Πως οι αρχαίοι πολιτισμοί αντιμετώπιζαν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας

Το να περάσεις τις μεσημεριανές ώρες από το λιμάνι της Κω , είναι  πλέον μια δοκιμασία και όχι μια ευχαρίστηση όπως τα παλιά χρόνια όταν οι δρόμοι και από τις δύο πλευρές ήταν πνιγμένοι σε αλμυρίκια, φίκους και άλλα δέντρα.

Μετά την τελευταία ανάπλαση οι τσιμεντολάτρεις σχεδιαστές μείωσαν το πράσινο , έφτιαξαν το τσιμεντένιο δάπεδο και επιβράβευσαν τα φοινικοειδή. Το αποτέλεσμα είναι να κινείσαι σε ένα μέρος όπου το  άγνωστο σε πολλούς φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας να είναι πιο έντονο από ποτέ.

 Οι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν τρόπους να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας - και τα μαθήματα τους πρέπει να επανέλθουν στις σημερινές πόλεις ιδιαίτερα της Μεσογείου.

Τα ασβεστωμένα κτίρια στο νησί της Φολέγανδρου βοηθούν στην εκτροπή της θερμότητας αντί να την απορροφούν. Από: Etienne O. Dallaire μέσω Wikimedia.

Τα ασβεστωμένα κτίρια στα ελληνικά νησιά κυρίως των Κυκλάδων βοηθούν στην εκτροπή της θερμότητας αντί να την απορροφούν. 

Καθώς η έντονη ζέστη σπάει τα ρεκόρ σε όλο τον κόσμο, ένα ελάχιστα αναφερόμενο γεγονός προσφέρει κάποια ελπίδα για την ψύξη των πόλεων: Ακόμη και στις πιο έντονες περιόδους ακραίας ζέστης, ορισμένα συγκροτήματα πόλεων δεν αντιμετωπίζουν ποτέ θερμοκρασίες καύσωνα. Πώς είναι δυνατόν αυτό; Οι πολιτισμοί έχουν αναγνωρίσει τη δύναμη των πόλεων να θερμαίνονται και να δροσίζονται για αιώνες. 

Οι αρχιτέκτονες πόλεων στην αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη επιδίωξαν να στενέψουν οι δρόμοι για να μειωθούν οι αργά το απόγευμα θερμοκρασίες. Στενά δρομάκια βρέθηκαν να δροσίζουν τον αέρα περιορίζοντας την περιοχή που εκτίθεται στο άμεσο ηλιακό φως. Η ασβεστωμένη αρχιτεκτονική των ελληνικών νησιών καταδεικνύει μια άλλη μακροχρόνια πρακτική. 

Τότε που δέντρα στο λιμάνι παρείχαν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στους κατοίκους της Κω.

Οι ανοιχτόχρωμοι τοίχοι και οι στέγες μπορούν να βοηθήσουν τις πόλεις να δροσιστούν αντανακλώντας το εισερχόμενο φως του ήλιου. Σε ζεστές και υγρές περιοχές των νότιων Η.Π.Α., ο Thomas Jefferson πρότεινε μια άλλη προσέγγιση για την ψύξη: Όλοι οι νέοι οικισμοί χρησιμοποιούν ένα μοτίβο σκακιέρας από τετράγωνα πόλεων με έντονη βλάστηση διάσπαρτα ανάμεσα σε πυκνή κατασκευή. 

Αυτό θα μπορούσε να προωθήσει την ψύξη μέσω της μετακίνησης του αέρα μεταξύ ψυχρών και θερμών ζωνών. Καθώς εξερευνώ στο πρόσφατο βιβλίο μου, «Radical Adaptation: Transforming Cities for a Climate Changed World», οι σύγχρονες πόλεις ανεβάζουν ακούσια τις δικές τους θερμοκρασίες, δημιουργώντας αυτό που είναι γνωστό ως φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας». Τι κάνουν οι άλλες πόλεις σε αυτό το πρόβλημα;

Πώς θερμαίνονται οι πόλεις 

Οι πόλεις ανεβάζουν τη θερμοκρασία τους με τέσσερις βασικούς τρόπους: Οι «προγραμματιστές» κόβουν δέντρα για να δημιουργήσουν χώρο για κτίρια και αυτοκίνητα. Όταν εξαφανίζονται οι θόλοι των δέντρων, αυτό μειώνει τη σκίαση και την απελευθέρωση υδρατμών ψύξης από τα φύλλα μέσω της διαπνοής. Η αστική κατασκευή στη συνέχεια ενισχύει τη θερμότητα. Η άσφαλτος, το σκυρόδεμα και τα σκούρα υλικά στέγης απορροφούν τη θερμότητα από τον ήλιο και θερμαίνουν το περιβάλλον γύρω τους. Η απορροφούμενη ηλιακή ενέργεια συνδυάζεται με άφθονες ποσότητες απορριπτόμενης θερμότητας που εκπέμπεται από ανθρώπινες διεργασίες,  εξάτμισης οχημάτων, σκαφών και συστήματα κλιματισμού κτιρίων. 

Σε ζώνες της πόλης που καταλαμβάνονται από ψηλά κτίρια, η ακτινοβολούμενη ενέργεια που εκλύεται από δρόμους και χώρους στάθμευσης παγιδεύεται στα «τσιμεντένια φαράγγια», ανεβάζοντας περαιτέρω τις θερμοκρασίες. Τέσσερις οδηγοί του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Από: Brian Stone, Προσαρμογή από: Dey et al. 2024.

Σε συνδυασμό, αυτοί οι παράγοντες του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας μπορούν να αυξήσουν τις αστικές θερμοκρασίες κατά 10 έως 20 βαθμούς Φαρενάιτ (5,6 έως 11 βαθμούς Κελσίου) ένα ζεστό καλοκαιρινό απόγευμα - μια σημαντική αλλαγή του καιρού που οφείλεται στον άνθρωπο και μπορεί να γίνει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία και για όποιον δεν έχει κλιματισμό. Σε συνδυασμό με το σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος, η φυσική τοπογραφία μιας πόλης μπορεί να τονίσει περαιτέρω τις διαφορές θερμοκρασίας από τη μια γειτονιά στην άλλη. 

Οι λόφοι και τα μοτίβα ομίχλης μιας πόλης  όπως το Σαν Φρανσίσκο, χωρίζουν σταθερά τις γειτονιές της πόλης σε διακριτές κλιματικές ζώνες. Και η εκτεταμένη χρήση συστημάτων άρδευσης αυλών σε ζεστά και ξηρά κλίματα μπορεί να αποφέρει αστικές θερμοκρασίες χαμηλότερες από τη γύρω εξοχή, που μερικές φορές αναφέρονται ως αστικά δροσερά νησιά. 

Απλά βήματα για να δροσίσετε τις πόλεις 

Η κατανόηση του βαθμού στον οποίο οι πόλεις μπορούν να θερμανθούν προσφέρει ισχυρά εργαλεία για την ψύξη τους, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη που συνεχίζεται, αυξάνει τη βασική θερμοκρασία. 

Πρώτον, είναι σημαντικό οι πόλεις να μειώσουν απότομα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για να σταματήσουν να τροφοδοτούν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι αστικές περιοχές, με τις βιομηχανίες, τα οχήματα και τα κτίριά τους, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 70% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη χρήση ενέργειας και οι πληθυσμοί τους αυξάνονται γρήγορα. Ακόμη και οι συντονισμένες παγκοσμίως μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα απαιτήσουν πολλές δεκαετίες για να επιβραδυνθούν μετρήσιμα οι τάσεις της θέρμανσης, επομένως οι πόλεις θα πρέπει να προσαρμοστούν. 

Οι πόλεις μπορούν επίσης να επιβραδύνουν τον ρυθμό των τάσεων της θέρμανσης των αστικών θερμικών νησιών κάνοντας μερικές φορές απλά βήματα. Η έρευνα δείχνει ότι τα οφέλη για την υγεία από τη μείωση της αστικής θερμικής νησίδας θα μπορούσαν να είναι σημαντικά. 

Οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες στην Ατλάντα σήμερα, αριστερά, και ό,τι δείχνουν τα μοντέλα υπολογιστών με τον θόλο δέντρων αυξήθηκαν στο 50% όλου του φυτεύσιμου χώρου, σωστά. Από: Urban Climate Lab, 2024.

Στο Georgia Tech Urban Climate Lab, οι ερευνητές συνεργάστηκαν με τις κυβερνήσεις των πόλεων για να εκτιμήσουν το δυναμικό ψύξης της διαχείρισης της αστικής θερμότητας — μέσα από ένα σύνολο στρατηγικών που έχουν σχεδιαστεί για να αντιστρέψουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Για να γίνει αυτό, μέτρησαν τα άμεσα οφέλη για την υγεία από ενέργειες όπως η επέκταση της δενδροκάλυψης και άλλων πράσινων υποδομών και η χρήση δροσερών υλικών για δρόμους και στέγες. 

Η εργασίες τους δείχνουν ότι η φύτευση δέντρων σε μόλις το ήμισυ του διαθέσιμου χώρου για την υποστήριξη του θόλου δέντρων-όπως κατά μήκος των δρόμων, εντός χώρων στάθμευσης και σε αυλές κατοικιών-θα μπορούσε να μειώσει τις καλοκαιρινές απογευματινές θερμοκρασίες κατά 5-10°F (2,8-5,6°C), μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη κατά 40%-50% σε ορισμένες γειτονιές. Αναγνωρίζοντας αυτά τα σημαντικά οφέλη, η πόλη της Νέας Υόρκης έθεσε και πέτυχε στόχο να φυτέψει 1 εκατομμύριο δέντρα στους πέντε δήμους της. Τα δροσερά υλικά στέγης και οι ανοιχτόχρωμες επιφάνειες μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη μείωση της θερμοκρασίας. 

Εάν φοράτε ένα μαύρο πουκάμισο στον ήλιο μια ζεστή μέρα, θα ζεσταθείτε περισσότερο από ό,τι αν φοράτε ένα λευκό πουκάμισο. Ομοίως, τα ανοιχτόχρωμα δομικά υλικά, οι επιστρώσεις οροφής και τα βότσαλα θα αντανακλούν περισσότερη ηλιακή θερμότητα από τα σκούρα και θα απορροφούν λιγότερη από αυτή τη θερμότητα. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στη ζέστη της ημέρας, όταν η ακτινοβολία του ήλιου είναι ισχυρότερη. 

Για να αξιοποιήσει αυτό το αποτέλεσμα ψύξης, το Λος Άντζελες το 2013 έγινε η πρώτη μεγάλη πόλη που απαιτούσε δροσερές στέγες σε όλα τα νέα σπίτια. 

Τι μπορούν να κάνουν οι πόλεις τώρα 

Επιθετικές στρατηγικές για την αύξηση της πράσινης κάλυψης των δέντρων στις πόλεις, η ταχεία μετάβαση σε δροσερά υλικά στέγης, ακόμη και η αντικατάσταση ορισμένων λωρίδων στάθμευσης στο δρόμο και άλλων υποχρησιμοποιούμενων αδιαπέραστων περιοχών με βιοκαλύμματα γεμάτα βλάστηση, μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις αστικές θερμοκρασίες. 

Με αυτόν τον τρόπο, αυτό μπορεί να αυξήσει την ανθεκτικότητα μιας πόλης στην άνοδο της θερμοκρασίας. Εκτιμήσεις κινδύνου αστικής θερμότητας που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της Ατλάντα. Ντάλας; Λούισβιλ, Κεντάκι; και το Σαν Φρανσίσκο, δείχνουν ότι ένας συνδυασμός στρατηγικών διαχείρισης της αστικής θερμότητας θα μπορούσε να μειώσει τις θερμοκρασίες της γειτονιάς κατά περισσότερο από 10°F (5,6°C) τις ζεστές μέρες και να μειώσει τους πρόωρους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη κατά 20%-60%. 

Μια πιο δροσερή πόλη είναι μια πιο ασφαλής πόλη, και μια πόλη που βρίσκεται πολύ εντός των ορίων της εξουσίας των κοινοτήτων να δημιουργήσουν και να ευημερήσουν. 

Γεωφίδης με πληροφορίες από τη σελίδα The Conversation

https://phys.org/news/2024-08-ancient-civilizations-ways-counter-urban.html#google_vignette