Ηφαίστεια του Νοτίου Αιγαίου

«Το Αιγαίο έφτιαξε τον εαυτό του», παραφράζοντας τον Ελύτη.

Το Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό [ΝΑΣΑ].

Λίγα μέρη στον κόσμο περιέχουν τόσους πολλούς δημοφιλείς μύθους όπως το Ηφαιστειακό Τόξο του Αιγαίου.

Ανά τους αιώνες, επικές πράξεις, γεγονότα και οράματα έχουν ανεξίτηλα ιχνηλατήσει την ιστορία, τον πολιτισμό και τις παραδόσεις αυτής της γης. Θαλάσσιοι δρόμοι και αρχαίοι πολιτισμοί του αιγαιακού τόξου αποτελούν πηγή έμπνευσης για ποιητές, συγγραφείς και ερευνητές.

Ο ουρανός βρίθει οράματα και η θάλασσα είναι γεμάτη φωνές κάτω από τα γαλάζια ηφαίστεια.

Οι Νηρηίδες δεν επέτρεπαν σε καμία θνητή να παραβάλλεται με αυτές στην ομορφιά. Είχαν τη δύναμη να ταράζουν τη θάλασσα αλλά και να την ηρεμούν. Σήμερα έχουν ξεχαστεί, αλλά ακόμη ουρλιάζουν σε ερειπωμένες πόλεις κάτω από τον ουρανό. Ιερές πατρίδες όπου τα κύματα του Ποσειδώνα έχουν ιστορίες να πουν.

Ότι βλέπουμε γύρω μας έχει προέλθει από γεωδυναμικές διεργασίες των τελευταίων 2-0,7 εκ.ετών, δεν διαφέρει αρκετά με ότι έβλεπε ο Πρώτος Έλληνας. Ο πρώτος γνωστός «Έλληνας» sapiens έζησε μία μη εκρηκτική περίοδο των ηφαιστείων του νοτιοδυτικού Αιγαίου, σχεδόν 100 χλμ. από το κοντύτερο ηφαιστειακό κέντρο.

Στη διάσημη σπηλιά με καρστικά έγκοιλα της Αρεόπολης, κρανίο ηλικίας πάνω από 210.000 ετών αποτελεί το παλαιότερο γνωστό δείγμα Homo sapiens που έχει βρεθεί εκτός Αφρικής. Η σπηλιά Απήδημα απαντά δυτικά από την Καραβιά, μια συστάδα από ηφαιστειακές βραχονησίδες του Νότιου Αιγαίου.

Τα ηφαίστεια του Νότιου Αιγαίου λειτουργούσαν πριν ακόμη εμφανιστεί το ανθρώπινο είδος, λίγο πριν από την νεολιθική εποχή.

Σήμερα από τα 40 ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας, τα περισσότερα είναι διατεταγμένα σε ένα γεωγραφικό τόξο που ονομάζουμε «Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου» επειδή επεκτείνεται από δυτικά προς ανατολικά του αρχιπελάγους.

Δεν πρέπει να συγχέεται με το «Ελληνικό Τόξο» το οποίο νότια της Κρήτης, εκτείνεται από τα νησιά του Ιονίου έως ανατολικά της Ρόδου, εκεί συνδέεται με το κυπριακό τόξο.

Το Ελληνικό Τόξο είναι μια τοξοειδής μη ηφαιστειακή οροσειρά που βρίσκεται στο νότιο όριο της μικροπλάκας του Αιγαίου η οποία προκύπτει από την βύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από αυτή. Η ζώνη βύθισης ονομάζεται «Ελληνική Τάφρος» και τρέχει παράλληλα προς τη νότια πλευρά του.

Η διαδικασία δημιουργίας του ηφαιστειακού τόξου ξεκίνησε όταν το βορειότερο τμήμα της Αφρικανικής πλάκας άρχισε να βυθίζεται κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου με ρυθμό κάποιων εκατοστών τον χρόνο.

Οι παλαιότερες ενδείξεις λειτουργίας του, ηλικίας 5-4,7 εκ.χρόνων, επιβεβαιώνουν την βύθιση της Αφρικανικής Πλάκας κάτω από το Αιγαίο σε βάθη 120-140 χλμ, εκεί όπου γεννιέται το μάγμα.

Όλα τα ηφαιστειακά κέντρα του Νοτίου Αιγαίου βρίσκονται κατανεμημένα κατά μήκος μιας ζώνης πλάτους 65 χλμ. και μήκους 500 χλμ, η οποία αρχίζει από τον ισθμό της Κορίνθου και ίσως καταλήγει ανατολικά της Σύμης και όχι στη Νίσυρο. Στο δυτικό τμήμα του Τόξου η ηφαιστειακή δράση αρχίζει πριν απο 4,7 εκ.χρόνια από την Αίγινα ενώ στο ανατολικό άκρο του εμφανίζεται πριν από περίπου 3,1 εκ.χρόνια.

Κατά μήκος του τόξου τουλάχιστον 4-5 από αυτά έχουν δραστηριοποιηθεί τα ιστορικά χρόνια [Μέθανα, Σαντορίνη και γύρω νησίδες, Κολούμπο, ανατολικά του  Νίμου και ίσως δυτικά της Τήλου].Το ηφαίστειο της Νισύρου τα τελευταία εκατοντάδες χρόνια παρουσιάζει μόνο υδροθερμική και όχι εκρηκτική δραστηριότητα.

Το αιγαιακό τόξο αποτελείται από ηφαίστεια που ξεκινούν από την πανάρχαιη Κρομμυωνία με τους αγριόχοιρους και τα σπουδαία υδροθερμικά συστήματα στο Σουσάκι του νομού της Κορινθίας και φτάνει στον υποθαλάσσιο χώρο ανατολικά της Σύμης.

Η παρουσία της βυθισμένης λιθόσφαιρας μέσα στο μανδύα της γης δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες, που επιτρέπουν το λιώσιμο πετρώματος και τη γένεση του μάγματος. Όλη αυτή η γεωλογική διεργασία είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το Τόξο του Νοτίου Αιγαίου με την παρουσία ηφαιστείων.

Στο δυτικό και κεντρικό τμήμα του εκτός από την Σαντορίνη και το Κολούμπο υπάρχουν τα ηφαιστειακά οικοδομήματα: Σουσάκι, Αίγινα, Μέθανα, Πόρος, Βελοπούλα, Καραβιά, Φαλκονέρα, Αντίμηλος, Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος, Αντίπαρος, Ανάνες και ακόμη πιο νότια τα Χριστιανά.

Αρχαία λατρευτικά κέντρα, γεωμύθοι και τελετουργίες σχετίζονται με το ηφαιστειακό περιβάλλον όλων αυτών των περιοχών, όπως θα δούμε πιο κάτω.

Ο Οδυσσέας κατά τον δρόμο της επιστροφής από την Τροία- στόχος του μαζί με τους Αχαιούς ήταν ο χαλκός, σίδηρος, χρυσός και όχι η ωραία Ελένη- πέρασε από τους ηφαιστειακούς βράχους της Φαλκονέρας.

Διασχίζοντας το «ποσειδώνιο» τόξο, έπιασε τον Κάβο Μαλέα, εκεί άρχισαν οι γνωστές του περιπέτειες. Στη Θεσπρωτία ο πανούργος έμπηξε ένα κουπί και θυσίασε στον Τρίαινα πριν φτάσει οριστικά στην Ιθάκη, στις 25 Οκτωβρίου 1207 π.Χ σύμφωνα με την ΝΑΣΑ.

Όμως, πολύ πριν από τον ομηρικό υπερήρωα ο Αιγαίος Ποσειδώνας είχε αρχίσει ένα ταξίδι, μεγαλύτερης διάρκειας με διαφορετικά στοιχεία πλοκής που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.

Γεωδίφης

Πηγή -Ο μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνη, e-book

https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/02/e-book-2022.html

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Στο ηφαιστειακό τόξο του Ν.Αιγαίου. Μεταξύ Νισύρου και Σαντορίνης γύρω στο 1905. Από ένα δεινό γεωλόγο-ηφαιστειολόγο , τον Felix Plieninger.

Το Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου σημειώνεται με την κόκκινη κάτω διακεκομμένη γραμμή από τους A.Bittner,L.Burgestein,M.Neumayr, F.Teller. Ο χάρτης του 19ου αιώνα, είναι ένας από τους πρώτους όπου αποτυπώνεται το νεότερο ηφαιστειακό τόξο της χώρας μας.

Ηφαιστειακό Τόξο Νοτίου Αιγαίου [κόκκινη γραμμή] και το Ελληνικό Τόξο [λευκή γραμμή].