Η μικρή «ξεχασμένη» Κεφαλονιά με τους 103 Ιταλούς αξιωματικούς
Πριν από λίγες μέρες μια ανάρτηση του πρακτορείου μας εντυπωσίασε περισσότερο από άλλες. Έχουμε συνηθίσει στην κίνηση των ειδήσεων, αλλά δεν χάνουμε την ανάγκη να σταματήσουμε και να αναλογιστούμε κάποια επεισόδια της πρόσφατης ιστορίας.
Η Επιτροπή Πεσόντων της Κω (η ιταλική COO) επέστρεψε για να γράψει, μεταξύ Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου, πολυάριθμες επιστολές στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στον σύμβουλο της Προεδρίας για Στρατιωτικές Υποθέσεις για να ζητήσει την αναγνώριση από το ιταλικό κράτος για τους 103 αξιωματικούς που σκοτώθηκαν από Γερμανούς στο Νησί του Αιγαίου, επίσης με ταφόπλακα.
Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, δεν υπήρξε ανταπόκριση.
Την είδηση έδωσε ο Mario Angiulli, ταμίας της Επιτροπής και ανιψιός του ανθυπολοχαγού Francesco Custodero, μεταξύ των θυμάτων της σφαγής, μετά την τιμητική επίσκεψη του Sergio Mattarella για τους 4.200 επιζώντες του ναυαγίου του πλοίου Oria (το γράψαμε εδώ). Αυτό που λείπει από τους θεσμούς είναι η επίσημη αναγνώριση για όσα έγιναν τον Οκτώβριο του 1943 στην Κω.
Στην ομιλία του στις 25 Απριλίου 2014, ο Πρόεδρος Τζόρτζιο Ναπολιτάνο είχε αφήσει ελπίδα ότι θα πήγαινε στο νησί για να αποδώσει τις οφειλόμενες στρατιωτικές τιμές σε εκείνους τους άνδρες που στα είκοσί τους, προτίμησαν να αντιμετωπίσουν το θάνατο για να τηρήσουν πίστη στον όρκο τους, την πατρίδα. Αλλά και τα τελευταία γράμματα δεν έτυχαν της ανάλογης προσοχής. Τι συνέβη όμως το φθινόπωρο πριν από περισσότερα από 70 χρόνια;
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩ
Η Κως και τα νησιά των Δωδεκανήσων (Νότιες Σποράδες) αποτέλεσαν, «προσωρινά» από το 1912 και επίσημα από το 1923, κατεχόμενα εδάφη από τους Ιταλούς των Νήσων του Αιγαίου. Ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κατεχόμενα από την Ιταλία κατά τον πόλεμο της Λιβύης, είχαν δοθεί υπόσχεση από την Αντάντ για τη συμμετοχή της χώρας στον Μεγάλο Πόλεμο και στη συνέχεια - σε περιφρόνηση των επιθυμιών του ελληνορθόδοξου πληθυσμού αυτών των περιοχών - προσαρτήθηκαν από την Ιταλία, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία του ελληνικού κράτους μετά τον πόλεμο που χάθηκε από την Τουρκία το 1919-1922.
Η κατάληψη -κατοχή είδε τη διαδοχή πολλών στρατιωτικών και πολιτικών κυβερνητών. Και αν αφενός ο κυβερνήτης του Μάριο Λάγκο σεβόταν όσο το δυνατόν περισσότερο τις αυτονομίες των διαφόρων κοινοτήτων που ήταν παρούσες στα νησιά, ο διάδοχος κυβερνήτης Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι (1936) επέβαλε την πλήρη «ιταλοποίηση» και άρα τον «φασισμό» της επικράτειας. Οι φυλετικοί νόμοι επεκτάθηκαν στα Δωδεκάνησα, οι αυτονομίες περιορίστηκαν ή καταργήθηκαν, τα ιταλικά έγιναν υποχρεωτική γλώσσα στο κοινό, ενώ η ομιλία της ελληνικής έγινε έγκλημα.
ΚΩΣ ΜΕΤΑ ΤΙΣ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Τα ιταλικά στρατεύματα που στάθμευαν στο νησί της Κω στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 ανέρχονταν σε περίπου 4.000 άνδρες που ανήκαν στο 10ο σύνταγμα πεζικού της μεραρχίας «Regina», με διοικητή τον συνταγματάρχη Felice Leggio.
Η μονάδα εξαρτιόταν από τη διοίκηση της Ρόδου και υποστηριζόταν από μικτή ομάδα τμημάτων πυροβολικού, μικρού ναυτικού, αεροπορίας, καραμπινιέρων, οικονομική αστυνομία και τους μελανοχίτωνες. Η φυσική απομόνωση των στρατιωτών μετατράπηκε γρήγορα σε «ψυχολογική απομόνωση», που επιδεινώθηκε από τα γεγονότα του καλοκαιριού: η απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία και η πτώση του φασισμού προκάλεσαν «γενική αταξία». Μέχρι που ανακοινώθηκε η ανακωχή.
Οι λίγοι Γερμανοί, παρόντες στην Κω για σύντομο χρονικό διάστημα και σε υπηρεσία στην πόλη της Αντιμάχειας, αφοπλίστηκαν και τη νύχτα μεταξύ 8 και 9 Σεπτεμβρίου έπεσαν στο νησί συμμαχικά φυλλάδια που καλούσαν σε αντίσταση κατά των γερμανικών στρατευμάτων. Το επόμενο βράδυ η «αραβική» αποστολή έφτασε στην Κω για να έρθει σε επαφή με την ιταλική διοίκηση. Τις ίδιες ώρες έγιναν σύντομες μάχες μεταξύ των Ιταλών της Ρόδου, γύρω στους 35.000, και των Γερμανών, γύρω στους 7.000.
Στις 11 Σεπτεμβρίου η Κως βομβαρδίστηκε για πρώτη φορά από τη Luftwaffe. Τα στρατεύματα της Commonwealth [Κοινοπολιτεία] με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Kenyon άρχισαν να αποβιβάζονται στην Κω στις 13 Σεπτεμβρίου. Η εντολή ήταν να «συνεργαστεί» με τους Ιταλούς για να κρατηθεί η Κω σε συμμαχική κατοχή: η σημασία του νησιού δόθηκε από την παρουσία του αεροδρομίου της Αντιμάχειας.
Έτσι η «μικρή» ιστορία της Κω μπήκε στη μεγάλη ιστορία των συμφερόντων των εμπόλεμων δυνάμεων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Πριν από την ανακωχή, ο πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε υποστηρίξει ότι το Αιγαίο έπρεπε να συμπεριληφθεί στις προτεραιότητες των Συμμάχων. Στην Κω, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί πραγματοποίησαν μια από τις πρώτες δοκιμές για αυτό που, από τα μέσα Οκτωβρίου 1943, θα ήταν μία συμμαχία.
ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΩΣ ΣΤΟΧΟΣ
Το Αιγαίο για τους Γερμανούς στρατηγούς ήταν ο 4ος στόχος του σχεδίου για τη Μεσόγειο, μετά την Κεφαλονιά, την Κέρκυρα και το Σπλιτ: το χρονικό διάστημα μεταξύ της κατάκτησης της Ρόδου (11 Σεπτεμβρίου) και της οριστικής επίθεσης στην Κω (3 Οκτωβρίου) είχε δει την εξάλειψη της ιταλικής αντίστασης στην Κεφαλονιά και την Κέρκυρα και τη νικηφόρα επίθεση στα νησιά των Κυκλάδων.
Οι Γερμανοί, περίπου 1000, αποβιβάστηκαν στην Κω τα ξημερώματα της 3ης Οκτωβρίου και αιφνιδίασαν τους Ιταλούς και τους Βρετανούς. Πήραν εκατοντάδες αιχμαλώτους, ενώ άλλοι στρατιώτες εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και αναζήτησαν καταφύγιο στα βουνά ή προς τα τουρκικά παράλια.
Τα ξημερώματα της 3ης Οκτωβρίου, κάποιες μονάδες με επικεφαλής τον στρατηγό Friedrich Wilhelm Müller, διοικητή της 22ης Μεραρχίας Πεζικού και με το παρατσούκλι ήδη «χασάπη της Κρήτης», αποβιβάστηκαν στο νησί.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα η μάχη στράφηκε υπέρ των Γερμανών, οι οποίοι επικράτησαν της αδύναμης και ανοργάνωτης αντίστασης των Ιταλών και Άγγλων υπερασπιστών.
Οι τελευταίοι σκληρά φυλακίστηκαν αλλά προστατεύονταν από πολεμικές συμβάσεις, ενώ οι Ιταλοί θεωρήθηκαν προδότες και πυροβολήθηκαν. Η μακρόχρονη γερμανική κατοχή της Κω, βάναυση είχε ως κύριο θύμα, εκτός από τους Ιταλούς στρατιώτες, τον πληθυσμό, ιδίως την εβραϊκή κοινότητα, να εκτοπιστεί εξ ολοκλήρου σε στρατόπεδα εξόντωσης.
Τα αιτήματα για βοήθεια που απευθύνθηκαν στη Λέρο και την Κύπρο, παρά τις υποσχέσεις, δεν ικανοποιήθηκαν. Κανένα μέσο, ούτε ναυτικό ούτε αεροπορικό, δεν έφτασε για υποστήριξη.
Σε εκείνο το σημείο το φάντασμα της Κεφαλονιάς έπεσε πάνω από τα ιταλικά στρατεύματα που είχαν αντισταθεί στην Κω, όπως ακριβώς απειλούνταν από τους ίδιους τους Γερμανούς τις ώρες των μαχών.
Ένα φυλλάδιο που έπεσε στο νησί από τα αεροπλάνα της Luftwaffe έγραφε:
«ΙΤΑΛΟΙ, η αντίσταση που έκαναν οι σύντροφοί σας, λόγω της ακατάλληλης συμβουλής των Διοικητών τους, στην Κεφαλονιά και στην Κέρκυρα, κατά των Γερμανών στρατιωτών, έσπασε αποφασιστικά και με πολύ αιματηρές απώλειες από την ιταλική πλευρά. Ακόμη και στην Κω, όπως στην Κεφαλονιά και την Κέρκυρα, τα στρατεύματα έπρεπε να πληρώσουν με αίμα τη μάταιη, απερίσκεπτη αντίστασή τους».
Οι Γερμανοί, που έχασαν 15 άνδρες και 70 τραυματίες κατά τη διάρκεια των μαχών, απέκτησαν πλούσια λάφυρα όπλων, πυρομαχικών, ιταλικών και αγγλικών οχημάτων στην Κω.
Υπήρχαν 4.533 κρατούμενοι, εκ των οποίων 1.388 Άγγλοι και 3.145 Ιταλοί. Μια εύκολη νίκη και ένα απρόσμενο αποτέλεσμα.
Η μοίρα περιγράφηκε από τον ίδιο τον Τσόρτσιλ:
«Πείτε στους Ιταλούς-έγραψε ο Wilson στις 3 Οκτωβρίου, ενώ οι μάχες συνεχίζονταν στην Κω- τι τρομερή μοίρα τους περιμένει αν πέσουν στα χέρια των Ούννων. Θα πυροβοληθούν μαζικά, ειδικά οι αξιωματικοί, και οι επιζώντες θα αντιμετωπίζονται όχι ως αιχμάλωτοι πολέμου αλλά ως εργαζόμενοι σκλάβοι για τη Γερμανία».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΝΤΟΥΛΑΠΙ ΤΗΣ ΝΤΡΟΠΗΣ
Οι Ιταλοί αξιωματικοί, από το απόγευμα της 4ης Οκτωβρίου, χωρίστηκαν από τους υφισταμένους τους, που ήταν συγκεντρωμένοι στο κάστρο της Κω και στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας, και προσλήφθηκαν αμέσως στη δουλειά, κράτησαν νηστικοί για μέρες και μπορούσαν να τιμωρηθούν, έστω και με πυροβολισμό, για την παραμικρή απροσεξία ή διαμαρτυρία.
Οι αξιωματικοί οδηγήθηκαν σε δίκη, με βάση το αν είχαν συμμετάσχει ή όχι στις μάχες που μόλις είχαν τελειώσει. Κάποιοι κατάφεραν να αποδείξουν ότι δεν είχαν λάβει μέρος στη μάχη. Άλλοι, έχοντας κερδίσει τις καλές χάρες των Γερμανών, αποκλείστηκαν από την εκτέλεση, άλλοι πάλι σώθηκαν επειδή οι υφιστάμενοί τους ανέλαβαν την αποκλειστική ευθύνη για την επιλογή να πολεμήσουν.
Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, η γερμανική απόφαση ήταν εντελώς αυθαίρετη. Σίγουρα η αλήθεια ήταν γνωστή στους Άγγλους, και στον ίδιο τον Τσόρτσιλ.
Οι τάφοι του Λινοπότι όπου θάφτηκαν οι Ιταλοί ανακαλύφθηκαν τον Απρίλιο του 1944, αλλά τα πτώματα δεν μπορούσαν να εκταφούν πριν από τον Μάρτιο του 1945.
Η είδηση της σφαγής των αξιωματικών θάφτηκε, μαζί με άλλους, στο περίφημο «ντουλάπι της ντροπής» και κανείς δεν πλήρωσε αυτό που είχε συμβεί στην Κω τον Οκτώβριο του 1943.
Όλοι οι πρωταγωνιστές, θύματα και δήμιοι, ξεχάστηκαν και η Κως έγινε αυτό που είναι σήμερα, δημοφιλής ταξιδιωτικός προορισμός.
Γεωδίφης με πληροφορίες από την ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera
Συντάκτες:Silvia Morosi και Paolo Rastelli, 2017
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
