Ο αποικιακός γεωγράφος Marcel Dubois και η «De Co insula»
«Στις επιστήμες, η αρχή χιλιάδων απόψεων δεν αξίζει όσο μια μικρή σπίθα λογικής σε έναν μεμονωμένο άνθρωπο»,Galileo Galilei (1564 -1642).
Ο Marcel Dubois, γεννημένος στις 25 Ιουλίου 1856 στο Παρίσι, πέθανε στις 23 Οκτωβρίου 1916, είναι ένας σημαντικός Γάλλος γεωγράφος και ιστορικός.
Από τα νησιά του Αιγαίου και την Κω πορεύθηκε στην αποικιακή γεωγραφία και μετά στην κατάκτηση της Σορβόννης (1876-1895).
Αποικιοκρατία, εθνικισμός και γεωγραφία
Σπουδαστής στην École normale supérieure στην rue d'Ulm στο Παρίσι, το 1876, ο Dubois συνάντησε τους Bertrand Auerbach (1856-1942) και Paul Dupuy (1854-1948), οι οποίοι αργότερα έγιναν γεωγράφοι, αλλά και τους μελλοντικούς ιστορικούς Georges Lacour-Gayet (1856-1935), Salomon Reinach (1858-1932) και Gustave Lanson (1857-1934).
Ενδιαφέρθηκε από νωρίς για την ιστορία και την γεωγραφία(1879), διορίστηκε ως φοιτητής στη Γαλλική Σχολή Αθηνών όπου εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στην αρχαία ελληνική ιστορία.Στις 3 Νοεμβρίου 1884 στη Σχολή του Παρισιού υπέβαλλε στα γαλλικά, την Αιτωλική και την Αχαϊκή ένωση ενώ σε μία δεύτερη, στα λατινικά, ενδιαφέρεται για τη νησιωτικότητα.
Έγινε πρώτος λέκτορας ελληνικής ιστορίας και αρχαιοτήτων στο Πανεπιστήμιο του Νανσί το 1882, και λέκτορας γενικής γεωγραφίας το 1885. Κατόπιν καθηγητής της αποικιακής γεωγραφίας στη Σορβόννη το 1892 την οποία συνέχισε εκεί στην υπόλοιπη καριέρα του.
Από το 1893 ήταν καθηγητής της αποικιακής γεωγραφίας στη Σχολή Γραμμάτων του Παρισιού. Στη συνέχεια ανέπτυξε ένα γαλλικό ρεύμα αποικιακής, οικονομικής και εφαρμοσμένης γεωγραφίας, πολύ δραστήριο στις αρχές του 20ου αιώνα.
Περιγράφηκε ως ιδιαίτερα χαρισματικός και δημοφιλής μεταξύ των Παρισινών μαθητών της Belle Époque, εκπαίδευσε πολλούς μαθητές εκεί (συμπεριλαμβανομένου του Henri Schirmer, αλλά κυρίως του Augustin Bernard) και ανέπτυξε μια ολόκληρη διαδικασία σκέψης αποικιακής γεωγραφίας, που χαρακτηρίζεται από μια ορισμένη ετερογένεια και πολλά έργα ( ιδιαίτερα για τη σχολική γεωγραφία) και άρθρα, σε επιστημονικά περιοδικά και στον τύπο.
Υπήρξε επίσης λέκτορας στην École Normale Supérieure de Jeunes Filles de Sèvres για σχεδόν 30 χρόνια .Το 1891, ίδρυσε με τον δάσκαλό του Vidal de la Blache το περιοδικό Annales de Géographie. Αποχώρησε από τη διοίκηση το 1895, αναμφίβολα για λόγους διάστασης επιστημονικών απόψεων.
Διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Γαλλικής Γεωγραφικής Εταιρείας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, δεσμεύτηκε αποφασιστικά ως αντι-Dreyfusard, κυρίως λόγω εθνικισμού:ήταν ένας από τους ιδρυτές της Κοινωνίας της Γαλλικής Πατρίδας και κατέλαβε μια ορισμένη θέση στα πρώτα χρόνια του κινήματος. Αυτό σίγουρα αυξάνει (χωρίς να είναι η άμεση αιτία) την απόσταση και την αντιπαλότητα που τον χωρίζει από τον Βιδάλ και τους «νόμιμους» μαθητές του, ιδιαίτερα τον Λουσιέν Γκαλουά.
Η σχέση του με την Κω
Από την «Co insula» απέκτησε μία ιδιαίτερη σχέση με το νησί της Κω. Έζησε για ένα διάστημα στην Κω πριν η διατριβή του εγκριθεί από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού, το 1884.
Η εργασία του περιέχει ενδιαφέροντα στοιχεία από την γεωγραφία όσο την ιστορία της Κω και συνοδεύεται από αρχαίες αρχαίες επιγραφές και σπουδαίους χάρτες ιδιαίτερα της Χώρας του 19ου αιώνα, από την οθωμανική άγνωστη περίοδο του νησιού.
Μεταξύ άλλων γράφει για την μυθολογία της Κω:
«Πριν από τον Τρωικό πόλεμο, αφού ρήμαξαν την Τροία και σκότωσαν τον βασιλιά της Λαομέδοντα, οι Έλληνες με επικεφαλής τον Ηρακλή είδαν τα πλοία τους να φτάνουν προς τις ακτές του νησιού. Πράγματι, έχοντας ζητήσει από τον Ύπνο να κοιμίσει τον Δία, η Ήρα συνεχίζει να επιθυμεί τις συμφορές για τον Ηρακλή: σηκώνει μια καταιγίδα στην άγονη θάλασσα από τον άνεμο Βορέα που αναστατώνει τα έξι πλοία του Ηρακλή : μόνο ένα επιζεί και ο ναυαγός ήρωας καταφέρνει μόνο να σώσει τους στρατιώτες του και τα όπλα του. Λέγεται επίσης ότι όταν ο Δίας ξύπνησε, θυμωμένος αναζητά τον Ύπνο που σώζεται από τη νύχτα Νύξ, πετάει τον γιο της Ήρας, τον Ήφαιστο, από τον ουρανό,ενώ επιφυλάσσει στη γυναίκα του την Ήρα να κρεμαστεί από το ύψος του ουρανού με δύο αμόνια στα πόδια και χρυσές αλυσίδες στα χέρια και αυτό στα μάτια των άλλων θεών που βλέποντας το θέαμα μένουν παγωμένοι. Μακριά από τη θεϊκή σκηνή, επιζώντας στο νησί σε ένα μέρος που ονομάζεται Λακητήρα, ο Ηρακλής συναντά ένα κοπάδι προβάτων και τον βοσκό τους που ονομάζεται Ανταγόρας και από τον οποίο ζητά ένα κριάρι. Ο βοσκός, ένας δυνατός και σφριγηλός άντρας, προσφέρει στον Ηρακλή την επιλογή να τον κερδίσει σε έναν αγώνα. Τα χτυπήματα αρχίζουν και οι Μερόπες έρχονται να βοηθήσουν τον βοσκό. Λέγεται ότι οι Μέροπες θεωρούσαν τον Ηρακλή πειρατή που ερχόταν να λεηλατήσει τη γη τους και του πέταξαν πέτρες. Άλλοι λένε, για αυτόν τον πόλεμο, ότι ο Ηρακλής επιτίθεται στην πόλη Κω για να κλέψει και να πάρει το χέρι της Χαλκιόπης, κόρης του βασιλιά Ευρυπύλου, γιου του Ποσειδώνα.Από αυτήν θα αποκτήσει ουσιαστικά ένα παιδί που θα το λένε Θεσσαλό. Όπως και να έχει, ο δύσκολος αγώνας φέρνει σε μειονεκτική θέση τον Ηρακλή, που αναγκάζεται να υποχωρήσει και καταφέρνει να φύγει με την βοήθεια του πατέρα του Δία που τον πάει με ασφάλεια, σε μια Θρακιώτισσα. Στο σπίτι, ο Ηρακλής μεταμφιέζεται σε γυναίκα για να ξεφύγει από τους εχθρούς του. Επιστρέφει στην μάχη και καταλήγει να νικήσει τους Μέροπες και να ερημώσει την πόλη τους, τη νύχτα μας λένε, και σκοτώνει τον βασιλιά της Ευρύπυλο. Μετά από αυτό, παντρεύεται τη Χαλκιόπη και έρχεται στη γαμήλια τελετή με ένα γυναικείο φόρεμα, γι' αυτό ο ιερέας του Ηρακλή κάνει τη θυσία στο ίδιο μέρος που έγινε ο αγώνας και οι νεόνυμφοι, την ημέρα των γάμων, δέχονται εκεί τις νύφες τους να είναι ντυμένες γυναίκες. Ακολούθως, ο Ηρακλής καλείται από την Αθηνά στη Φλέγρα όπου μάχεται εναντίον του του «πρεσβύτερου των Γιγάντων» Αλκυονέα και συμμετέχει στη γιγαντομαχία. Η Κως αναφέρεται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα του Ομήρου με την Κάλυμνο, τη Νίσυρο, την Κάσο και την Κάρπαθο και τα 30 πλοία υπό τη διοίκηση του Φιδίππου και του Αντίφου στον στρατό των Αργείων με επικεφαλής τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα. Βρίσκουμε το νησί με άλλα ονόματα όπως Καία στο Στάφυλο της Ναυκρατίδας και τον Πλίνιο, ενώ άλλες πηγές αναφέρουν Μεροπίς και Νυμφαία. Κατά την ελληνιστική περίοδο, η Κως διέθετε φημισμένη ιατρική σχολή, αλλά η θεωρία ότι αυτή η σχολή υπήρχε ήδη στην κλασική περίοδο υπό την ηγεσία του Ιπποκράτη είναι αβάσιμη, παρά τη σημασία της αδελφότητας των Ασκληπιάδων, καθώς και των ιερών αφιερωμένων στον Ασκληπιό και τη Δήμητρα. Ο Ιπποκράτης είναι αναμφίβολα ο πιο διάσημος ντόπιος του νησιού. Μετά τη μακρά ρωμαιοβυζαντινή περίοδο, κατά την οποία το νησί εκχριστιανίστηκε αλλά και από τον 7ο αιώνα, μερικές φορές δέχτηκε επίθεση και λεηλασία από τους Άραβες (οι Κοσσιώτες κατέφυγαν τότε στην κοντινή ήπειρο), οι ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη την κατέλαβαν και το 1315 έχτισαν οχυρό στην είσοδο του λιμανιού».
Πίστευε ότι το κάστρο της Κω κατασκευάστηκε από υλικά του Ασκληπιείου, μία θέση που αντέκρουσε αργότερα ο R.Herzog, ο οποίος πρότεινε σωστά ότι φτιάχτηκε από υλικά του αρχαίου τείχους της πόλης του 4ου αιώνα π.Χ.
Ο δάσκαλος προφήτης;
Η φιγούρα του Marcel Dubois συνδέεται θεμελιωδώς με την αποικιακή γεωγραφία που δίδαξε στη Σορβόννη για σχεδόν 20 χρόνια, από το 1893. Ωστόσο, αυτός ο μοναδικός ακαδημαϊκός μεταξύ των μαθητών του Paul Vidal de la Blache απασχόλησε μια πολύ πιο διαφορετική θέση στο τοπίο των Γάλλων διανοουμένων της Belle Époque.
Ένας μαχητής, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της υπόθεσης Ντρέιφους, ένας αφοσιωμένος ακαδημαϊκός, υποστηρικτής μιας «εφαρμοσμένης» και ακόμη και πολιτικής αποικιακής γεωγραφίας, ήταν κάτι περισσότερο από τον αποστάτη μαθητή του Βιντάλ και της ομάδας «ορθόδοξων» μαθητών του Νορμαλίεν.
Στις 25 Μαΐου 1894, η εφημερίδα L'Estafette αφηγήθηκε με χιουμοριστικό και ειρωνικό τρόπο τη φολκλορική ατμόσφαιρα που βασίλευε τότε στις τάξεις της Σχολής Γραμμάτων του Παρισιού:
«Τις προάλλες περίπου 30 φοιτητές από τη Σορβόννη ένιωσαν ξαφνικά την ακαταμάχητη ανάγκη να συγκεντρωθούν γύρω από έναν από τους καθηγητές τους σε ένα πολυτελές συμπόσιο και να τσουγκρίσουν τα ποτήρια τους στη δόξα της γεωγραφίας. Καθώς οι μαθητές των ελληνικών, των μαθηματικών, της γραμματικής ή της βοτανικής δεν φαίνεται να έχουν δείξει ποτέ τόσο παραληρηματικό ενθουσιασμό για τα υποχρεωτικά μαθήματα των εξεταστικών τους προγραμμάτων, (…) αυτή η ασυνήθιστη πρωτοβουλία (…) πρέπει να χρειάζεται κάποια εξήγηση. (…)
Για αρκετά χρόνια, η γεωγραφία στη Σορβόννη δεν είναι πλέον απλώς μια επιστήμη όπως η φιλολογία ή η φυσική. είναι θρησκεία: δεν υπάρχει δάσκαλος και μαθητές εκεί. υπάρχει ένας αρχιερέας που περιβάλλεται από λίγους Λευίτες που ιερουργεί ενώπιον των πιστών που προσκυνούν στο χώμα. Η διδασκαλία αντικαθίσταται από μια λατρεία που έχει και τις τελετές της. Τέλος, αυτό το ετήσιο συμπόσιο όπου σκάει η σαμπάνια δεν είναι μια χυδαία γιορτή, αλλά μπορεί να περάσει για το ελαφρώς εκσυγχρονισμένο Πάσχα όπου ο δάσκαλος και οι μαθητές κοινωνούν μπροστά σε παγωμένες βόμβες και γεμάτα κύπελλα στη νέα πίστη που τους ενώνει όλους.
Αυτός ο δάσκαλος που είναι και ο προφήτης και ο πάστορας αυτής της θρησκείας λιγότερο γνωστής από τον Βουδισμό του κ. de Rosny και που για πρώτη φορά αποκαλύπτω στο ευρύ κοινό, ονομάζεται κ. Marcel Dubois». (Ανώνυμος, 1894).
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Marcel Dubois, in Annales de Géographie
2.https://eslettres.bis-sorbonne.fr/viewers/smarty/showReps.php?q=ids:10607&db=eslettres&template=These.tpl
3.The Belle Époque of a colonial geographer: Marcel Dubois, academic and public figure, between Dreyfus Affair and Entente Cordiale (1894-1905)
https://journals.openedition.org/cybergeo/29138
4.https://www.abebooks.com/servlet/BookDetailsPL?bi=31427722860&cm_sp=SEARCHREC-_-WIDGET-L-_-BDP-R&searchurl=kn%3DIle%2Bde%2BKos%26sortby%3D17
5. De Co insula-Marcel Dubois,1884. Μπορείτε να κατεβάσετε το περίφημο βιβλίο για την Κω, από την γεωΒιβλιοθήκη[γ,59].
https://geogeodifhs.blogspot.com/p/blog-page_57.html
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Το νησί της Κω του Marcel Dubois,1884.
