Το αρχαίο Στάδιο της Κω

Πριν από 25 αιώνες σε αυτόν τον ιερό τόπο με τις πέτρινες κερκίδες, από πυλιώτικο τραβερτίνη, διεξάγονταν τα πιο σπουδαία αθλητικά γεγονότα της Κω προς τιμή του Δία και της Αθηνάς.

Το αρχαίο Στάδιο βρισκόταν στον ιερό περίβολο του Ναού του Δία Αλτεως [του άλσους] που ήταν κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Άννας. Ο Ναός της Αθηνάς έχει εντοπιστεί στην Οδό Βερροιοπούλου.

Ήταν ενιαίος χώρος με Γυμνάσια, Παλαίστρες και Θέρμες. Συναντάται δυτικά της Ακρόπολης των Σεραγιών, σε επικλινές έδαφος μέσα στο οχυρωματικό αρχαίο τείχος της πόλης.

Το Στάδιο ανακάλυψε το 1899-1900 ο Γερμανός αρχαιολόγος R. Herzog όταν βρήκε τον αυτόματο μηχανισμό εκκίνησης και την αφετηρία των αγώνων.

Αργότερα το 1928 ακολούθησε η έρευνα του Ιταλού αρχαιολόγου L.Laurenzi. Το 1937-40 ο L.Morricone μας αναφέρει:«H κατασκευή του Σταδίου χρονολογείται από την πρώτη οικοδομική περίοδο της πόλης [4ος-3ος αιώνας π.Χ]. Η ανακάλυψη του βόρειου εξωτερικού τοίχου του Δυτικού Γυμνασίου, δίπλα στο Στάδιο, κατέστησε δυνατή τη μέτρηση του μήκους της διαδρομής, η οποία δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη από το 177,60 μ.ενώ το πλάτος ήταν πιθανώς 29,60μ. αν λάβουμε υπόψη την άφεση. Στην ελληνιστική περίοδο είχαν κατασκευαστεί έδρανα μόνο στην ανατολική του πλευρά, ενώ κατά τη ρωμαϊκή εποχή προστέθηκαν και στη δυτική πλευρά. Η αρχιτεκτονική του συνδυάζει δωρικά και ιωνικά στοιχεία».

Κατά την διάρκεια της ιστορίας του το μνημείο δέχθηκε αρκετές αλλαγές. Από υλικό του κατασκευάστηκε ο ναός της Αγ. Άννας.

Το Στάδιο ήταν ορθογώνια κατασκευή κατασκευασμένη από τραβερτίνη του Μεσόβουνου, κεφαλιανό ιγκνιμβρίτη, ασβεστόλιθο της Παναγιάς Τσουκαλαριά και μάρμαρο του Δίκαιου.

Κοντά στην Αγία Άννα βρέθηκε επιγραφή που αναφέρεται στο Χαιρύλο τον παιδονόμο που φρόντιζε την υγεία και την καλή διαγωγή των νέων. Ήταν αφιερωμένη στο Δία Άλσειο και την Αθηνά Αλσεία. Βρισκόταν σε βάση αναθηματικού αγάλματος, και έγραφε: «Χαιρύλος Νικομάχου νεώτερος παιδονομών υπέρ τας των παίδων υγείας και ευταξίας Διί Αλσείωι και Αθάνα Αλσεία».

Το αρχαίο Στάδιο της Κω έχει αρκετά γεωμορφολογικά κοινά χαρακτηριστικά με αυτό της Ολυμπίας το οποίο επίσης ήταν αφιερωμένο στον Δία. Στην Ολυμπία υπήρχε άλσος γύρω του που σύμφωνα με την μυθολογία τα όρια του είχε καθορίσει ο Ηρακλής. Μήπως κάτι ανάλογο συνέβαινε στην Κω; Αν ναι τότε γύρω του ίσως υπήρχε ένα πανέμορφο δάσος.

Η χωροθέτηση του από γεωλογική πλευρά είναι ενδιαφέρουσα αλλά θέλει περισσότερη έρευνα. Η πλευρά του υψώματος προς τα Σεράγια μοιάζει με τον «Κρόνιο Λόφο» όπου γίνονταν θυσίες και λατρείες των νυμφών στην Ολυμπία γη.

Σχετικά με την χωρητικότητα του είναι δύσκολο να πούμε κάτι, όμως το γήπεδο της Ολυμπίας που θεωρείται από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας είχε χωρητικότητα 45.000 θεατών. Συγκρίνοντας το με αυτό της Ολυμπίας εκτιμώ ότι ήταν από τις μεγάλες αθλητικές εγκαταστάσεις  της εποχής του.

Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα το Στάδιο θεμελιώθηκε μετά τον συνοικισμό της πόλης, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Σε μία αργότερη φάση γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ. τοποθετείται ο μηχανισμός εκκίνησης. Η σημερινή μορφή του ανάγεται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Μία 3η φάση έχει παρατηρηθεί γύρω στον 3ο αιώνα μ.Χ όπου γίνονται επισκευές και προσθήκες από σκυρόδεμα [opus caementicium], όπως οι ανατολικές κερκίδες.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω μπορούμε να υποθέσουμε ότι από τον 3ο αιώνα π.Χ. έως τους ρωμαϊκούς χρόνους το μνημείο υπέστη αρκετές επεμβάσεις, εξαιτίας ισχυρών σεισμών ή συνοδευτικών φαινομένων τους. Πιθανότατα ο σεισμός του 199-198 π.Χ νότια της Ρόδου επηρέασε την κατασκευή. Επίσης, ίσως υπέστη ζημιές από τα επεισόδια του 1ου αιώνα π.Χ.Το ίδιο πρέπει να έγινε το 139μ.Χ από τον ισχυρό σεισμό από το Ρήγμα της Ν.Ρόδου που κατέστρεψε το αρχαίο τείχος της πόλης. Τελικά, δεν άντεξε, ίσως οριστικά εγκαταλείφθηκε μετά από τον σεισμό του 334 μ.Χ από το γειτονικό ρήγμα Ula-Oren.

Το Στάδιο έχει θεμελιωθεί σε έδαφος με πολύ κακές γεωτεχνικές συνθήκες. Κατά μήκος της αρχαιολογικής ζώνης από το Ωδείο μέχρι το λιμάνι έρεε θειούχο νερό έως αρχές του 20ου αιώνα. Ο υψηλός υδροφόρος και τα χαλαρά αμμοαργιλώδη εδάφη έχουν συχνά προκαλέσει συνσεισμική καθίζηση ή ρευστοποίηση εδάφους ή ακόμη εδαφική ροή που έχει οδηγήσει σε κατάρρευση των αρχαίων μνημείων της περιοχής.

Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος του Σταδίου περιβάλλεται από τις Οδούς Τσαλδάρη, 25ης Μαρτίου και Μ.Αλεξάνδρου. Εκτείνεται από την Αγ. Άννα μέχρι τον Αγ.Παντελεήμονα.

Μέχρι τώρα δεν έχει γίνει καμία ουσιαστική προσπάθεια για την ανάδειξη του. Το εντυπωσιακό μνημείο φαίνεται από τους δορυφόρους του Google Earth, όμως πολλοί ,ακόμη και γυμναστές, αγνοούν την ύπαρξη του. Κανείς δεν γνωρίζει τα αθλητικά έθιμα και τις αθλητικές εγκαταστάσεις της αρχαίας Κω! Καμία πινακίδα δεν αναφέρεται στο ξακουστό δωρικό μνημείο. Ανεξήγητη εγκατάλειψη απ΄όλους!

Ωστόσο, ο ιερός χώρος της πόλης είναι δίπλα μας. Καθημερινά συντροφεύει όλους μας και ψιθυρίζει: «Αδέλφια μου, μετά από 17 αιώνες σιωπής και βουβαμάρας θέλω να λάμψω ξανά. Να ξαναζήσω τις μοναδικές αθλητικές στιγμές. Να νιώσω ξανά την ζεστασιά με τις ζητωκραυγές σας. Δεν ξόφλησα έχω πολλά να σας προσφέρω! »

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ιστορία των σεισμών της Κω

2.Fondi SAIA/L.Morricone

3.Παλιές φωτογραφίες της Κω/FB

4.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Απρίλιος 1940, άφεσις του αρχαίου Σταδίου της Κω, θέα από τα δυτικά...

Που είναι το Αρχαίο Στάδιο της Κω;Λαμβάνοντας υπόψη τον χώρο και την αποτύπωση του Φιναμορε , εκτιμώ ότι η χωρητικότητα του ήταν τουλάχιστον 8000-10000 θεατών!

Αρχαίο Στάδιο της Κω με τουλάχιστον 20 σειρές εδωλίων σε σκίτσο του Ιταλού Τραϊανού Finamore [Οκτώβριος,1942]. Στη δεξιά πλευρά του σκίτσου διακρίνεται το δυτικό τμήμα της οροσειράς του Σύμπετρου γυμνό χωρίς δέντρα.Η αναδάσωση της βραχώδους πλαγιάς έγινε την δεκαετία του ΄60. Ο Finamore [1899-1970], πλαισίωνε την αρχαιολογική ομάδα του L.Morricone, ήταν σκιτσογράφος, ξυλογράφος, χαράκτης, ζωγράφος, ιστορικός και ποιητής. Εικόνα-Fondi SAIA

Η αφετηρία ή άφεση του αρχαίου Σταδίου Κω[1940;],κατά μήκος της Οδού 25ης Μαρτίου, 3-4μ.πιο χαμηλά από το τωρινό επίπεδο της πόλης. Περιελάμβανε το εξελιγμένο σύστημα αυτόματης εκκίνησης [ύσπληξ] για να αποφεύγεται η πρόωρη εκκίνηση των αθλητών.Τοποθετήθηκε γύρω στο 2ο αιώνα π.Χ. Ηταν θεμελιωμένη πάνω σε ντόπιο τραβερτίνη.Αρχικά για την εκκίνηση στους αγώνες είχαν κάποιο σύνθημα, αργότερα χρησιμοποιήθηκε η ύσπληγα που αποτελείτο από 2 κατακόρυφους πασσάλους, οι οποίοι έφεραν 2 οριζόντια σχοινιά. Όταν ο αφέτης τραβούσε το σχοινί των πασσάλων, αυτοί έπεφταν απότομα στο έδαφος και επέτρεπαν την εκκίνηση των αθλητών.Εικόνα-Fondi SAIA/Morricone

Στυλοβάτης του Σταδίου, με βάσεις κιόνων, πρέπει να ήταν κατασκευασμένος από μπλέ ιώδη ασβεστόλιθο, συναντάται επι της οδού 25ης Μαρτίου. Πιο πάνω διακρίνεται η διασταύρωση  με την οδό Π.Τσαλδάρη. Μέσα στο οικόπεδο του Σταδίου βρέθηκε μεγάλο  μαρμάρινο περιρραντήριο [αρχαίο ελληνικό αγγείο] με ομφαλό στο κέντρο που χρησίμευε στις λατρείες ως δεξαμενή αγιασμένου νερού. Εικόνα-Fondi SAIA/Morricone.

Χάρτης του Morricone όπου σημειώνεται το αρχαίο Στάδιο της Κω.

Πως θα μπορούσε να ήταν το αρχαίο Στάδιο της πόλης;

Ο κτηματολογικός χάρτης του αρχαιολογικού χώρου του Σταδίου.

Σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος του Σταδίου. Στο βάθος το εκκλησάκι της Αγ.Αννας , δεξιά του το Ιταλικό Καταφύγιο ή Ριφούτζιο . 

Αριστερά της φωτογραφίας βρίσκονταν τα ανατολικά εδώλια του ελληνιστικού Σταδίου.

Σε αυτό το σημείο είχαν κατασκευαστεί οι δυτικές κερκίδες  του Σταδίου της ρωμαϊκής περιόδου.

Η μία από τις δύο δεξαμενές οθωμανικής περιόδου που υπάρχουν στο Στάδιο της Κω είναι κατασκευασμένες από αρχαίο επαναχρησιμοποιημένο υλικό από το ιερό μνημείο.

Αρχαίο Στάδιο της Ολυμπίας, το πιθανό χθές και το σήμερα.Το αρχαίο Στάδιο της Κω έχει αρκετά γεωμορφολογικά κοινά χαρακτηριστικά με αυτό της Ολυμπίας το οποίο επίσης ήταν αφιερωμένο στον Δία. 

Ο στυλοβάτης, βόρεια της άφεσης του αρχαίου σταδίου της Κω, ενός αριστουργήματος από το ένδοξο παρελθόν της πόλης που κανένας δεν ενδιαφέρεται να αναδείξει και καμία επιγραφή δεν δείχνει την ύπαρξη του. Εκεί κάπου στην Δυτική Συνοικία.

«Αφεσις του αρχαίου σταδίου της Κω», Απρίλιος 1940 γράφει στις σημειώσεις του ο Ιταλός αρχαιολόγος L.Morricone.

Κάποια πράγματα δεν παύουν να υπάρχουν επειδή αγνοούνται από τους φορείς «προόδου και ανάπτυξης» του τόπου. Είσοδος στο αρχαίο Στάδιο της Κω σε σχέδιο των Ιταλών αρχαιολόγων, ήθελαν να το αναδείξουν αλλά δεν πρόλαβαν...

Άφεση του αρχαίου Σταδίου Κω,Μάρτιος 1940.Άποψη από τα δυτικά της δομής [διασταύρωση Π. Τσαλδάρη και 25η Μαρτίου] η οποία έπειτα κατεδαφίστηκε. Η άφεση βρισκόταν στο βόρειο άκρο του Σταδίου, ήταν ένα σύστημα αυτόματης εκκίνησης [ύσπληξ] των αθλητών. Τοποθετήθηκε γύρω στο 2ο αιώνα π.Χ μετά από επισκευές του Σταδίου. Ανακαλύφθηκε από τον Herzog το 1899 όπως και το στάδιο. Την έρευνα συνέχισαν Ιταλοί και Έλληνες αρχαιολόγοι. Κοντά στην άφεση κτίστηκε ο ναός της Αγίας Άννας από υλικά του Σταδίου, η χρήση του οποίου γίνεται και μετά τον 3ο αιώνα μ.Χ κατόπιν επισκευής. Πιθανόν το όλο συγκρότημα καταστράφηκε από τον σεισμό του 334 μ.Χ.