, μετά την ανακωχή της 8ης Σεπτεμβρίου 1943.

Εφέτος, όπως με πληροφόρησε ο κύριος Giuliano Cappelli [Παλιές Φωτογραφίες της Κω] στις 26 Σεπτεμβρίου 2024 θα γίνει επιμνημόσυνη δέηση των θυμάτων στο Καθολικό Νεκροταφείο της Κω, ενώ ακόμη δεν έχουν βρεθεί τα λείψανα από περίπου 30 εκτελεσθέντες.

Ωστόσο, υπάρχει ακόμη μία ελπίδα, πολύ ενδιαφέρουσα όμως μου είπε ο συμπατριώτης μας Δημήτρης Βοναπάρτης.

Ο τόπος των υπολοίπων ομαδικών τάφων;

Το 2015 με πρωτοβουλίες Ιταλών και του στρατιωτικού ακόλουθου της ιταλικής πρεσβείας στην Αθήνα έγινε προσπάθεια εντοπισμού και ανασκαφής των υπολοίπων ομαδικών τάφων για την εύρεση των λειψάνων περίπου 30 αξιωματικών που δεν είχαν εντοπισθεί στις πρώτες έρευνες όπου είχε γίνει η εκταφή των 64 σορών, λίγα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου.

Όμως δεν βρέθηκαν, επειδή δεν αναζητήθηκε ο ακριβής χώρος ταφής που ήταν ήδη γνωστός από τον συμπατριώτη μας ,ακόμη εν ζωή, ο οποίος μπορεί να συμβάλλει στην εύρεση τους.

Κάτω από το Φούσκωμα σε ιδιωτικό χώρο φέρεται να είναι ο χώρος ταφής , εκεί μπορούν να βρεθούν τα οστά των υπολοίπων Ιταλών αξιωματικών, ένα μέρος που γνωρίζει καλά ο πρωτεργάτης Δημήτρης Βοναπάρτης και τον οποίο του υπέδειξε ο συμπατριώτης μας και αυτόπτης μάρτυρας.

Ο χώρος εκτέλεσης των 101 αξιωματικών στις Νιδγιές [Παγκωακή, Δημ.Βοναπάρτης].

Με την ευκαιρία της 26ης Σεπτεμβρίου 2024, μπορεί να αναζητηθούν σε ένα μέρος που δεν έχουν γίνει μέχρι σήμερα ανασκαφές για να κλείσει οριστικά ο κύκλος της σφαγής, ενός στυγερού εγκλήματος, μιας πισώπλατης δολοφονίας που καλά κρατεί από το μακρινό 1945, με τον νου σε κάτι που είχα διαβάσει πριν από καιρό, από την Mandy Oviatt, μία βετεράνα του αμερικανικού στρατού και παθιασμένη συγγραφέα:

«...Οι θνητοί είναι περίεργοι όταν πεθαίνουν άνθρωποι. Όσο περισσότερο μισούσαμε ή αγαπούσαμε κάποιον, τόσο περισσότερο θέλουμε να τον θυμόμαστε. .... Όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, ειδικά με σοκαριστικό, βίαιο ή απροσδόκητο τρόπο, τείνουν να συγχωρούν, ή τουλάχιστον να ξεχνούν, αυτό που τους εξόργισε. Είναι ευλογία της Περσεφόνης. Δεν της αρέσει όταν οι άνθρωποι μιλούν άσχημα για τους νεκρούς, ότι είναι Βασίλισσα του Κάτω Κόσμου και για όλα. Αυτός είναι και ο λόγος που φέρνουμε λουλούδια για τους νεκρούς». Θα απουσιάσω άθελα από την εκδήλωση , όμως ένα λουλούδι θα ήθελα να το ρίξω ως «Παιδί της Ρέας». Στην ορφική παράδοση μας, η Περσεφόνη λέγεται ότι είναι κόρη του Δία και της μητέρας του Ρέας.

Αλυκή στο Τιγκάκι Κω, εκεί όπου έγινε η Σφαγή του Friedrich-Wilhelm Müller.

Τέλος, θα ήθελα να κλείσω αυτή την σύντομη αναφορά από αφηγήσεις απλών ανθρώπων της μικρής κοινωνίας μας για τα δραματικά γεγονότα του 1943, μακριά από τα πολύβοα fora, ευχαριστώντας: Την Οικ.Polizio, την Οικ. Κουτσουράδη, τον Soverio De Prosperis, τον Γιάννη Κασιώτη, την Ελένη Κλωνάρη, την Παγκωακή- τον Δημήτρη Βοναπάρτη, και τη σύζυγο του Κατερίνα, τον Β.Χατζηβασιλείου, τον Αλέκο Μάρκογλου,τον Παναγιώτη Σαμαρά και τον Giuliano Cappelli.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Ιστορία της Νήσου Κω -Β.Χατζηβασιλείου,1990

2.Η μικρή «ξεχασμένη» Κεφαλονιά με τους 103 Ιταλούς αξιωματικούς

https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/12/103.html

3.«Τον Οκτώβρη του 1943»

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/10/1943.html

4.Το άδοξο τέλος του διοικητή Felice Leggio και των Ιταλών αξιωματικών στο Λινοπότι

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/10/felice-leggio.html

5.Εορτασμός μνήμης για τους 103 Ιταλούς αξιωματικούς που δολοφονήθηκαν από τους Γερμανούς στην Κω το 1943

https://24grammata.com/%CE%B5%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%BC%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-103-%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CF%82-%CE%B1%CE%BE/

https://lastorianoncancella.wordpress.com/2010/09/29/commemorazione-dei-103-ufficiali-italiani-trucidati-dai-tedeschi-a-kos-nel-1943-%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF/