Να χάμε λίγο νερό... του πηγαδιού
Η δεξαμενή νερού της Casa Romana, οθωμανικής , ιπποτικής ή ακόμη παλαιότερης περιόδου της Κω.
Μία από τις αγαπημένες ασχολίες μου είναι να παρακολουθώ την στάθμη του νερού των παλιών πηγαδιών. Χθες βρέθηκα στην Casa Romana, πήρα ένα πετραδάκι το έριξα στο πηγάδι τουλάχιστον 17μ. Περίμενα να ακούσω το πλατς, αλλά μάταια, ούτε σταγόνα για δείγμα.
«Πηάι» το έλεγαν οι Κώοι, «να χάμε λίγο νερό του πηγαδιού...»λέγανε στην Αντιμάχεια , Καρδάμαινα και Κέφαλο. Οι περιοχές των οποίων δοκιμάζονται τα αποθέματα του νερού όχι για πρώτη φορά.
Το νερό από τα πρώτα χρόνια ήταν κρίσιμο στο νησί για την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, την παραγωγή ενέργειας και τροφίμων, υγιή οικοσυστήματα και για την ίδια την ανθρώπινη επιβίωση.
Επικρατεί λανθασμένα η άποψη ότι η Κως ήταν πάντα πλούσια σε αποθέματα νερού, και ότι το πρόβλημα είναι τωρινό . Οι παλαιότερες τοπικές κοινότητες αντιμετώπιζαν προβλήματα λόγω υπερπληθυσμού, περιόδων χαμηλών βροχοπτώσεων , μέγα ξηρασιών ή ακόμη ρύπανσης των πηγαδιών από φυσικές διεργασίες όπως σεισμοί, τσουνάμι, καταιγίδες , του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής κά.
Υπήρξαν περίοδοι που είπαν το νερό νεράκι, αυτό είναι γνωστό τουλάχιστον από την εποχή του Χαλκού μέχρι σήμερα.
Οι συνήθειες των παλιών Κώων μας λένε με τον καλύτερο τρόπο, ότι το νερό πάντα τους απασχολούσε ακόμη και σε κανονικές, φυσιολογικές περιόδους και ότι δεν το χρησιμοποιούσαν με γενναιοδωρία, σπατάλη, άφθονα, χωρίς φειδώ. Υπήρχαν κανόνες συγκεκριμένοι που απευθύνονταν σε όλους, με μόνο μία εξαίρεση.
Παλιές συνήθειες
Υπήρχε ο «νεροκράτης», ο υπηρέτης της κοινότητας που παρακολουθούσε το πότισμα των χωραφιών και δεν άφηνε να περάσει η προσδιορισμένη ώρα στην παροχή του νερού και για να μην πάρει ο ένας τη σειρά του άλλου... Μόνο ο δήμαρχος του οικισμού δεν θα έπρεπε να περιμένει στην ουρά, όλοι οι άλλοι εξαρτιόνταν από τον νεροκράτη.
Γνωστός ήταν ο νερουλλάς ο κοινοτικός υπηρέτης που επί πληρωμή φύλαγε τις εξοχικές πηγές αλλά ήταν και διανομέας του νερού της κάθε κοινότητας.
Η γνωστή φράση «τα σύκα, σύκα και τη σκάφη, σκάφη» είναι αρχαία: προέρχεται από απόσπασμα χαμένου έργου του Αριστοφάνη . Είχαν την σκάφη οι παλιοί με μεγάλο ξύλινο ανοιχτό δοχείο ή από μάρμαρο που την χρησιμοποιούσαν για το πλύσιμο των ρούχων και για να μην πηγαίνει χαμένο το νερό, το οποίο επαναχρησιμοποιούσαν για άλλες χρήσεις.
«Στα ποπλύμματα[νερωμένα] να πλύνεις τα μισάλλια [τραπεζομάντηλα]σου» λέγανε οι παλιοί Κώοι, δείχνοντας την ανάγκη επαναχρησιμοποίησης του νερού.
Το στανιάρισμα ,ήταν γνωστό επίσης, επειδή έβαζαν νερό σε πήλινο δοχείο να κορεσθεί προτού το χρησιμοποιήσουν, το πιούν.
Οι Κώοι ζευγάδες έδιναν ονόματα στα χωράφια τους με βάση το νερό και μετά από πολύχρονη πείρα.
Είχαν το «νερόπκιασμα», το χωράφι που βρισκόταν σε χαμήλωμα και κρατούσε το νερό από κάτω. Το «αχαΐρευτο» ήταν το άγονο, «πετσοκόλα» χωράφι με σκληρό χώμα, «μάνα» ήταν το εύφορο χωράφι με πλούσιο νερό, η «τσουγκούρα» αυτό που ξερνάει νερό, αρμυρό αυτό που ξερνάει αλάτι... το «τραχυνό» αυτό με τα λιθάρια.
Έπλεναν τα πιάτα με θολόσταχτο την αλισίβα, νερό βρασμένο με στάχτη έτσι ζεμάτιζαν τα ρούχα..΄
Είχαν τη χαβούζα, τη δεξαμενή νερού συνήθως στα περιβόλια. Είχαν τα ντουλαποπήγαδα που θα δείτε ερείπια τους κυρίως στον Αμπάβρη.
Το λάηνο, το λαίνι την στάμνα για το νερό για την μεταφορά του από μεγάλες αποστάσεις και για να το διατηρεί δροσερό, η λαγήνα στη Νότια Ιταλία... «το λαήνο μας ήδιασε» .
Τι στάμνες τις έβαζαν στο έδαφος και μέσα σε αυτές έριχναν νερό για να διατηρεί την υγρασία του το έδαφος. Τώρα χρησιμοποιούμε τα νεροβόρα κανονάκια που συχνά βλέπω να επιχειρούν το μεσημέρι...
Είχαν σταμνοστάτη κοντά στην πόρτα έξω από το σπίτι , μικρό πεζούλι όπου τοποθετούσαν τη στάμνα με το πόσιμο νερό.
Χρειάζονταν το νερό όπως ο σύγχρονος άνθρωπος και για αυτό τον λόγο χρησιμοποιούσαν και πηγάδια.
Ο ρόλος των πηγαδιών
Χρειαζόμαστε το νερό πέρα των άλλων για το σώμα μας, το οποίο αποτελείται από 50 έως 75% νερό.
Το νερό αποτελεί τη βάση του αίματος, των πεπτικών υγρών, των ούρων και της εφίδρωσης και περιέχεται στους άπαχους μύες, το λίπος και τα οστά. Καθώς το σώμα δεν μπορεί να αποθηκεύσει νερό, χρειαζόμαστε φρέσκα αποθέματα καθημερινά για να αναπληρώσουμε τις απώλειες από τους πνεύμονες, το δέρμα, τα ούρα και τα κόπρανα.Για τον σωστό μεταβολισμό, ένα φυσιολογικό ανθρώπινο σώμα απαιτεί περίπου 2 λίτρα νερού την ημέρα.
Το παλαιότερο και πιο κοινό είδος πηγαδιού έχει ένα στόχο: την πρόσβαση στα υπόγεια νερά σε υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Τα γνωστά αρχαία πηγάδια είχαν 3-5μ. σε βάθος ενώ τα προ ιταλικής περιόδου έφθαναν τουλάχιστον τα 20 μέτρα και βάλε. Οι σημερινές γεωτρήσεις έχουν ξεπεράσει σε βάθη τα 200μ. Μετά από περίπου 300μ. θα έρθετε αντιμέτωποι με ξηρές γεωτρήσεις.
Η μέση διάρκεια ζωής των γεωτρήσεων νερού είναι 20 έως 30 χρόνια. Δεν διαρκούν πολύ περισσότερο από αυτό. Ωστόσο, η σωστή συντήρηση είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της μακροζωίας και της αποτελεσματικότητας ενός φρεατίου.
Σε πολλά σημεία τα πηγάδια παρέχουν αξιόπιστη,άφθονη παροχή νερού για οικιακές χρήσεις, άρδευση και επιχειρηματικές δράσεις. Όπου τα επιφανειακά νερά είναι λιγοστά, οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν χωρίς υπόγεια ύδατα.
To πηγάδι είναι μια τρύπα που ανοίγεται στο έδαφος για πρόσβαση στο νερό που περιέχεται σε έναν υδροφόρο ορίζοντα, ένα στρώμα πέτρας ή ιζήματος που φέρει νερό πολύ κάτω από την επιφάνεια. Ένας σωλήνας και μια αντλία χρησιμοποιούνται για να τραβήξουν το νερό από το έδαφος και φίλτρα αφαιρούν τα ανεπιθύμητα σωματίδια που θα μπορούσαν να φράξουν τον σωλήνα.
Συνήθως, τα υπόγεια ύδατα είναι φυσικά καθαρά και ασφαλή για κατανάλωση. Επειδή το έδαφος στην κορυφή λειτουργεί ως φίλτρο, τα υπόγεια ύδατα είναι συνήθως απαλλαγμένα από μικροοργανισμούς που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες. Ωστόσο, τα υπόγεια ύδατα μπορεί να μολυνθούν.
Κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων,ένα πηγάδι μπορεί να βυθιστεί από πλημμύρες, θέτοντας το νερό του πηγαδιού σας σε μεγαλύτερο κίνδυνο μόλυνσης. Ένας σημαντικός πιθανός μολυσματικός παράγοντας είναι τα κολοβακτηρίδια.
Όταν ανοίγετε ένα νέο πηγάδι για το σπίτι ή τη δουλειά σας, το βάθος του φρέατος εξαρτάται από τη γεωλογία και τα υπόγεια ύδατα της περιοχής.Θα στεγνώσει όταν τα επίπεδα του νερού πέφτουν κάτω από την εισαγωγή της αντλίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα στεγνό πηγάδι δεν θα έχει ποτέ ξανά νερό, καθώς η στάθμη του νερού μπορεί να επανέλθει με την πάροδο του χρόνου καθώς αυξάνεται η επαναφόρτιση.
Σε αντίθεση με τα δημόσια συστήματα-δίκτυα πόσιμου νερού, τα πηγάδια δεν ελέγχονται για ασφάλεια από την αρμόδια υπηρεσία νερού. Μπορούν να μολυνθούν από πολλές ουσίες . Εάν η οικογένειά σας πίνει νερό από ιδιωτικό πηγάδι, είναι σημαντικό να δοκιμάζετε το νερό τακτικά για να βεβαιωθείτε ότι είναι ασφαλές.
Όταν το πηγάδι είναι τελείως στεγνό, πολλοί σκάβουν βαθύτερα για να πάρουν νερό.Ωστόσο, δεν συνιστάται καθώς γενικά δεν είναι χρήσιμο.Υπάρχει ένα βάθος όπου θα συναντήσεις νερό και αυτό δεν είναι απεριόριστο. Επιπλέον, εάν η στάθμη του νερού πέσει ξαφνικά στο πηγάδι σας, είναι σοφό να μην το σκάψετε πιο βαθιά.
Πόσος χρόνος χρειάζεται για να ξαναγεμίσει ένα πηγάδι; Υπό κανονικές συνθήκες, εάν το πηγάδι σας είναι χωρητικότητας 4000 λίτρων, θα χρειαστούν περίπου 4 ώρες για να ξαναγεμίσει. Όμως, αυτό δεν συμβαίνει εκεί έξω. Ένα βαθύ πηγάδι μπορεί να χρειαστεί δεκαετίες να αναπληρωθεί.Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν το πόσο γρήγορα ξαναγεμίζει το πηγάδι σας, όπως η ποιότητα του εδάφους, ο ρυθμός βροχόπτωσης στην περιοχή σας και η συνολική κατάσταση του φρέατος σας.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ζευγάδες της Κω- Αναστάσιος Καραναστάσης
2. Γεωλογικό Ινστιτούτο ΗΠΑ, USGS
3. Λεξικό των κωακών ιδιωμάτων-Μ.Σκανδαλίδης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
