Ο Άγιος Νικόλαος της προσεισμικής Χώρας Κω!
Η Χώρα της Κω
Ο Αγ.Νικόλαος βρισκόταν μέσα στην περιτειχισμένη Χώρα που είχε εμβαδόν 58τμ. και περίμετρο 855μ. σύμφωνα με τον Ζαρράφτη. Στο προαύλιο του ναού ήταν η κατακόμβη της Παναγιάς Κατεβατής.
Τον ναό του Αγ.Νικολάου μας περιγράφει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης: «Ιδρύθηκε εκ θεμελίων το με συνδρομές των εύπορων και την συνεργασία των κατοίκων, είναι τρισυπόστατος και σκεπάζεται απο 3 μακρόστενους θόλους σε όλο το μήκος του. Ο μεσαίος είναι ψηλότερος κατά 3μ. από τους άλλους δύο, και οι πλευρές του στηρίζονται συνολικά σε 10 κίονες από τους οποίους 8 είναι μαρμάρινοι και οι 2 προς το τέμπλο είναι λιθόκτιστοι. Το έδαφος του είναι από τετράγωνες μαρμάρινες πλάκες.Οι πόρτες του είναι μαρμάρινες. Εχει 8 ευρύχωρα παράθυρα με κομψά λευκά μάρμαρα. Ο αρχιερατικός θρόνος είναι και αυτός από μάρμαρο.Ο υψηλός ξύλινος άμβωνας είναι στρωμένος από γύψο στηρίζεται σε μαρμάρινο κίονα. Αλλο αξιόλογο είναι το εικονοστάσι του. Το τέμπλο είναι από μάρμαρο. Η αυλή του ναού έχει μήκος 45μ. και πλάτος 25μ. είναι στρωμένη με ροδίτικα χαλίκια. Η αυλή διαθέτει 3 πόρτες μαρμάρινες από τις οποίες η 3η είναι στη δυτική πλευρά της είναι η πιο πολυτελέστατη. Πάνω σ΄αυτή επικάθεται μαρμάρινο, ανάγλυφο αρχαίο εικονοστάσι και πάνω του υψώνεται μαρμάρινος σταυρός».
Η κατασκευή
Η κατασκευή του ναού άρχισε γύρω στο 1858 επί Αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Ε΄Καλλιγά. Για την αποπεράτωση του «έφτυσαν» στην κυριολεξία αίμα οι Κώοι, σε μία πολύ δύσκολη περίοδο. Ολοκληρώθηκε το 1862, όταν η τοπική εκκλησιαστική κοινότητα αποφάσισε να πουλήσει κτήματα ,ακίνητα.Στην κατασκευή του συνέβαλαν εύποροι και απόδημοι Κώοι. Το ξακουστό τέμπλο του φτιάχτηκε το 1892 από δωρεά του Λεωνίδα Νικολαΐδη. Ο αρχιτέκτονας του ήταν ο Αλέξανδρος Ανδρέου.
Πράγματι, ήταν εντυπωσιακός ο ναός με μήκος 26μ.,πλάτος 15μ. και ύψος 8-12μ.Οι παλιοί έλεγαν ότι ο ναός ήταν κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από ντόπιο λευκό μάρμαρο.Οι τεράστιοι μαρμαροκίονες ήταν επίσης επιβλητικοί.
Ωστόσο, στις 23 Απριλίου 1933 σε ένα από τα καμώματα του Ρήγματος Κω έπαθε ανεπανόρθωτες ζημιές με αποτέλεσμα να γκρεμιστεί αργότερα από τους Ιταλούς. Κατόπιν το 1939 ανεγέρθηκε ένας νέος ναός σε άλλη θέση, στο περιβόλι του Παύλου Γεωργιάδη, με τις 8 μαρμαροκολώνες που είχαν διασωθεί.
Ωστόσο, στις 23 Απριλίου 1933 σε ένα από τα καμώματα του Ρήγματος Κω έπαθε ανεπανόρθωτες ζημιές με αποτέλεσμα να γκρεμιστεί αργότερα από τους Ιταλούς. Κατόπιν το 1939 ανεγέρθηκε ένας νέος ναός σε άλλη θέση, στο περιβόλι του Παύλου Γεωργιάδη, με τις 8 μαρμαροκολώνες που είχαν διασωθεί.
Κατά την διάρκεια της λειτουργίας,την στιγμή του μεγάλου σεισμού λέγεται ότι ένας Κώος ήταν μαζί με τον γιό του Σταμάτη, θυμήθηκε ότι ξέχασε το καπέλο του μέσα στην εκκλησία και ξαναγύρισε να το πάρει.Την στιγμή εκείνη ξεκόλλησε ένα κομμάτι από την στέγη του ναού και τον σκότωσε ακαριαία.
Για το τραγικό περιστατικό ο συγγραφέας Θεοδόσης Διακογιάννης που γνωρίζει καλά τα πράγματα, μου εκμυστηρεύτηκε. «Ήταν δίπλα του όταν έπεσε ο κουμπές [θόλος] της εκκλησίας. Ο πατέρας θάφτηκε από τα χώματα ενώ το παιδάκι θάφτηκε μέχρι την μέση. Στεκόντουσαν όπως μου είχαν διηγηθεί μπροστά από το ψαλτήρι.Με τον σεισμό έπεσε ο κουμπές, πέτρες και χώματα που σκότωσαν τον πατέρα, που ήταν δίπλα του χώθηκε μέχρι τη μέση, οπότε το βγάλανε,μάλιστα λέγεται ότι έχασε και το ένα του παπούτσι. Οταν το βγάλανε το παιδί, πήγε σπίτι του. Τότε ψάχνανε να βρουν τον πατέρα δεν τον βρίσκανε. Αλλοι λέγανε ότι τον είδαν ότι μπήκε σε πλοίο να πάει στην Κάλυμνο σε νοσοκομείο τραυματισμένος άλλοι είπανε ότι πήγε στην Ρόδο.Ο πατέρας μου τότε που ήταν αδελφός της γυναίκας του Γιάννη Γαμβρέλη άρχισε να στέλνει τηλεγραφήματα στο νοσοκομείο της Καλύμνου και της Ρόδου για να δουν που βρίσκεται;Δεν υπήρχαν ίχνη του. Μετά από καμιά 10αριά μέρες ο Αρχιμανδρίτης ο Φιλήμονας έστειλε ένα ανιψιό του να πάρει ένα ιερατικό βιβλίο πάνω από την τράπεζα του Αγίου Νικολάου, γυρίζωντας λέει στο θείο του,ξέρεις κάτι μυρίζει στην εκκλησιά σαν ψόφιο. Έστειλε αμέσως την εκκλησιαστική επιτροπή και τότε βγάλανε το πτώμα το οποίο ήταν σε αποσύνθεση και το μεταφέρανε στο κοιμητήριο για να τον θάψουν».
Ο Μεγάλος Σεισμός
Ο Μεγάλος Σεισμός προήλθε από απότομο και ξαφνικό σπάσιμο του Ρήγματος Κω.Η«κατευθυντικότητα» των σεισμικών κυμάτων από νότια προς βόρεια της ρήξης, μας λέει γιατί πλήγηκε ο ναός από την δράση του θηριώδους γίγαντα. Μια μεγάλη ποσότητα σεισμικής ενέργειας κατευθύνθηκε προς τα εκεί που βρισκόταν ο ναός. Ομως, άλλα κτίρια ιδιαίτερα τα ιταλικά δεν την πάτησαν. Τι συνέβη;
Ο προσεισμικός ναός ήταν μία πολύ βαριά κατασκευή που είχε θεμελιωθεί πάνω σε χαλαρά, μη συνεκτικά εδάφη. Ως επι το πλείστον σε υλικά που άφησε πίσω του το τσουνάμι του Αγαθία του 554 μ.Χ. Το κτίριο δεν μπόρεσε να αντέξει την κύρια σεισμική δόνηση των 6.6 βαθμών που διήρκεσε περισσότερο από 20 δευτερόλεπτα. Το αποτέλεσμα ήταν να πάθει σοβαρές ζημιές μόλις 71 χρόνια από την κατασκευή του. Δεν αποκλείεται να έπαθε κάποια προηγουμενη ζημιά, ιδίως από τον σεισμό του 1863 ή του 1926, που θεωρήθηκε αμελητέα και δεν αποκαταστάθηκε.
Σχετικά με τον ναό ο καθηγητής Αχιλλέας Κουτσουράδης μου είπε: «Οι 8 κολώνες του ναού είναι από μονοκόματο [μασίφ] μάρμαρο, όχι με σπόνδυλους όπως στους αρχαίους ναούς. Ολοι διερωτώνται από ποιό νταμάρι της Κω τους έφεραν. Οι Ιταλοί διέγνωσαν την αξία τους και τους διέσωσαν, μεταφεροντάς τους στον νέο ναό. Το τέμπλο και ο δεσποτικός θρόνος,ομοίως από μασιφ μάρμαρο,διασώθηκαν και σήμερα βρίσκονται στον νέο Άγιο Νικόλαο». Ο Θεοδόσης Διακογιάννης πρόσθεσε: «νομίζω ότι οι 8 κολώνες δεν ήταν αρχαίες».
Για τις κολώνες δεν είμαι σε θέση να προσθέσω κάτι περισσότερο.Αν είναι από μάρμαρο ή από πέτρα που έχει περαστεί από μαρμαρόσκονη, δεν το γνωρίζω.Το τεχνητό δεν είναι αληθινό μάρμαρο άσχετα άν φέρει την όμορφη χρωματική εμφάνιση και τα χαρακτηριστικά του, αλλά στην πραγματικότητα μπορεί να είναι ένας λευκός ασβεστόλιθος. Το μασίφ συνθετικό μάρμαρο που κυκλοφορεί σήμερα στο εμπόριο έχει μικρό βάρος και μεγάλη ελαστικότητα. Αντέχει στην τριβή, χάραξη, χημικά, υπεριώδη ακτινοβολία και σε θερμοκρασίες από -80 έως 1300°C .Είναι πάντα ένα καλό ανακυκλώσιμο υλικό με χαμηλότερο κόστος από το πραγματικό, αλλά δεν είναι μάρμαρο.
Ο νέος Άγιος Νικόλαος
Τελικά, ο πολυπόθητος νέος Αγ.Νικόλαος κατασκευάστηκε επι ιταλοκρατίας στην τωρινή Οδό Μητροπόλεως, την Οδό Σταυρού [Via Croce] των πρωτοβυζαντινών.
Όμως, στις 21 Ιουλίου 2017 ένα νέο γεωπάθημα αυτή την φορά από το Ρήγμα Καρα Αντα της Αρκονήσου «πληγώνει» ξανά τον ναό του πολιούχου της πόλης, που είχε φτιαχτεί με τόσο κόπο και πόνο.
Πηγές:
1.Κώια-Ιακωβος Ζαρράφτης
2.Καθηγητής Θεολογίας, Θεόφιλος Μουζουράκης
3.Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου παρελθόν και παρόν-Ανδρέας Χατζημιχαήλ
4.Προφορικές πληροφορίες από τον καθηγητή Αχιλλέα Κουτσουράδη και τον συγγραφέα Θεοδόση Διακογιάννη.
5.Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
6.Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Αγ.Νικόλαος της Χώρας από το λιμάνι, την δεκαετία του '20.
Από το αρχαίο τείχος του 4ου αιώνα π.Χ οι 8 μαρμαροκολώνες του Αγίου Νικολάου της προσεισμικής Χώρας Κω, 1936; Φωτογραφία του L.Laurenzi.
Η γεωγραφία του Αγ.Νικολάου της Χώρας.
Ο Μητροπολιτικός Αγιος Νικόλαος πριν από το 1933, μέσα στην περιτειχισμένη Χώρα της πόλης Κω.Ο γερολιγούρης Εγκέλαδος μόλις τον είδε,ξετρελάθηκε από την κορμοστασιά και την ομορφιά του.Σε λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα τον έκανε παντοτινά δικό του!Η φωτογραφία λήφθηκε από τα Πυθαράκια στις αρχές της ιταλικής περιόδου.
Χαρτογραφώντας τον χώρο του προσεισμικού Αγ.Νικολάου, 86 χρόνια μετά από την καταστροφή του. Πριν από 100 χρόνια αν στεκόσασταν σε αυτή την απομονωμένη γωνιά της πόλης, μέσα στο παρκάκι, θα βλέπατε εκεί ψηλά έναν μεγαλειώδη και εντυπωσιακό ναό. Το καμάρι της προσεισμικής Χώρας της Κω. Το Μητροπολιτικό Άγιο Νικόλαο που ήταν φτιαγμένος εξ΄ ολοκλήρου από μάρμαρο της Κω. «Εφτυσαν» αίμα οι Κώοι να τον οικοδομήσουν.Όμως μία αποφράδα μέρα του 1933, ο ζηλιάρης Εγκέλαδος τον πόθησε μόλις τον αντίκρισε. Μέσα σε μία στιγμή τον σημάδεψε και τον κατέστρεψε.
Σπάνια φωτογραφία από τον προσεισμικό Αγ.Νικόλαο της Χώρας. Λήφθηκε γύρω στο 1926, από τον χώρο όπου σήμερα είναι το Δημαρχείο Κω.
Οι 8 μαρμαροκολώνες του Αγ.Νικολάου που αργότερα μεταφέρθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της νέας εκκλησίας του πολιούχου της πόλης .Προσέξτε τα ερείπια ρωμαϊκής περιόδου, και τα ιζήματα από το τσουνάμι του 554 μ.Χ.[Φωτογραφία-Θεοφ.Μουζουράκη].
Το εσωτερικό του Αγ.Νικολάου μετά τον σεισμό του 1933.
Αριστερά η Παλιά Μητρόπολη, η Αρχαία Αγορά και ο Ναός του Αγ.Νικολάου. Η περιοχή πλήγηκε ιδιαίτερα από τον σεισμό του 1933.
Αμέσως μετά τον σεισμό του 1933, Ναός Αγ.Νικολάου.[Λεύκωμα Νικ.Μανούση].
Το τέμπλο και ο δεσποτικός θρόνος του Αγ.Νικολάου, Χώρας. Φωτογραφία από το βιβλίο του Νίκου Μανούση, για τον θείο του Νικόλαο Μανούση. Ο κουρέας στην Νέα Υόρκη εξέδωσε Κωακό λεύκωμα το 1934, για να συλλεγούν χρήματα, για την ανοικοδόμηση της πόλης.
Ο μητροπολιτικός ναός του Αγ.Νικολάου της Χώρας, ήταν ψηλότερος από το γειτονικό κτίριο της Παλιάς Μητρόπολης.
Ναός του Αγ.Νικολάου μετά τον σεισμό του 1933.
Ρωγμές στον Ναό του Αγ.Νικολάου από τον Μεγάλο Σεισμό.
Αγ.Νικόλαος της Χώρας Κω μετά τον σεισμό του 1933!
Οι μαρμάρινοι κίονες και το εσωτερικό του Αγ.Νικολάου της Χώρας, προσεισμική φωτογραφία.
Αγ.Νικόλαος μετά τον σεισμό του 1933.
Το λιμάνι της Κω και ο Αγ.Νικόλαος σε προσεισμική φωτογραφία, δεκαετία 20;
Ιερά μητρόπολη του Αγ.Νικολάου Κω.Φωτογραφία Δ.Κανάρη, δεκαετία 50.
Σε σχέδιο του Rodolfo Petracco, ο νέος μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου της πόλης Κω,δεκαετία ΄30.
26 Νοεμβρίου 1937-IEPA ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΩΟΥ ΈΚΤΑΚΤΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΗΣ 26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1934 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΕΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΥ. Συνελθόντων τῶν καλῶν τῆς ἐπιτροπῆς τῆς ἀνοικοδομήσεως τοῦ Μητρπολιτικού Ναοῦ τοῦ ῾Αγ.Νικολάου, υπό τήν προεδρείαν τοῦ προέδρου αὐτῆς τοῦ Γενικού Επιτρόπου τῆς ἐπαρχίας ταύτης,Αρχ.Φιλήμονος.
Πύλη του Αγίου Νικολάου της πόλης Κω το 1936/1937. Στο βάθος διακρίνονται οιμαρμάρινες κολώνες του Αγ.Νικολάου της Χώρας πριν μεταφερθούν στον χώρο ανέγερσης του νέου ναού.
Χώρα της Κω, σε καρτ ποστάλ.
Κάστρο της Κω, με το τζαμί της Λότζιας στο βάθος και τον Αη Νικόλα της Χώρας, δεκαετία του ΄20.
Πίσω από το δέντρο βρισκόταν ο Αγ.Νικόλαος της Χώρας.
Αγ.Νικόλαος της Χώρας, δεκαετία 20/30;