Το πηγάδι του ναυάρχου Ανδρέα Βώκου[Μιαούλη] σε μία νησίδα με πλούσια ιστορία
Ως ναύαρχος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, καθώς και στην μετέπειτα πολιτική ζωή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Είναι γνωστότερος με το ψευδώνυμο Ανδρέας Μιαούλης από ένα πλοίο που το έλεγαν «Μιαούλ», που σημαίνει «μικρή βάρκα».
Ήταν ο μεγάλος νικητής της Ναυμαχίας του Γέροντα στις 29 Αυγούστου 1824, απέναντι από τη Λέρο, εναντίον του συνασπισμένου οθωμανοαιγυπτιακού στόλου. Μετά τη ναυμαχία ο στόλος του Μιαούλη κατευθύνθηκε προς το Γυαλί σε αναζήτηση τροφής και νερού.
Λέγεται ότι ο ναύτης Ι.Ζαπέτης του υπέδειξε μια θέση για την άντληση νερού. Ο ναύαρχος αμέσως διέταξε τη διάνοιξη και την κατασκευή πηγαδιού το οποίο καλείται μέχρι τις ημέρες μας ως «Πηγάδι του Μιαούλη».Το νερό του θεωρείτο για καιρό ως άγιασμα καθότι διαγεύστατο και υγιέστατο.Οι Ιταλοί στρατιώτες χρησιμοποιούσαν το πηγάδι κατά τις καλοκαιρινές περιόδους.
Την ιστορία του πηγαδιού ανέφερε στο «Νισυριακό Ημερολόγιο» του ο σχολάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος,το 1923.
Στον χάρτη σημειώνεται η θέση του πηγαδιού σύμφωνα με τον Λ.Κοντοβερό.Οι ερευνητές Sapper-Plieninger σε χάρτη του 1920 τοποθετούν το πηγάδι πιο ανατολικά.
Το Γυαλί είναι ένα μικρό νησάκι, με έκταση μόλις 4,5 τετρ.χλμ, της Δωδεκανήσου με πολύ πλούσια ιστορία.
Έχει κατοικηθεί για τουλάχιστον 8000 χρόνια. Αυτό το χρονικό διάστημα έχει υποστεί 8 υπερμέγιστα σεισμικά επεισόδια από το γειτονικό Ρήγμα Κω με μεγέθη 7+ ωστόσο δεν το βάζει κάτω, έχει ιστορίες να μας πει.
Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων φάσεων της διαμόρφωσης της Νισύρου, από ηφαιστειακές εκρήξεις που εκδηλώθηκαν πριν από 50000-25000 χρόνια.
Πριν από 6000 υπήρχαν δυο νησάκια, η Κισσηρούσα [Δυτικό Γυαλί] και η Οψιδιανούσα [Ανατολικό Γυαλί].
Τότε δημιουργήθηκε το ακέραιο νεολιθικό κτίριο που βρέθηκε από τους Έλληνες αρχαιολόγους και κατασκευάστηκε ένας μεγάλος αριθμός νεολιθικών ευρημάτων [κεραμική, τριπτήρες, μυλόλιθοι, οψιδιανοί κά].
Οι Κισσηριώτες έπρεπε να διασχίσουν ένα θαλασσινό κανάλι για να προμηθευτούν, τον απαραίτητο για τα εργαλεία τους, οψιδιανό από το γειτονικό νησίδιο.
Προς το παρόν η παρουσία προϊστορικών λειψάνων στην Οψιδιανούσα είναι υποδεέστερη. Ωστόσο, έχει πιο γόνιμο έδαφος και ίσως εκεί βρισκόταν το πρώτο κατοικημένο κέντρο της νησίδας, το οποίο ονομάστηκε Γυαλί από τον οψιδιανό, και δεν πρέπει να ήταν εποχικό. Αργότερα η νεολιθική κοινότητα μεταφέρθηκε στο δυτικό και πιο άγονο μέρος.
Στην κορυφή της Κισσηρούσας επίσης βρέθηκαν κεραμικά λείψανα της Χαλκοκρατίας και δυο χωνευτήρια με σκωρίες τήξης χαλκού τα οποία χρονολογούνται από το 6000-5300 π.Χ, που αποδεικνύουν την πρώιμη άσκηση μεταλλουργίας στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο.
Όταν άρχισε να δημιουργείται το τόμπολο [αμμώδης μακρόστενη λωρίδα γης] οι κάτοικοι μετακινούνται προς την ακτή. Στο κεντρικό τμήμα του Γυαλιού βρέθηκαν μερικά λίθινα εργαλεία [τριπτήρες] προς την κατεύθυνση της παραλίας που βλέπει προς την Κω και ένα νυμφαίο.
Μέχρι στιγμής είναι άγνωστη η σχέση που είχαν με τους απέναντι παραλιακούς Γυαλούς της Κω[ Δήμος Αιγηλίων Αντιμάχειας].
Στο τόμπολο πιθανόν ιδρύθηκε μια πολίχνη όπως αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο «Ιστορία της Νισύρου» ο Λ.Κοντοβερός. Σε ένα από τα μεγάλα σεισμικά επεισόδια αυτή τη φορά νότια της Ρόδου μάλλον του 198/199 π.Χ το τόμπολο βυθίζεται, τότε ίσως παθαίνει ζημιές ο αρχαίος οικισμός των Αιγηλίων της Κω. Οι επιγραφές του M.Segre από τον Δήμο Αιγηλίων είναι του 2ου αιώνα π.Χ.
Στο κεντρικό τμήμα του Γυαλιού στην Κάμπα εντοπίστηκαν πάνω από ένα διπλό μικρό υπόσκαπτο σπήλαιο που έχει μερικώς καταρρεύσει, νεώτερα αρχιτεκτονικά υλικά και ίχνη κατασκευών.
Στην Κισσηρούσα του Πλίνιου, επίσης εντοπίστηκαν υπολείμματα ελληνιστικού Κάστρου, δεξαμενή, πλήθος οστράκων ελληνιστικών αγγείων και αναλημματικός τοίχος που μαρτυρούν κατοίκηση. Επίσης έχει ρωμαϊκά ίχνη ενώ έχει βρεθεί τάφος παλαιοχριστιανικής περιόδου.
Ο Λούης Κοντοβερός περιγράφει ένα αρχαίο μάρμαρο [με όνομα] ελληνιστικής περιόδου που τοποθετήθηκε από τους εργάτες στο κτίριο της παρακείμενης επιχείρησης που εκμεταλλεύεται την ελαφρόπετρα.
Γνωρίζουμε λίγα για την περίοδο μετά την καταστροφή του 554 μ.Χ όπως και για τα μεσαιωνικά χρόνια. Το εκτιμώμενο επίκεντρο του μέγιστου του 1493 μ.Χ βρισκόταν κοντά στη νησίδα.
«Βορειοανατολικά της Νισύρου υπάρχει νησάκι που οι άπιστοι το λένε Γυαλί. Το αραξοβόλι βρίσκεται στον όρμο απέναντι από το μικρό νησί Αγ. Νικόλαος [Αγ.Αντώνιος σήμερα] που βλέπει νοτιοανατολικά. Από την πλευρά της θάλασσας υπάρχει βράχος εμπρός από το νησί. Πρέπει να τον προσέχει κανείς» αναφέρει ο διάσημος Οθωμανός ναύαρχος και περιηγητής Πίρι Ρεΐς [1465-1553].
Τον Ιούλιο του 1900 ενώ βρισκόταν έξω από το Γυαλί ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ πληροφορήθηκε τη δολοφονία του πατέρα του και βασιλιά της Ιταλίας.
Πρώτοι άρχισαν να εκμεταλλεύονται την κίσσηρη και κατασκεύασαν προβλήτα φόρτωσης οι Ιταλοί. Η εξόρυξη και η εκμετάλλευση της ελαφρόπετρας άρχισε μετά το Ιανουάριο 1952 όταν ο εφοπλιστής Μάρκος Νομικού πλειοδότησε σε διαγωνισμό του Δήμου Νισύρου.
Η εξαιρετικής ποιότητας ελαφρόπετρα του συντηρεί εδώ και χρόνια την οικονομία της Νισύρου. Όμως η οικολογική καταστροφή είναι απερίγραπτη. Θα αποκατασταθεί το τοπίο μετά το τέλος της εκμετάλλευσης, όμως για πόσο θα συνεχιστεί αυτή κατάσταση; Με τους τωρινούς ρυθμούς εξόρυξης είναι βέβαιο ότι το νησάκι μπορεί να χάσει την εναπομείνασα πολιτιστική κληρονομιά του.
Η έρευνα στην πολυνησία της Νισύρου έχει φέρει στο φως σημαντικά προϊστορικά λείψανα ωστόσο είναι πολλά που δεν γνωρίζουμε.
Το Γυαλί με κύριους πυλώνες την ιστορία και τη μοναδική γεωκληρονομιά μπορεί να αξιοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο ώστε να συνεχίσει να φέρνει πλούτο στον Δήμο Νισύρου.
Το γεωπάρκο Κω-Νισύρου θα μπορούσε να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση και να σταματήσει τον αφανισμό του.
