Είχε Άβατον το Ασκληπιείο της Κω;

 

«Κατέβηκε, αποφεύγοντας να την κοιτάξει για πολύ, όπως κάνει κανείς με τον ήλιο. αλλά την είδε, όπως βλέπει κανείς τον ήλιο, έστω και χωρίς να κοιτάζει», Λέων Τολστόι  - Άννα Καρένινα.

«Στον Όμηρο ο Απόλλωνας και όχι ο Ασκληπιός είναι ο θεός της υγείας, αν και μόνο στο βαθμό που στέλνει ή μειώνει τους λοιμούς. Ο Ασκληπιός αναφέρεται στην Ιλιάδα 3 φορές, αλλά πουθενά στην Οδύσσεια.Η λατρεία του Ασκληπιού στην Κω δεν είναι τόσο παλιά όσο υποτίθεται. Τα νομίσματα και οι επιγραφές που σχετίζονται με τη λατρεία είναι όψιμες.  Επιλέχθηκε η τοποθεσία ενός Ασκληπιείου όπου ο καθαρός αέρας αφθονούσε και το μάτι γοήτευε από την ποικιλία του σκηνικού...» γράφει η Alice Walton για την λατρεία του Ασκληπιού [«The Cult of Asklepios»] σε ένα βιβλίο που είχε δημοσιευτεί πριν από την ανακάλυψη του Ασκληπιείου της Κω, το μακρινό 1894.

Μυσταγωγία

«Η Κως είναι πολύ ωραίο νησί κι έχει και το Ασκληπιείο. Εμείς αυτό δεν το είδαμε, γιατί η μαμά μου φορούσε ψηλοτάκουνα και γλίστραγε πάνω στα αρχαία. Αλλά μπήκαμε μετά στο Ίντερνετ και είδαμε εικόνες. Κι ο μπαμπάς μου είπε να λέμε σε όλους τους φίλους ότι κυρίως μας άρεσε ο ναός. Και η μαμά μου είπε, «ποιος ναός συγκεκριμένα;» Και ο μπαμπάς μου είπε, «πες εσύ "ναός" κι είσαι μέσα!» Έλενα Ακρίτα-Χτυποκάρδια στο κρανίο, 2011.

«Κλείνω τὰ μάτια μου καὶ μὲ ὁλάνοιχτα τὰ μάτια τῆς ψυχῆς βλέπω, κι ὅλο κοιτάζω, συνεπαρμένη ἀπὸ τὴν ἀπρόσμενη τούτην ὁπτασία. Καὶ παρακολουθῶ τὴ μυστικὴ ἱεροτελεστία ποὺ διαρκεῖ στὴν γαληνή τούτη σιγή. Διαρκεῖ μῆνες, χρόνια, αἰῶνες ἀτέλειωτους. Ὅσο κι ἂν πάνω ἀπὸ τὴ γῆ ξεσποῦν οἱ καταιγίδες, ὅσο καὶ ἂν ἀπὸ τὰ ἔγκατά της ἀναπηδοῦν οἱ σκοτεινὲς δυνάμεις τοῦ κακοῦ, σωριάζοντας σὲ στάχτη τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων, ἡ μυσταγωγία τοῦ ᾿Ασκληπιείου τῆς Κῶ δὲν ἔπαψε ν᾿ ἀκούγεται, μῆνες, χρόνια, αἰῶνες, πάνω ἀπὸ τῶν καιρῶν τὸ κύλισμα.Κάτω ἀπὸ τοῦ μεγάλου λειτουργοῦ της, τοῦ θείου Ἱπποκράτη, τὴν πνοὴ γκρεμίζονται τὰ εἴδωλα τῆς πλάνης, καὶ οἱ πιστοί του ἱεροφάντες προχωροῦν ἀνεμπόδιστα στὴ φωτεινή σφαίρα τῶν μεγάλων κατακτήσεων, ὅπου ὁ ἄνθρωπος θεοποιεῖται ἀπὸ τὸ Πνεῦμα» Αθηνά Ταρσούλη- Δωδεκάνησα,1947.

Μεταξύ δύο πολύ διαφορετικών αλλά σεβαστών σκέψεων-απόψεων θα εστιάσω την προσοχή μου σε όσα ξέρω, και σε αυτά που δεν ξέρουμε και ίσως δεν μάθουμε ποτέ για το Ασκληπιείο της Κω.

Η επιδίωξη όχι μόνο της εύρεσης της αλήθειας, της γνώσης είναι συνεχής και ανήκει σε όλους.

Τι είναι το άβατον;

Ενα φλέγον θέμα που έχει απασχολήσει τους ερευνητές από την πρώτη στιγμή της εύρεσης του είναι άν υπήρχε ή όχι άβατο στο Ασκληπιείο της Κω; Αλήθεια τι είναι το Άβατον; Από το βαίνω δηλαδή το τμήμα του ναού ή τόπος ιερός, εγκοιμητήριο, μη προσιτός χώρος όπου επιτρεπόταν η είσοδος παρά μόνο σε μυημένους ιερείς [Ελληνικό Μονόγλωσσο λεξικό]. 

1.Εκεί, αλλού, ίσως;

«Υπάρχει ένα κτίριο δίπλα στο Ναό [μικρό του Ασκληπιού,στο γριφώδες D του 2ου άνδηρου] με δύο δωμάτια και δωρικό τετράστυλο πρόδομο που λέγεται Ιερός Οίκος [κατοικίες Ιερέων ρωμαικής περιόδου;] και χαρακτηρίστηκε ως -άβατον- δηλαδή εγκοιμητήριο μέσα από το οποίο ανάβλυζε ιερό ύδωρ» γράφει ο ιστορικός Β.Χατζηβασιλείου,1997. Επίσης, σε μία διαφορετική θέση του Ασκληπιείου, υποστηρίζεται ότι: «στο κατώτερο άνδηρο ανατολικά του προπύλου σε επαφή με τον αναλημματικό τοίχο που τον διαχωρίζει από το 4ο άνδηρο, ανατολικά της κλίμακας ένα συγκρότημα 3 δωματίων που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και δεν είχαν πρόσβαση από έξω παρά μόνο από πάνω με τη βοήθεια ξύλινης κλίμακας, του 2ου και του 3ου αιώνα μ.Χ. Η λειτουργία τους δεν είναι σαφής, ίσως πρόκειται για το άβατον, τον χώρο για την ιερά εγκοίμηση όπως υπήρχε στο Ασκληπιείο της Περγάμου κατά τα ρωμαϊκά χρόνια» [Δ.Μποσνάκης, 2014]. Αυτά τα κτίρια κατά τους Herzog-Schazmann θεωρήθηκαν ως Hospitium ένα είδος ξενώνα μία υπόθεση που δεν έχει γίνει αποδεκτή από άλλους ερευνητές. Οι γνώμες των ερευνητών μέχρι σήμερα διίστανται και συχνά οι προτεινόμενοι για εγκοιμητήριο χώροι έρχονται σε σύγκρουση με άλλες χρήσεις και λόγους της κατασκευής τους. 

2.Ιερές θεραπείες;

Ο πρώτος και κύριος ανασκαφέας Herzog με τους συνεργάτες του αναζήτησε με ιδιαίτερο ζήλο ιάματα, θεραπείες στο Ασκληπιείο της Κω. Βρήκε επιγραφές με ιερούς όρους σε μαρμάρινες ή από ασβεστόλιθο πλάκες που όριζαν τα όρια του κέντρου, των ναών και τη λειτουργία του, του ιερού άλσους, των ναών, την ασυλία, των Μεγάλων Ασκληπιείων την δράση των Κώων γιατρών, την πώληση της ιεροσύνης, τις σχέσεις του ιερού με τις άλλες πόλεις και διάφορα άλλα. Όμως δεν βρήκε κάτι , όπως βέβαια και οι Ιταλοί αρχαιολόγοι που πήραν την σκυτάλη των ανασκαφών. Ιάματα και ιερές θεραπείες δεν εντοπίστηκαν στο Ασκληπιείο της Κω.

3.Επιγραφή για το άβατον δεν βρέθηκε στην Κω ούτε στο Ασκληπιείο της

Είναι γνωστό ένα τιμητικό διάταγμα περίπου του 150-100 π.Χ από τους Paton-Hicks [1891], πριν από την ανασκαφή του Herzog που βρέθηκε στη Σύμη και ο Paton υπέθεσε ότι μπορεί να είναι από την Κω. Η επιγραφή λέει τα εξής «[-]μενον ὑπὸ τῶν [-]ν π̣αρ̣απλησίως τοῖς το[-]ἐς τὸν τῶ]ν θεῶν οἶκον [μ]εταβέβηκεν ΕΙ//[-]βέβηκεν μετ’ ἀμῶν χρόνωι χαρ[-] α]ὐτοῦ χαλκῆν μὲν εἰκόνα ἐφ’ ἵπ̣[που-] ἐν] τῶι Ἀσκλαπείωι, ἄγαλμα δὲ ἐν [-] ἐν ἄσ]τει δὲ θυμελικοὺς ἀγῶνας αὐτῶ[ι-, καὶ] ἐν τῶι γυμνασίωι τῶν νέων ΕΝΑ[-]ας τεθῇ θρόνον ἐπίχρυσον, ΕΠΑΥ[-] τ]ὸν χῶρον ἄβατον καθιερῶ[σαι-]». Αρχικά δημοσιεύτηκε από τον Gardner [Hellenic Journal, σελ. 256], βρίσκεται τώρα στη Σύμη. «Ο ιδιοκτήτης μου είπε ότι δεν ήταν από την Κω αλλά δεν έδωσε καμία αναφορά για την προέλευση της. Η διάλεκτος και η αναφορά του Ασκλαπείου με παρακινούν να σκεφτώ ότι μπορεί να ανήκει στον Κω, και νομίζω καλύτερα να το δώσω εδώ. Δεν είχα αφιερώσει την ίδια φροντίδα στην αναθεώρησή του όπως θα έπρεπε, αν ήξερα ότι προερχόταν από την Κω. Απόσπασμα διατάγματος προς κάποιο επίτιμο άτομο, ίσως βασιλιά πιθανώς στην Αλάσαρνα ή Αντιμάχεια», αναφέρει ο επιγραφολόγος Patton. Ίσως,  η επιγραφή ήταν από ένα άγνωστο χώρο της Σύμης αφιερωμένο στον Ασκληπιό.

4.Ο Ιπποκράτης δίδαξε στο Ασκληπιείο;

Η Κως υπήρξε περίφημη στην αρχαιότητα και σε όλους τους μετέπειτα αιώνες για τον Ιπποκράτη και την Ιατρική της Σχολή, ενώ το Ασκληπιείο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά και ιατρικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, από τον 4ο αιώνα π. Χ. Ο Ιπποκράτης αν ζούσε την εποχή που ιδρυόταν η νέα πόλη της Κω θα πρέπει να ήταν περίπου 94 χρόνων. Όμως πέθανε το 377 π.Χ στην Λάρισα τουλάχιστον μια δεκαετία πριν γεννηθεί η τωρινή Κως με το μεταγενέστερο Ασκληπιείο της. Όλοι οι μελετητές αποδέχονται ότι ο Κώος πατέρας και θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής δεν εργάστηκε στο Ασκληπιείο, τουλάχιστον σε αυτό που εμείς αντικρίζουμε σήμερα. Πιθανολογείται η ύπαρξη ενός μικρού θεραπευτικού τεμένους των προγόνων του Ασκληπιάδων, τα αρχεία των οποίων μπορεί να μελέτησε ο Ιπποκράτης αναφέρει ο ιστορικός Χατζηβασιλείου, παραθέτοντας ως πηγή τον Herzog. Προφανώς πριν φύγει από την Κω για το τελευταίο ταξίδι του χωρίς επιστροφή, το 411 π.Χ μετά τον καταστροφικό σεισμό που ρήμαξε την Κω Μεροπίδα.

5.Άβατον της Επιδαύρου

Το πιο διάσημο άβατον της αρχαιότητας ήταν της Επιδαύρου. Ο Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις», στα Κορινθιακά περιγράφει την επίσκεψη του στο ιερό του Ασκληπιού της και μας λέει ότι δίπλα στον ναό υπήρχε το άβατο, ο χώρος για τις ιερές εγκοιμήσεις «τοῦ ναοῦ δέ ἐστι πέραν ἔνθα οἱ ἱκέται τοῦ θεοῦ καθεύδουσιν». Επίσης γράφει τα αμέτρητα αναθήματα ανθρώπινων μελών ως τάματα πιστών και στην Κόρινθο. Ανάλογες ιστορικές αναφορές δεν είναι γνωστές για το Ασκληπιείο της Κω. Υπάρχουν πληροφορίες για το Ιερό άλσος, τον Ναό του Ασκληπιού αλλά δεν βρέθηκαν στήλες όπου οι ιατρευόμενοι ασθενείς έγραφαν τα ονόματα τους, τις θεραπείες και τα φάρμακα για τις ασθένειες τους.«Τα Ασκληπίεια, διά το πλήθος των συντρεχόντων πανταχόθεν αρρώστων, έκαταστάθησαν αληθινά νοσοκομεία και οι νοσοκόμοι ιερείς εσυνείθιζαν να γράφωσι και το είδος της νόσου καθενός αρρώστου, και τον τρόπον της θεραπείας , εις πινακίδια ,και να τα κρεμώσιν εις τους ναούς», λέει ο Αδ.Κοραής. Στην Επίδαυρο το άβατο είχε την μορφή ιωνικής ανάλογης της δωρικής στοάς. Κατά τον Κοντή το Ασκληπιείο της Κω είχε περισσότερες ομοιότητες με αυτό της Ρόδου που δεν έχει αποκαλυφθεί και από το οποίο ο αρχιτέκτονας της Κω θα μπορούσε να αντλήσει την έμπνευση του. Στην Κω τίποτα δεν βρέθηκε που να μοιάζει με το άβατο της Επιδαύρου και όσοι υποστηρίζουν το αντίθετο καταλήγουν τελικά σε ερωτηματικά ,αβεβαιότητες και όχι κάτι το συγκεκριμένο.

6. Εργαλεία του Ασκληπιείου Κω

Ο Meyer-Steinegg το 1912 δημοσίευσε μια σπουδαία εργασία από εργαλεία ιατρικά που βρέθηκαν «στη γωνιά ενός τειχίσματος κάτω από μια μεγάλη πέτρα». Ο αρχαιολόγος Herzog, μνημονεύοντας αργότερα την ανακάλυψη ιατρικών εργαλείων στο Ασκληπιείο της Κω μαζί με άλλα αντικείμενα τα χαρακτήρισε αφιερωματικές προσφορές, ως μη γιατρός. Αλλά και ο μεγάλος πατριώτης, γιατρός, ιπποκρατιστής Σκεύος Ζερβός, το 1932, δημοσιεύοντας το εξίσου σημαντικό βιβλίο του με ιατρικά εργαλεία του Ιπποκράτη, αναφέρει τους τάφους δυο Κώων «αρχιάτρων» ρωμαϊκής περιόδου, που ανακαλύφθηκαν κοντά στο Ασκληπιείο της Κω, γεμάτους με ιατρικά εργαλεία. Τα περισσότερα από αυτά σήμερα έχουν καταλήξει σε ιδιωτικές συλλογές.Έχουν βρεθεί οδοντιατρικές κατασκευές, που δείχνουν, ότι η οδοντιατρική στην Ελλάδα όπως και η ιατρική ήταν πολύ εξελιγμένη: «Τα αρχαία χειρουργικά εργαλεία δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τα σημερινά. Τα πρώτα εργαλεία έχουν βρεθεί από το 1000 π.Χ.Το κεφαλοτρύπανο του 2ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκε στο Δίον, είναι πανομοιότυπο με το σημερινό, απλώς τότε ήταν χειροκίνητο, ενώ σήμερα ηλεκτροκίνητο. Το τρυπάνι είναι ακριβώς όμοιο, τα άγκιστρα πανομοιότυπα, οι λαβίδες είναι όμοιες, οι ουροκαθετήρες απλώς άλλαξαν και έγιναν από πλαστικό, ενώ στην αρχαία εποχή έπαιρναν την μορφή της ουρήθρας, ήσαν από μολύβι ή ορείχαλκο και δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν. Επιπλέον όλα αυτά κληροδότησαν μέχρι σήμερα και τα αρχαία ονόματά τους. Ένα εργαλείο, στην ομηρική εποχή, εξυπακούεται, ότι χρειάζεται εκατοντάδες χρόνια, για να φτάσει σε τέλεια μορφή. Και βεβαίως πριν από τον σίδηρο χρησιμοποιούσαν τον οψιδιανό, αλλά και αυτός ήταν ένα τέλειο μαχαιρίδιο. Οψιδιανοί του 8000 π.Χ, που βρέθηκαν στον Άγιο Κοσμά, στον Άλιμο, έδειξαν, ότι μπορούσε να ξυριστεί κάποιος με αυτά, χωρίς να κοπεί», συμπληρώνει ο καθηγητής χειρουργικής  Στ.Γερουλάνος.

7.Υλικά της κωακής γης

Θα μπορούσαν οι πρώτες ύλες της Κω να υποστηρίξουν τα εργαλεία και τις ανάγκες των Κώων γιατρών; Οι διαθέσιμες πληροφορίες λένε ότι για τα εργαλεία των Κώων ιατρών χρησιμοποιήθηκε ένα ειδικό κράμα χαλκού [όχι κασσίτερου] μολύβδου ή ψευδαργύρου ή ακόμη από καδμεία [οξείδιο από εκτεταμένη καμίνευση χαλκού]. Εκτός από τον κασσίτερο όλα τα άλλα υπάρχουν στην Κω όπως βέβαια και πλούσια κοιτάσματα χαλκού στο Παλιό Πυλί, αλλά και ασήμι που προφανώς έπαιρναν από το μεταλλείο αργυρομολύβδου,γαληνίτη του Ασφενδιού. Χρησιμοποιούσαν επίσης οψιδιανό του Ζηνιού της Κεφάλου και του Γυαλιού, ενα υλικό κατάλληλο για την χειρουργική.Το χώμα που χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ακόμη σαν φάρμακο από την εποχή του Ομήρου, δεν λείπει και είναι πλούσιο στην Κω. Στον Όμηρο ο Τήλεφος, που είχε τραυματιστεί ,βλέπουμε, ότι ο Αχιλλέας ξύνει τα άρματά του πάνω από την πληγή. Είναι γνωστό σήμερα στην ιατρική ότι ρινίσματα χαλκού όταν πέσουν πάνω σε μία πληγή, θεραπεύουν. Το λάδι και το κρασί χρησιμοποιήθηκαν από τους Ασκληπιάδες και τον Ιπποκράτη αλλά και από μεταγενέστερους. Στην πληγή του τραύματος έριχναν κρασί και στον επίδεσμο, ώστε οι πολυφαινόλες να δράσουν ως αντισηπτικό. Για τον πυρετό χρησιμοποιούσαν το άσπρο κρασί, που είναι πολύ πιο ελαφρύ, πολύ πιο εύπεπτο από τον ερυθρό. Ο Ιπποκράτης ως φυσικός επιστήμονας δίνει βαρύτητα σε μεταλλικά νερά και τις ιαματικές πηγές και λέει ότι αναβλύζουν θερμά νερά που περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Προκρίνει την χρήση των ιαματικών φυσικών λουτρών για θεραπευτικούς σκοπούς. Το νερό είναι απαραίτητο στην ιπποκρατική ιατρική και στις μεθόδους της. Κάνει χρήση της του αντισηπτικού «στυπτηρία γη» από την Λάθρα, χρησιμοποιεί το θαλασσινό αλάτι για θεραπευτικούς σκοπούς, την ασπιρίνη από την θεραπευτική ιδιότητα της ιτιάς, γνωρίζει τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες της πατελιάς-μπεντονίτη του Ασκληπιείου. Είναι βαθύτατος γνώστης της επιστήμης των υλικών, σχετικός με την παρασκευή ορυκτών και κραμάτων. Ο Ιπποκράτης αναφέρει πλην των άλλων μετάλλων, το χαλκό, κασσίτερο και τον ορείχαλκο ως υλικά .Ο Κώος γιατρός και οι μαθητές του με τα εργαλεία τους αντιμετώπιζαν με επιτυχία περιστατικά της ορθοπεδικής, της καρδιοχειρουργικής και της βασικής χειρουργικής.

8.Από την μικρασιατική Σύρνα στην ηφαιστειακή Κέφαλο

Στο Βόρνεο είναι γνωστή η αρχαιότερη ένδειξη χειρουργικού ακρωτηριασμού σε ανθρώπινο πόδι πριν από 31.000 χρόνια. Ο Ιπποκράτης πρώτος είπε ότι η ιατρική γεννήθηκε από την ανάγκη όταν κάποιος πολύ μακρινός πρόγονος βρέθηκε σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Η κοινή λογική προτείνει ότι οι ρίζες της ιατρικής θεραπείας πάνε πολύ πίσω και οι λεπτομέρειες ποτέ δεν θα γίνουν γνωστές.Υπάρχουν ενδείξεις που μας οδηγούν κάπου και τίποτα περισσότερο. Η ιατρική δεν γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Όμως είναι ενδιαφέρουσα η πορεία του θεανθρώπου Ασκληπιού, όπως ο Ιησούς, και των απογόνων του .Ο μαθητής του Χείρωνα ήλθε στον κόσμο με χειρουργική επέμβαση, την οποία λέμε «καισαρική τομή» αν και θα έπρεπε να λέγεται «Απολλώνεια τομή». Πορεύτηκε και λατρεύτηκε ως εμπειρικός ιατρός. Ο Ασκληπιός δεν ήταν μάγος αλλά ένας ερευνητής με περιορισμένες θεραπευτικές δυνατότητες όπως βέβαια συμβαίνει στην σύγχρονη ιατρική. Ο Ποδαλείριος ο γιός του, ο παθολόγος ιατρός του Τρωικού Πολέμου ίδρυσε την ιατρική σχολή της Κω και οι γνώσεις και πρακτικές του καθοδήγησαν την σκέψη και το έργο των Κώων Ασκληπιάδων. Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκαν στην Κέφαλο η γη τους παρείχε μεγαλύτερη γκάμα πρώτων υλικών, ορυκτών από ότι στην Κνίδο. Από την Κέφαλο μετά το 411 π.Χ ή λίγο πριν φτάνουν στην Κω όπου ιδρύουν θεραπευτήριο σε χώρο όπου παλαιότερα ζούσαν μύστες-σαμάνοι. Ασκληπιάδες πρόγονοι του Ιπποκράτη χρησιμοποιούν την ορθολογική ιατρική στην θεραπεία τους.Ο κορυφαίος από αυτούς Ιπποκράτης πήρε την εμπειρική από την πρακτική και έκανε μία καθαρά επιστημονική ιατρική. Η Ιερά Νόσος υπογραμμίζει, η επιληψία, δεν έρχεται από το θεό, αλλά έχει τα ίδια στοιχεία ακριβώς με οποιαδήποτε άλλη ασθένεια. Ο καρκίνος είναι ασθένεια και όχι θεϊκή νόσος, αυτό γνωρίζει και αυτό διδάσκει στους μαθητές του οι οποίοι θα ασκήσουν το λειτούργημα στο Ασκληπιείο. 

9.Υδροθεραπευτήρια, ηλιοθεραπευτήρια ,αεροθεραπευτήρια

Το ιπποκράτειο «περί αέρων, υδάτων, τόπων» εφαρμοζόταν στην πράξη στο Ασκληπιείο, ήταν μέρος της θεραπευτικής μεθόδου και όχι λατρείας προς τον θεό. Εκτός από τις Θέρμες, η υδροθεραπεία είναι γνωστή σε συστήματα θεραπείας με βάση το νερό, ακόμα κι αν η επιτυχία δεν οφείλεται απαραίτητα στο ίδιο το νερό, αλλά στα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται μέσω της εφαρμογής ερεθισμάτων στο ανθρώπινο σώμα: θερμικό [ζέστη-κρύο], θεραπευτικά λασπόλουτρα για δερματικές παθήσεις, για ρευματισμούς, για τις φθαρμένες κλειδώσεις κ.λ.π. Ο Ιπποκράτης έκανε εκτενή χρήση της υδροθεραπείας, υπογραμμίζοντας τη σημασία του δέρματος ως αποτοξινωτικού οργάνου του σώματος, αλλά ταυτόχρονα προειδοποίησε για το πώς η χρήση ζεστών και κρύων εφαρμογών θα μπορούσε να βλάψει την υγεία, εάν δεν ασκηθεί σωστά.Πολλές από τις βασικές υδροθεραπευτικές διαδικασίες [ατμοί, υγρές κομπρέσες με γλυκό νερό ή θαλασσινό νερό και μέλι ή ξύδι] που χρησιμοποιούνται σήμερα έχουν ήδη εφαρμοστεί από τον Ιπποκράτη και τους Ασκληπιάδες του. Από τα γραπτά του Κικέρωνα, του Καίσαρα Αυγούστου, του Οράτιου, Πλίνιου του Πρεσβύτερου,Αύλου Κορνήλιου Κέλσου και του Γαληνού είναι σαφές πώς οι υδροθεραπευτικές πρακτικές που συχνά μαθαίνονταν από Έλληνες γιατρούς, έγιναν σημαντικές στους Ρωμαίους .Αυτοί έδωσαν μεγάλη σημασία στα ιαματικά λουτρά και των ειδικών εγκαταστάσεων που χρησιμοποιεί το Ασκληπιείο της Κω. Με την παρακμή του ρωμαϊκού κόσμου χάθηκαν τα ίχνη της αρχαίας εφαρμογής, όμως μετέπειτα την μεσαιωνική περίοδο [11ος αιώνας] την εποχή της Παναγιάς του Ταρσού αναπτύχθηκε περαιτέρω η φυτοθεραπεία.

10.Κώοι γιατροί, απόγονοι του Ιπποκράτη

Είχαν στενή σχέση με το Ασκληπιείο οι Κώοι γιατροί, αυτό είναι γνωστό από επιγραφές που έχουν βρεθεί, περισσότερο από τα άλλα ανάλογα κέντρα της αρχαιότητας. Δεν ήταν θεραπευτές ιερείς αυτό αφήνουν να νοηθούν οι αρχαίες πηγές. Για παράδειγμα, ο Πραξαγόρας ο Κώος τον 4ο αιώνα π.Χ ιδρυτής της αλεξανδρινής ιατρικής σχολής και δάσκαλος του μεγάλου ανατόμου Ηρόφιλου, την ίδια περίοδο με την ίδρυση του Ασκληπιείου επιχειρούσε με επιστημονικές αρχές, όχι με γιατροσόφια και χωρίς την θρησκευτική θεραπεία. Τιμητικά ψηφίσματα αρχαίων επιγραφών από διάφορες πόλεις [Αθήνα, Άπτερα, Δήλος, Αλικαρνασσός, Κάλυμνος, κά] του 3ου αιώνα π.Χ μιλούν για δημόσιους Κώους ιατρούς όχι θεραπευτές που παρείχαν επιστημονικές υπηρεσίες και ιατρικές φροντίδες.«Εποιεῖτο τῶν πολιτᾶν κατὰ τὰν τέχναν τὰν ἰατρικάν, παρέχων αὐτοσαυτὸν πρόθυμον εἰς τὰν σωτηρίαν τῶν νοσεύντων» τιμητικό διάταγμα για τον ιατρό Ξενοτίμο περίπου μέσα 3ου αιώνα π.Χ αναφέρει επιγραφή που βρέθηκε από τους Paton-Hicks την περίοδο που υπήρχε βωμός στο Ασκληπιείο της Κω. Οι πόλεις με ιατρικές ανάγκες προσέφευγαν διαμέσου της διπλωματικής οδού με ειδικό αίτημα στην πόλη της Κω, και αυτό δείχνει ότι οι Κώοι γιατροί ήταν από τους καλύτερους αν όχι οι καλύτεροι της αρχαιότητας. Σε ένα τέτοιο ιατροφαρμακευτικό-θεραπευτικό περιβάλλον λειτούργησε το Ασκληπιείο της Κω στον τομέα των ιατρικών υπηρεσιών. Οι επιγραφές αυτές που αναφέρονταν σε ιατρούς όχι ιερείς δημοσιεύονταν κυρίως στο Ασκληπιείο. Ποιος θα πήγαινε σε ένα κέντρο μόνο λατρευτικό να θεραπευτεί και για ποιό λόγο; Άξιοι λόγου οι γιατροί Ερμίας Εμμενίδας ,Ονάσανδρος, Φίλιστος Μοσχίωνος και πολλοί άλλοι, βαριά ονόματα από την σπουδαία σχολή της Κω.Όμως δεν ήταν μόνο οι δημόσιοι ιατροί, καθώς από τον 3ο αιώνα π.Χ υπήρχαν οι αρχίατροι, με πιο γνωστό από όλους τον Κώο ευεργέτη και γιατρό Γάιο Ξενοφώντα που διετέλεσε υπουργός Υγείας της απέραντης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. 

11.Η ανάληψη της ράβδου δεν γινόταν στο Ασκληπιείο

«καὶ ἔτυχε τότ ̓ ἐοῦσα τῆς ῥάβδου ἡ ἀνάληψις ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ ἐτήσιος ἑορτή, ὡς ἴστε, πανήγυρις ἡμῖν καὶ πομπὴ πολυτελὴς ἐς κυπάρισσον ἣν ἔθος ἀνάγειν τοῖς τῷ θεῷ προσήκουσιν», Hippoc. Ep .13. Ed .Kühn ,778. Η ανάληψη της ράβδου ένα τελετουργικό σε πανηγύρι που γινόταν σε προγενέστερο χρόνο στον Κυπάρισσο ποταμό της Δυτικής Κω και όχι στο Ασκληπιείο, όπως αφήνει να νοηθεί η επιστολή του Ιπποκράτη.Προέβλεπε την τοποθέτηση μιας νέας ράβδου από ξύλο κυπαρισσιού μπορεί σε ιερέα του Ασκληπιού ή ακόμη του Ηρακλή. Υπήρχαν αρχαία ασκληπιεία που ήταν αφιερωμένα στον Ηρακλή. Ενα τελετουργικό που ακόμα γίνεται με το ράντισμα στα νοσοκομεία και σε καμία περίπτωση δεν έχει σχέση με την ορθολογική ιατρική που χρησιμοποίησε ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του. Οι Κώοι Ασκληπιάδες πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του νεοσύστατου κέντρου υγείας στην νέα πρωτεύουσα του νησιού. Επιβεβαιώνεται αυτό από τα ονόματα των γιατρών που βρέθηκαν στο Ασκληπιείο σε ψηφίσματα των διαφόρων δήμων και πόλεων που έδρασαν θεραπεύοντας επιδημίες και ασθένειες .Εάν η ράβδος είναι το σύμβολο της ευρείας περιπλάνησης του θεού, το «πιάσιμο του ραβδιού» είναι συμβολικό και δεν είναι άλλο από μια δραματική αναπαράσταση της εισαγωγής της λατρείας. Φαίνεται ότι ήταν απλώς μια ειδική τελετή, γιατί ο Ιπποκράτης λέει ότι την ίδια μέρα γινόταν η ετήσια εθνική γιορτή. Η φράση κατά πανήγυριν εμφανίζεται και αλλού.Οι λίγες πληροφορίες που έχουμε για αυτά προέρχονται από τον Πλάτωνα στις εισαγωγικές προτάσεις του Ίωνα, την αναφορά από τον Ιπποκράτη της πομπής στο άλσος των κυπαρισσιών και επιγραφές σε νομίσματα που μαρτυρούν απλώς την ύπαρξη των αγώνων.Όλα αυτά πριν ακόμη ιδρυθεί το επίσημο Ασκληπιείο των Κώων.

12.Βιβλιοθήκη του Γάιου

«Γάϊον Στερτίνιον Ξενοφῶντα, τὸν ἀρχίατρον».Το Ασκληπιείο Κω δεν είναι αυτό που βλέπουμε σήμερα. Άλλωστε έχει πληγεί από πολλούς και διάφορους σεισμούς, ακόμη και από τσουνάμι, ενώ οι χώροι του έχουν επανειλημμένα επισκευαστεί και λεηλατηθεί άγρια στο πέρασμα της ιστορίας.Στον χώρο του έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής λουτρά, εργαλεία, ναοί, βωμός, εξέδρα, θησαυροί, κρήνες και αίθουσες που μπορεί να λειτουργούσαν ως βιβλιοθήκες. Δεν έχει βρεθεί στάδιο, θέατρο, γυμνάσιο, ωδείο κά, όμως αυτό δεν συνεπάγεται ότι δεν υπήρχαν. Στα αρχαία και διάσημα ιατρικά θεραπευτικά κέντρα υπήρχαν ανεξάρτητες ιατρικές σχολές σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, ιδιαίτερα αυτές της Κνίδου και της Κω. Σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους φυλάσσονταν «λίθινα βιβλία» ή πάπυροι, αργότερα.Οι αρχαίοι γιατροί της Κω την θεραπευτική εμπειρία τους αρχειοθετούσαν σε ένα είδος συνταγολογίου που αρχικά φαίνεται ότι ήταν από λίθινες πλάκες. Πως το γνωρίζουμε αυτό; Στα ερείπια του Ασκληπιείου της Κω ο αρχαιολόγος C. H. Callmer αναγνώρισε ως βιβλιοθήκες 2 χώρους σε κτίσμα στο προαύλιο του ναού του Ασκληπιού, το οποίο είχε ανεγερθεί πάνω σε προγενέστερο μεγαλύτερο οικοδόμημα.Τα «λίθινα βιβλία» και οι πάπυροι αργότερα βρίσκονταν σε αίθουσες που λειτουργούσαν ως βιβλιοθήκες. Αυτό δεν είναι υπόθεση καθώς επιγραφές μνημονεύουν την ύπαρξή τους. Η βιβλιοθήκη του Ασκληπιείου της Κω ιδρύθηκε από τον Γάιο Ξενοφώντα και περιείχε ίσως από τα σημαντικότερα και πιο προηγμένα επιστημονικά ιατρικά συνταγολόγια του αρχαίου κόσμου.

Θεραπευτήριο, τόπος λατρείας ή και τα δύο;

1.Τι ήταν ένα Ασκληπιείο; 

Σύμφωνα με τον καθηγητή Στέφανο Γερουλάνο τα Ασκληπιεία θα μπορούσαμε να τα παρομοιάσουμε με τα σανατόρια του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου. Τα σανατόρια αντέγραψαν ό,τι γινόταν στα Ασκληπιεία. Δεν θεράπευαν οξείες ασθένειες αλλά χρόνιες. Για να πας στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, έπρεπε να πάσχεις από ρευματισμούς, δερματοπάθειες, κάτι στα μάτια, όχι από οξεία σκωληκοειδίτιδα. Τα οξέα νοσήματα δεν θεραπεύονταν σε αυτά τα κέντρα. Πιθανώς στα τοπικά θεραπευτικά κέντρα. 

Από την εποχή του Ιπποκράτη γίνεται σχολαστική αποστείρωση των επιδέσμων, οι οποίοι σε όλες τις αρχαίες απεικονίσεις εμφανίζονται κάτασπροι. Και τα ράμματα απολυμαίνονταν σε καυτό λάδι.Και στον τομέα της διάγνωσης η σύγχρονη ιατρική έχει υιοθετήσει γνώσεις του παρελθόντος. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Γερουλάνος «τα σημεία ενός αποστήματος περιέγραψε για πρώτη φορά τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Κέλσος, ένας Ρωμαίος ερευνητής ο οποίος συνέλεξε όλη την ιατρική γνώση της εποχής του και την κατέγραψε σε ιατρικό τόμο όπου αναφέρει ως σημεία του αποστήματος, το πρήξιμο, την ερυθρότητα, την τοπική αύξηση θερμοκρασίας δέρματος και τον τοπικό πόνο. 

Αυτά τα σημεία ισχύουν και σήμερα και σε αυτά βασίζεται η «διάγνωση». Άρα ένα ασκληπιείο της αρχαιότητας ήταν και διαγνωστικό κέντρο.

Οι πρώτες διανοίξεις αποστημάτων σε οστά εμφανίζονται στην αρχαία Αίγυπτο όπου έχουν βρεθεί μούμιες με ανατρήσεις από τρυπάνι, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποστήματα στη ρίζα των δοντιών. Αναφορά για διάνοιξη αποστημάτων επισημαίνει ο καθηγητής , υπάρχει από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος εξέφρασε το αξίωμα «όπου εμφανίζεται συλλογή πύου, πρέπει να γίνεται διάνοιξη και να παροχετεύεται το πύον». 

Ο Ιπποκράτης ως απόγονος Κώων Ασκληπιάδων έχει το θάρρος και την κατάλληλη γνώση να διανοίξει ακόμα και εμπυήματα του θώρακος [συλλογή πύου μέσα σε θωρακική κοιλότητα], να αφαιρέσει με πλευροκόπο τμήματα 1-2 πλευρών, να πλύνει τον θώρακα με κρασί και μετά να τοποθετήσει στην πληγή πανιά ποτισμένα σε λάδι. 

2.Το Ασκληπιείο της Κω ήταν λατρευτικός χώρος; 

Στην Κω, οι Ασκληπιάδες μαθητές και απόγονοι του Ιπποκράτη όπως ο Γάιος Ξενοφώντας εφάρμοσαν ιατρικές πρακτικές, μεθόδους, φροντίδες και όχι ιερές στην θεραπεία και την ίαση των ασθενών. Γι΄αυτό άλλωστε βρέθηκαν ιατρικά εργαλεία, ψηφίσματα σε ιατρούς με διάφορα άλλα, όχι όμως άβατο και ιερές θεραπείες.

Το Ασκληπιείο της Κω ήταν τόπος όπου σέβονταν και τιμούσαν οι άνθρωποι τους θεούς, όπως παρατηρείται σήμερα σε μικρότερο βαθμό στα νοσοκομεία, αλλά κυρίως ιατρικός, διαγνωστικός, θεραπευτικός χώρος και προορισμός.

Ο Ασκληπιάδης Ιπποκράτης που σε όλη του τη ζωή δίδαξε: ο «βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή» δηλαδή ότι η ζωή είναι σύντομη αλλά η ιατρική μακρόχρονη, η ευκαιρία φευγαλέα, η πείρα απατηλή, η σωστή κρίση δύσκολη δεν θα μπορούσε ποτέ να διανοηθεί ότι στην γενέτειρα του 25 αιώνες μετά, η προσφορά και το έργο αυτού και των μαθητών του θα παρουσιαζόταν με τόσο ανοίκειο και άκοσμο τρόπο.

Επιγραφές που σημειώνουν την ύπαρξη άβατου στο Ασκληπιείο αφενός αμαυρώνουν το έργο και την κληρονομιά της ιατρικής σχολής της Κω και αφετέρου χωρίς ουσιαστική τεκμηρίωση δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, κατά την ταπεινή μου άποψη. 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ασκληπιείο Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1997

2. Γερουλάνος Στέφανος, καθηγητής χειρουργικής

3.Les bistouris, les sondes et les curettes chirurgicales d’Hippocrate [Χειρουργικά εργαλεία του Ιπποκράτη]-Dr. Skevos Zervos,Σκεύος Γ.Ζερβός,1932.

4.The Genuine Works of Hippocrates[1,2]-Francis Adams,1849

5.Chirurgische instrumente des altertums[Χειρουργικά όργανα της αρχαιότητας και στο Ασκληπιείο Κω]-Theod. Meyer-Steineg, 1912

6.The Cult of Asklepios-Alice Walton,1894

7.Ιπποκράτους το περί αέρων, υδάτων, τόπων- Αδαμάντιος Κοραής, Παρίσι [1800].Τα βιβλία 3,4,5,6,7 μπορείτε να τα διαβάσετε από την γεωΒιβλιοθήκη:

https://geogeodifhs.blogspot.com/p/blog-page_57.html

8.Στο Ασκληπιείο Κω γινόντουσαν θεοκρατικές θεραπείες;

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/01/blog-post_73.html

9.Ιατρικά εργαλεία στο Ασκληπιείο της Κω

https://geogeodifhs.blogspot.com/2013/03/blog-post_10.html

10. Ο φυσικός κόσμος του Ιπποκράτη

https://geogeodifhs.blogspot.com/2016/10/blog-post_2.html

11. Επιγραφές αρχαίες για τους Ιατρούς και το Ασκληπιείο της Κω

https://inscriptions.packhum.org/text/349632.

https://inscriptions.packhum.org/text/349601?hs=234-240%2C1385-1392

https://inscriptions.packhum.org/text/349680?hs=1679-1685%2C2910-2916

https://inscriptions.packhum.org/text/349709?hs=717-723

https://inscriptions.packhum.org/text/349737?hs=1025-1031

https://inscriptions.packhum.org/text/186589?hs=181-187%2C1336-1343

https://inscriptions.packhum.org/text/195632?hs=1648-1654%2C2850-2856

https://inscriptions.packhum.org/text/349737

https://inscriptions.packhum.org/text/229592?hs=963-970

https://inscriptions.packhum.org/text/186961?hs=475-482

https://inscriptions.packhum.org/text/350530?hs=73-79

12. Αρχαιοφύλακας Κώστας Κωστογλάκης

13. Το Ασκληπιείο της Κω- Δημήτρης Μποσνάκης,2014

14. Παλιές φωτογραφίες της Κω/FB

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ασκληπιείο της Κω[2020].

Η χαλεπή κρίση του Ασκληπιού δηλαδή αυτού που βοηθάει τους ανθρώπους να μη νοσήσουν, αυτό σημαίνει το όνομα του. Ο «πάτριος θεός ἡμῶν» για τον Γαληνό.Ο εμπειρικός γιατρός που θεοποιήθηκε για το έργο και την προσφορά του από τους ανθρώπους. Για τους αρχαίους η αρρώστια είχε θεϊκή προέλευση και μόνο ένας θεός θα μπορούσε να τη θεραπεύσει. Όμως με τον Ασκληπιό και τους Κώους Ασκληπιάδες η ιατρική απαλλάχτηκε από την θεία προέλευση και έθεσε τις επιστημονικές πρώτες βάσεις της.

Αναθήματα ανθρώπινων μελών ως τάματα πιστών όπως αυτής της φωτογραφίας στο Ασκληπιείο Κω ποτέ δεν βρέθηκαν. 

Μία προοπτική που «ανακατεύει» το μυαλό, στο δεύτερο άνδηρο. Οι φωτογραφίες του αρχαιοφύλακα του θεραπευτηρίου Κ.Κωστογλάκη από την σελίδα ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ,  αποτέλεσαν την αφορμή για την ανάρτηση του άρθρου.

Στο 3ο άνδηρο, χωρίς επιγραφή άβατο ρωμαικής περιόδου ή  ξενώνας του Herzog;

Χειρουργικά εργαλεία κατά την αρχαιότητα, Γερουλάνος Στέφανος[βίντεο].

Το Άβατον της Επιδαύρου.

Εργαλεία ιατρικά που βρέθηκαν στο Ασκληπιείο της Κω, από T.Meyer-Steineg και τον Καλύμνιο γιατρό Σκεύο Ζερβό.

Αρχαιολογική ζώνη του Ασκληπιείου, δίπλα στο ρέμα της Βουρίνας πιθανώς χώρος υδροθεραπείας[2014].

Χειρουργικά ελληνικά εργαλεία αντίγραφα του 5ου αιώνα π.Χ, της εποχής του Ιπποκράτη.

Τιμητική επιστολή της Γορτύνας για τον Κώο ιατρό Ερμία του 3ου αιώνα π.Χ, του ελληνιστικού θεραπευτηρίου πριν από τον σεισμό του 199/198 π.Χ. Από το επιγραφικό μουσείο του Ασκληπιείου[2020].

«Chirurgische instrumente des altertums» (Χειρουργικά όργανα της αρχαιότητας) απεικονίσεις ιατρικών εργαλείων από αρχαίες πόλεις -Έφεσο, Πριήνη, Νινευή και το Ασκληπιείο της Κω, του καθηγητή Theod. Meyer-Steineg,1912. Μπορείτε να το διαβάσετε ή να το κατεβάστε από την γεωΒιβλιοθήκη,την ψηφιακή ελεύθερη σιταποθήκη[γ, 54]... 

https://geogeodifhs.blogspot.com/p/blog-page_57.html

Μερικά χειρουργικά εργαλεία που χρονολογούνται πριν από 1800 χρόνια, τότε που λειτουργούσε το Ασκληπιείο της Κω.Βρέθηκαν κοντά σε έναν υπόγειο ναό που ανήκε στη θρησκεία του Μίθρα κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο Κάστρο Zerzevan, το οποίο χρησίμευε ως ρωμαϊκή φρουρά για αιώνες, στο Diyarbakır της Μικράς Ασίας. Το μέρος ήταν γνωστό ως Samachi στην κλασική αρχαιότητα. Αποκαλύφθηκε επίσης ένας υπόγειος Μιθραϊκός ναός  και ένα υπόγειο ιερό, ικανό να φιλοξενήσει 400 άτομα. Από Aa photo, περισσότερα 

https://www.dailysabah.com/life/history/1800-year-old-surgical-tools-found-in-zerzevan-castle-in-diyarbakir?gallery_image=undefined#big