«Τον Οκτώβρη του 1943»

Στη φωτογραφία η πρώτη επιτύμβια πλάκα, που συνέταξε και τοποθέτησε ο F.Polizio με αφορμή το έγκλημα πολέμου, που διαπράχθηκε στο νησί της Κω και για τα γεγονότα του 1943 (3-5 Οκτωβρίου). 

Σε ελεύθερη μετάφραση: «Με ευλάβεια αφαιρέθηκαν στους λάκκους του Λινοπότη. Εδώ κείνται τα πτώματα 66 από περισσότερους από 100 Ιταλούς αξιωματικούς που σφαγιάστηκαν κρυφά από την γερμανική μιτράλια τον Οκτώβριο του 1943».

Μία συγκλονιστική γραπτή μαρτυρία για την φρικτή και αποτρόπαια πράξη των Γερμανών. Την μετέφρασε από τα Ιταλικά ο αείμνηστος φίλος Παναγιώτης Σαμαράς.

«Είμαι πάντα πεπεισμένη ότι κάθε έθνος διηγείται με αξιοσημείωτη ευρύτητα πνεύματος τις ιδιαίτερες συνθήκες των πολέμων που βίωσε, είτε σε αυτούς έχασε είτε κέρδισε, παραθέτοντας τα γεγονότα, που έλαβαν χώρα.Ένα από αυτά τα γεγονότα είναι το αδιαμφισβήτητο ιστορικό συμβάν της τραγικής και επώδυνης εκτέλεσης των 103 ιταλών αξιωματικών, που τουφεκίστηκαν από τους Γερμανούς στη νήσο Κω, ακριβώς τον Οκτώβριο του 1943.Ήταν ένα πραγματικό γεγονός, που απωθήθηκε στη συλλογική ιστορική μνήμη, όμως θα πρέπει να διατηρηθεί η ορθή ενθύμησή, αυτού του επώδυνου επεισοδίου ,που προκάλεσε μεγάλο ψυχικό πόνο τόσο στους συγγενείς των θυμάτων, όσο και σε όλους που γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα. Οι τοπικές αρχές και πνευματικοί όμιλοι της νήσου Κω εξέφρασαν την επιθυμία ,αυτό το γεγονός να καταγράφεται, με την πρέπουσα σημασία που του αξίζει. Δυστυχώς ο αρχικός ενθουσιασμός και η συγκίνηση είχαν μικρή διάρκεια και μέχρι τώρα δεν υπήρξε συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Είμαι επίσης της γνώμης ότι συχνά η ιστορία και ιδιαίτερα εκείνα τα επεισόδια τοπικού ενδιαφέροντος καταγράφονται εν πολλοίς σύμφωνα με προσωπικά συμφέροντα και απόψεις, αφού συχνά δεν υπάρχουν έγκυρες και τεκμηριωμένες  μαρτυρίες και ο καθένας μπορεί να αναγορεύσει τον εαυτό του σε ήρωα ,ανάλογα με τα συμφέροντα του. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης φέτος 70 ετών από το τραγικό συμβάν θα ήθελα να εκφράσω τις συγκινητικές μου μνήμες εκείνων των ημερών. Θυμάμαι ακριβώς τι συνέβη στο σπίτι μας όταν έφτασε η τραγική είδηση της εκτέλεσης. Υπήρξε μια ατμόσφαιρα συνεχούς εντάσεως και ένα συνεχές «πήγαινε-έλα» διαφόρων προσώπων. Ο πατέρας μου  Francesco Polizio είχε οριστεί εντολοδόχος-αντιπρόσωπος για την προστασία των διαμενόντων ακόμη στη Κω ιταλών. Την επομένη της είδησης ,ο πατέρας μου με ένα αυτοκίνητο της εποχής (καμιονέττα) πήγε στον Λινοπότη συνοδευόμενος από τον αρχαιολόγο Τ.Lazzaro(σύζυγο της Ανθούλας  Ζαράφτη, θυγατέρας του Ιάκωβου Ζαράφτη, που σκοτώθηκε στον σεισμό του 1933).Ο πατέρας μου γύρισε στο σπίτι αργά το βράδυ με λερωμένα ρούχα και αναστατωμένος για όσα είδε. Οι σοροί των εκτελεσθέντων αξιωματικών μεταφερθήκαν στο νεκρικό θάλαμο του καθολικού κοιμητηρίου για αναγνώριση και υπήρξαν φοβερές στιγμές, για όσους τις παρακολούθησαν. Ο πατέρας μου ήταν αναστατωμένος και συντετριμμένος από τον πόνο και την λύπη. Χωρίς να υπολογίσει τον κίνδυνο που διέτρεχε, ζήτησε εξηγήσεις από την γερμανική διοίκηση για το τι ακριβώς συνέβη. Πράγματι μεταξύ των νεκρών ιταλών αξιωματικών υπήρχαν οικογενειακοί φίλοι,οι οποίοι συχνά επισκέπτονταν το σπίτι μας, ήσαν σε μας πολύ αγαπητοί και συμπαθείς και έπαιζαν με μένα και την αδελφή μου Rose-Marie.Μετά την αναγνώριση των σορών των 66 αξιωματικών κατασκευάστηκε ένας κοινός τάφος με ένα μεγάλο σταυρό ,διακοσμημένος ανάλογα με πολλά άνθη και αντίστοιχη επιγραφή, το κείμενο της οποίας συνέταξε ο πατέρας μου. Μέχρις ότου η ιταλική κοινότητα τερμάτισε την παρουσία της στο νησί, δηλαδή μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950,ήσαν συχνές οι τελετές και τα μνημόσυνα ,που τελούνταν από τον ιερέα ,πατέρα Leonardo Massimi, παρευρισκομένης ολόκληρης της ιταλικής κοινότητας. Κατά την πρώτη επέτειο του τραγικού γεγονότος θυμάμαι μια συγκινητική τελετή κατά την οποία ο δήμαρχος τότε Γεώργιος Κουτσουράδης  εναπόθεσε στον τάφο ένα μεγάλο στεφάνι με λουλούδια, ενώ παρόντες ήταν και εκπρόσωποι του ερυθρού σταυρού.

Θεωρώ ότι η Κως είναι η δεύτερη πατρίδα μου και κάθε φορά που επιστρέφω σε αυτήν,μου έρχονται στη μνήμη εκείνες οι φοβερές στιγμές. Θυμάμαι τους βομβαρδισμούς, τις παρατάξεις μπροστά στα σχολεία, τους πάνοπλους γερμανούς στρατιώτες τα πρόσωπα που υπέφεραν, τις σφαγές που επακολούθησαν και τους φίλους εβραίους που δεν επέστρεψαν ποτέ. Μου έρχονται επίσης στο νου, η γλυκιά ανάμνηση των παραμυθιών, που μας διηγούνταν ο Μπάρμπα-Γιάννης, κάτω από το δέντρο της αυλής της Αγίας Τριάδας, όπου οι οικογένειες Βουκουβαλίδη και Σταματιάδη, έβρισκαν καταφύγιο στη διάρκεια των βομβαρδισμών. Εκφράζω την ειλικρινή και βαθιά μου ευγνωμοσύνη προς τους φίλους Αχιλλέα και Τιμο Κουτσουράδη καθώς και τον Κώστα Κογιόπουλο, που με μεγάλο ενδιαφέρον και υπευθυνότητα, απασχολούνται με τα παραπάνω θέματα, ώστε αυτή η πλευρά της ιστορίας της Κω να γίνει γνωστή στις επερχόμενες γενεές».

Nelli Prodizio-Αύγουστος 2013

[Η συμπατριώτισσα μας κ.Nelly Polizio-Prodigio, είναι γνωστή στη Ιταλία για το βιβλίο της La Grecia in tavola.]

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΦΗΣ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ 

Αγαπητέ Γιάννη,

Διαβάζω κυρίως στο ΒΗΜΑ ΤΗ ΚΩ αλλά και στον υπόλοιπο τοπικό Τύπο, για τις εκδηλώσεις, που έγιναν ή προγραμματίζονται να λάβουν χώρα με αφορμή το έγκλημα πολέμου, που διαπράχθηκε το νησί μας τον Οκτώβριο του 1943.Τα τραγικά  γεγονότα είναι γνωστά και δεν χρειάζεται επανάληψη εκ μέρους μου. Άλλωστε δύο τουλάχιστον  φιλίστορες συμπατριώτες και φίλοι, από τις στήλες της εφημερίδας σου, στα τεύχη της  2ας και στις 9ης Οκτωβρίου 2010   αναφερθήκαν εκτενώς στο θέμα, ενώ πρόσφατα υπάρχει και σχετική αναφορά στο  βιβλίο του κ.Ανδρουλάκη για την μάχη της Κω. .(Βλ. ενδεικτικά για τα γεγονότα από ελληνικής πλευράς: ΚΟΓΙΟΠΟΥΛΟ,Ιταλική ανακωχή, εκτέλεση Ιταλών αξιωματικών, δίκη ΜΙΛΛΕΡ, Σε: ΤΑ ΚΩΑΚΑ 5(1995),312επ. ΛΑΜΠΡΟΥ,Τα Δωδεκάνησα υπό ιταλική κατοχή.Κάρπαθος 2003,125).

Θα επιτρέψουν  οι εκλεκτοί συμπατριώτες όμως μια συμπλήρωση σε όσα περιλαμβάνονται στα άρθρα τους.

Στη ιταλική εκδοχή των γεγονότων, που καταγράφονται στη επίσημη ιστορία του ιταλικού ναυτικού για τα γεγονότα της εποχής(ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ.Τομ.16.ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΩΧΗ.Ρώμη 1972/Λέρος 1999,326),αναφέρεται επί λέξει ότι την ανακάλυψη των πρόχειρων τάφων και την μεταφορά και ταφή σε κοινό τάφο στο ιταλικό κοιμητήριο της Κω,τον Μάρτιο του 1945, πραγματοποίησαν δύο Ιταλοί ιερείς, ο στρατιωτικός ιερέας πατέρας Oliviero Sportoletti και ο εφημέριος της Κω πατέρας Michelangelo Bachea.Αργότερα(χωρίς να προσδιορίζεται ο χρόνος) τοποθετήθηκε επιτύμβια  ενεπίγραφη, στα Ιταλικά, πλάκα που  σίγουρα θα έγινε μετά την παράδοση της γερμανικής φρουράς της Κω στους Άγγλους

Το στοιχείο, που λείπει από τις εξιστορήσεις τόσο τις ελληνικές όσο και την ιταλική, είναι πως η πρώτη επίσημη μεταθανάτια απόδοση τιμών , δεν έγινε από τον Δήμο της Κω το 1992,αλλά ήδη το 1945 -1946 επί Δημαρχίας του πατέρα μας Γεωργίου Κουτσουράδη. Στο ΚΩΑΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ,του κ.Αλέκου Μαρκόγλου, (έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Κω 1992) στη σελ.67,περιλαμβάνεται μια φωτογραφία, που προέρχεται από το οικογενειακό μας αρχείο και αποτυπώνει την στιγμή της κατάθεσης στεφάνου εκ μέρους του Δημάρχου Κω Γεωργίου Κουτσουραδη, στο πρώτο πρόχειρο κοινό τάφο, όπου μάλιστα διακρίνεται αμυδρά  η  παραπάνω επιγραφή. Αν κρίνει κανείς από την ενδυμασία του Δημάρχου, η κατάθεση του στεφάνου πρέπει να έγινε , ίσως κατά τους χειμερινούς μήνες του 1945-1946.

Η φωτογραφία αυτή έχει την δική της μικρή ιστορία. Ανακαλώ στη μνήμη μου μια συζήτηση με τον πατέρα μου, όταν, στις αρχές της Δεκαετίας του 1970,άρχιζε να συγκεντρώνει υλικό για να γράψει, όπως ήθελε, ένα βιβλίο για την Ιταλοκρατία στη Κω. Μου είχε πει τότε, σχετικά με την φωτογραφία αυτή, ότι «τραβήχτηκε» από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, προκειμένου να περιληφθεί στο σχετικό φάκελο, που δημιουργήθηκε, μετά από αιτήσεις και καταγγελίες των συγγενών, που αγωνιούσαν  για την τύχη των συγγενών τους εκτελεσθέντων αξιωματικών. Με την φωτογραφία αυτή, αντίγραφο(κόπια) της οποίας έδωσαν στον Δήμαρχο και έτσι έφτασε σε μας σήμερα, έκλεινε επίσημα για τον Ερυθρό Σταυρό ο φάκελος αναζήτησης των αγνοουμένων, μέχρι τότε, στρατιωτικών.

Η χειρονομία  του Δήμου της Κω, τότε, αποκτά  ιδιαίτερο ηθικό βάρος  γιατί έγινε σε χρόνο, που οι αναπόφευκτες  πικρίες της Ιταλοκρατίας ήσαν ακόμη νωπές ενώ παράλληλα δεν μειώνει καθόλου τις αντίστοιχες επίσημες τελετές μνήμης του 1992 και 2010,αφού όλες εκφράζουν την αυτονόητη για τον πολιτισμό μας υποχρέωση δημόσιας απόδοσης μεταθανάτιας τιμής στους άτυχους εκείνους στρατιωτικούς της  «άλλης πλευράς», που τήρησαν το σπαρτιατικό παράγγελμα: Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι. Ο Γεώργιος Κουτσουράδης έθεσε  κατά μέρος τις προσωπικές του πικρίες  και εκπροσωπώντας όλους τους Δημότες ανεξαρτήτως θρησκείας και εθνικότητας ,απέτισε, καταθέτοντας στεφάνι στο κοινό τάφο, την πρέπουσα τιμή στους νεκρούς . Ξέχασε τότε και ο ίδιος άρτι αφιχθείς ,ως νέος πτυχιούχος Νομικής του πανεπιστημίου Αθηνών , την φυλάκιση του, ανήμερα το Πάσχα του 1930, στο  αστυνομικό σταθμό της Αντιμάχειας,  μετά από καταγγελία ,ότι ευρισκόμενος στην Αθήνα ως φοιτητής, υπήρξε μέλος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας.  Απελευθερώθηκε τότε μόνο χάρις στα γοερά κλάματα και τις παρακλήσεις του γέροντα πατέρα του και των ανήλικων αδελφών του, που  πεζή μετέβηκαν από το χωριό τους, στη Αντιμάχεια για τον σκοπό αυτό.   Ξέχασε επίσης την καθαίρεση του στις 12 Ιανουαρίου 1935(Κυβερνητικό Διάταγμα αρ. 12/1935),από την θέση του εκλεγμένου, περίπου  ένα χρόνο πριν, κοινοτάρχη της Καρδάμαινας,  τύποις μεν για λόγους υγείας, ουσιαστικά όμως λόγω της άρνησης του να συνεργαστεί  με τις αρχές σε σχολικά θέματα. Ξέχασε τέλος και την συνεχή παρακολούθηση και το επίσημο «φακέλωμα» του από τις αστυνομικές Αρχές. Από την άλλη πλευρά ο Γεώργιος Κουτσουράδης είχε , στο μέτρο  που θυμάμαι τον χαρακτήρα του και ένα  ίσως προσωπικό λόγο να θέλει να αποδώσει μεταθανάτια τιμή τους νεκρούς, αφού ανάμεσα τους ήταν και ο  διοικητής του 10ου συντάγματος, συνταγματάρχης F.Legio, ο οποίος τον είχε προηγουμένως  τιμήσει, ως προσκληθείς και παρευρεθείς στο γάμο του, φέρνοντας μάλιστα  μια ανθοδέσμη με ευχετήρια κάρτα. 

Το καλοκαίρι που μας πέρασε, προσπαθώντας να διασταυρώσω τα παραπάνω στοιχεία, είχα μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με την συμπατριώτισσα μας κ.Nelly Polizio-Prodigio , γνωστή στη Ιταλία για το βιβλίο της La Grecia in tavola. Η κ. Nelly είχε την ευγένεια να μου εγχειρήσει  λίγες μέρες αργότερα την γραπτή μαρτυρία της, την οποία, αφού μετέφρασε από τα Ιταλικά ο εκλεκτός φίλος κ.Παναγιώτης Σαμαράς, παραθέτω χωρίς κάποιο σχόλιο:

«Είμαι πάντα πεπεισμένη ότι κάθε έθνος διηγείται με αξιοσημείωτη ευρύτητα πνεύματος τις ιδιαίτερες συνθήκες των πολέμων που βίωσε, είτε σε αυτούς έχασε είτε κέρδισε, παραθέτοντας τα γεγονότα, που έλαβαν χώρα .Ένα από αυτά τα γεγονότα είναι το αδιαμφισβήτητο ιστορικό συμβάν της τραγικής και επώδυνης εκτέλεσης των 103 ιταλών αξιωματικών, που τουφεκίστηκαν από τους Γερμανούς στη νήσο Κω, ακριβώς τον Οκτώβριο του 1943.Ηταν ‘ένα πραγματικό γεγονός, που απωθήθηκε στη συλλογική ιστορική μνήμη, όμως θα πρέπει να διατηρηθεί η ορθή ενθύμησή, αυτού του επώδυνου επεισοδίου ,που προκάλεσε μεγάλο ψυχικό πόνο τόσο στους συγγενείς των θυμάτων, όσο και σε όλους που γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα. Οι τοπικές αρχές και πνευματικοί όμιλοι της νήσου Κω εξέφρασαν την επιθυμία ,αυτό το γεγονός να καταγράφεται, με την πρέπουσα σημασία που του αξίζει. Δυστυχώς ο αρχικός ενθουσιασμός και η συγκίνηση είχαν μικρή διάρκεια και μέχρι τώρα δεν υπήρξε συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Είμαι επίσης της γνώμης ότι συχνά η ιστορία και ιδιαίτερα εκείνα τα επεισόδια τοπικού ενδιαφέροντος καταγράφονται εν πολλοίς συμφώνα με προσωπικά συμφέροντα και απόψεις ,αφού συχνά δεν υπάρχουν έγκυρες και τεκμηριωμένες  μαρτυρίες και ο καθένας μπορεί να αναγορεύσει τον εαυτό του σε ‘ήρωα ,ανάλογα με τα συμφέροντα του. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης φέτος 70 ετών από το τραγικό συμβάν θα ήθελα να εκφράσω τις συγκινητικές μου μνήμες εκείνων των ημερών. Θυμάμαι ακριβώς τι συνέβη στο σπίτι μας όταν έφτασε η τραγική είδηση της εκτέλεσης. Υπήρξε μια ατμόσφαιρα συνεχούς εντάσεως και ένα συνεχές «πήγαινε-έλα» διαφόρων προσώπων. Ο πατέρας μου  Francesco Polizio είχε οριστεί εντολοδόχος-αντιπρόσωπος για την προστασία των διαμενόντων ακόμη στη Κω ιταλών. Την επομένη της είδησης ,ο πατέρας μου με ένα αυτοκίνητο της εποχής(καμιονέττα) πήγε στον Λινοπότη συνοδευόμενος από τον αρχαιολόγο Τ.Lazzaro(σύζυγο της Ανθούλας  Ζαράφτη, θυγατέρας του Ιάκωβου Ζαράφτη, που σκοτώθηκε στον σεισμό του 1933).Ο πατέρας μου γύρισε στο σπίτι αργά το βράδυ με λερωμένα ρούχα και αναστατωμένος για όσα είδε. Οι σωροί των εκτελεσθέντων αξιωματικών μεταφερθήκαν στο νεκρικό θάλαμο του καθολικού κοιμητηρίου για αναγνώριση και υπήρξαν φοβερές στιγμές, για όσους τις παρακολούθησαν .Ο πατέρας μου ήταν αναστατωμένος και συντετριμμένος από τον πόνο και την λύπη. Χωρίς να υπολογίσει τον κίνδυνο που διέτρεχε, ζήτησε εξηγήσεις από την γερμανική διοίκηση για το τι ακριβώς συνέβη. Πράγματι μεταξύ των νεκρών ιταλών αξιωματικών υπήρχαν οικογενειακοί φίλοι ,οι οποίοι συχνά επισκέπτονταν το σπίτι μας, ήσαν σε μας πολύ αγαπητοί και συμπαθείς και έπαιζαν με μένα και την αδελφή μου Rose-Marie.Μετά την αναγνώριση των σορών των 66 αξιωματικών κατασκευάστηκε ένας κοινός τάφος με ένα μεγάλο σταυρό ,διακοσμημένος ανάλογα με πολλά άνθη και αντίστοιχη επιγραφή, το κείμενο της οποίας συνέταξε ο πατέρας μου. Μέχρις ότου η ιταλική κοινότητα τερμάτισε την παρουσία της στο νησί, δηλαδή μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950,ήσαν συχνές οι τελετές και τα μνημόσυνα ,που τελούνταν από τον ιερέα ,πατέρα Leonardo Massimi, παρευρισκομένης ολόκληρης της ιταλικής κοινότητας. Κατά την πρώτη επέτειο του τραγικού γεγονότος θυμάμαι μια συγκινητική τελετή κατά την οποία ο δήμαρχος τότε Γεώργιος Κουτσουράδης  εναπόθεσε στον τάφο ένα μεγάλο στεφάνι με λουλούδια, ενώ παρόντες ήταν και εκπρόσωποι του ερυθρού σταυρού.

Θεωρώ ότι η Κως είναι η δεύτερη πατρίδα μου και κάθε φορά που επιστρέφω σε αυτήν ,μου έρχονται στη μνήμη εκείνες οι φοβερές στιγμές. Θυμάμαι τους βομβαρδισμούς, τις παρατάξεις μπροστά στα σχολεία, τους πάνοπλους γερμανούς στρατιώτες τα πρόσωπα που υπέφεραν, τις σφαγές που επακολούθησαν και τους φίλους εβραίους που δεν επέστρεψαν ποτέ. Μου έρχονται επίσης στο νου, η γλυκεία ανάμνηση των παραμυθιών, που μας διηγούνταν ο Μπάρμπα-Γιάννης, κάτω από το δένδρο της αυλής της Αγίας Τριάδας, όπου οι οικογένειες Βουκουβαλίδη και Σταματιάδη ,εύρισκαν καταφύγιο στη διάρκεια των βομβαρδισμών. Εκφράζω την ειλικρινή και βαθειά μου ευγνωμοσύνη προς τους φίλους Αχιλλέα και Τιμο Κουτσουράδη καθώς και τον Κώστα Κογιόπουλο, που με μεγάλο ενδιαφέρον και υπευθυνότητα, απασχολούνται με τα παραπάνω θέματα ,ώστε αυτή η πλευρά της ιστορίας της Κω να γίνει γνωστή στις επερχόμενες γενεές.

Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης

[Καθηγητής ΑΠΘ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Σημαία του 10ου συντάγματος της Μεραρχίας Regina. Αποτελεί εθνικό ιστορικό σύμβολο για τους Ιταλούς και διασώθηκε χάριν σε μια Ελληνίδα.[Από το αρχείο της οικογένειας Κουτσουράδη].

«Τους νεκρούς τους σεβόμαστε και τους τιμούμε ακόμη και αν είναι εχθροί μας» από την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Μία μεγάλη και ιστορική στιγμή για όλους τους Κώους.Η πρώτη επίσημη μεταθανάτια απόδοση τιμών για την εκτέλεση των τουλάχιστον 100 Ιταλών αξιωματικών στο Λινοπότι από τους Γερμανούς, τον Οκτώβριο του 1943. Από τον πρώτο Δήμαρχο της ελεύθερης Κω,Γεώργιο Κουτσουράδη.Η κατάθεση του στεφανιού πρέπει να έγινε τον χειμώνα του 1945-1946.[Από το αρχείο της Π.Κουτσουράδη].

Francesco Polizio,ο πατέρας της Nelly Polizio-Prodigio.Εχουν περάσει 76 χρόνια από τότε!Πρέπει άμεσα να ανεγερθεί ένα μνημείο άμεσα in situ για τους εκτελεσθέντες ,τουλάχιστον 103 Ιταλούς αξιωματικούς, από τους Γερμανούς στο Τιγκάκι. Ο Δήμος μας οφείλει να τιμήσει έμπρακτα τους αξιωματικούς που σφαγιάστηκαν κρυφά από την γερμανική μιτράλια τον Οκτώβριο του 1943!

Αφιξη Ιταλού στρατηγού στην Κω, Μάιος 1954-Πηγή:Εφημερίδα,Τουριστική Κως.