Ιστορία μιας ήττας που ο χρόνος και η μνήμη μετέτρεψαν σε μια ανεξίτηλη νίκη
«Θερμοπύλες»...
Αυτό το όνομα ξυπνά τη μνήμη μιας από τις πιο γνωστές μάχες της Αρχαιότητας, το αιώνιο θάρρος του Λεωνίδα και των Τριακόσιων. Κι όμως, αντιμέτωπος με τον στρατό του Μεγάλου Βασιλιά, ούτε ένας Σπαρτιάτης δεν γλίτωσε τον θάνατο.
Ιστορία μιας ήττας που ο χρόνος και η μνήμη μετέτρεψαν σε μια ανεξίτηλη νίκη.
Ένα πρωί του Σεπτεμβρίου 480 π.Χ, ο Ήλιος υψώνεται στους απότομους βράχους του κόλπου Μαλιακού. Ο Λεωνίδας, περικυκλωμένος από τους αξιωματικούς του, παρατηρεί προσεκτικά τον καθαρό ορίζοντα της αυγής. Γιατί στην άλλη πλευρά του κόλπου υψώνεται ο απόηχος χιλιάδων ανδρών και θηρίων. Ο απέραντος στρατός του Ξέρξη, του Μεγάλου Βασιλιά που βασιλεύει σε όλο τον κόσμο, ξεκινά σε ένα σύννεφο σκόνης. Πριν διατάξει τους άντρες του να κλείσουν τις τάξεις, ο Σπαρτιάτης ρωτά: «Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο;»
Λίγα χρόνια νωρίτερα, οι Αθηναίοι υποστήριξαν τους Ίωνες, Έλληνες που είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία για αρκετούς αιώνες, στην εξέγερσή τους κατά της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας. Όμως ο Δαρείος Α' αποκατέστησε την κυριαρχία του και σύντομα έστειλε απεσταλμένους στην Αθήνα και τη Σπάρτη, τις κύριες δυνάμεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, για να απαιτήσουν «γη και ύδωρ», δηλαδή την υποταγή τους στον Μέγα Βασιλιά. Σε απάντηση, η Αθήνα θα εκτελέσει τους απεσταλμένους ενώ η Σπάρτη θα τους ρίξει σε ένα πηγάδι.
Περνούν μερικές εποχές και το 490 π.Χ, ο περσικός στρατός αποβιβάστηκε στην παραλία του Μαραθώνα, χτυπημένος άγρια από τους Αθηναίους. Ωστόσο, ο Δαρείος δεν είπε την τελευταία του λέξη και ο Αχαιμενίδης συγκεντρώνει έναν τεράστιο στρατό για να υποτάξει οριστικά τη μικρή Ελλάδα. Αλλά μια αιγυπτιακή εξέγερση και ο θάνατός του θα καθυστερήσουν το εγχείρημα εισβολής, με επικεφαλής τον γιο του Ξέρξη Α' την άνοιξη του 480 π.Χ.
Εκείνη την εποχή, η αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών εκτεινόταν σε έκταση πάνω από 7 εκατομμύρια τετρ.χλμ και είχε περισσότερους από 20 εκατομμύρια κατοίκους. Η κλασική πολεμική προσπάθεια στην αρχαιότητα υπολογίζεται περίπου στο 5% του ανδρικού πληθυσμού, που αντιστοιχεί σε σύγχρονα στοιχεία που ανεβάζουν τον στρατό του Ξέρξη σε 300-500.000 άνδρες. Αντιμέτωπος με μια Ελλάδα που μπορεί να χωρέσει μόνο 70.000 πολεμιστές μετρώντας τις τριήρεις!
Τι πρέπει να κάνουμε μπροστά σε αυτές τις μυριάδες που σαρώνουν την Ευρώπη μέσω του Ελλήσποντου; Στην Ελλάδα επικρατεί πανικός. Η πλειονότητα των πόλεων-κρατών επιλέγει να συσπειρωθεί γύρω από τον Ξέρξη ή να παραμείνει ουδέτερη, κάτι που ισοδυναμεί με το ίδιο, όταν δεν ήταν ήδη υποτελείς της Περσίας για μια γενιά, όπως η Μακεδονία. Οι περισσότεροι θα περιοριστούν στην παροχή στον μεγάλο περσικό στρατό με τα απαραίτητα εφόδια για τόσους πολλούς ανθρώπους και ζώα, επειδή οι ανάγκες του είναι τεράστιες παρά τα 5 χρόνια προετοιμασίας και θαλάσσιων προμηθειών χάρη στον φοινικικό στόλο.
Ύποπτη, η Αθήνα είχε κατασκευάσει από τη μάχη του Μαραθώνα έναν ισχυρό στόλο από σχεδόν διακόσιες τριήρεις, βασιζόμενος στην υποστήριξη της ξηράς από τη Σπάρτη σε περίπτωση εισβολής. Λίγες μέρες μετά την Περσική απόβαση στη Θράκη, Σπαρτιάτες και Αθηναίοι συγκάλεσαν συνέδριο στην Κόρινθο, όπου συμμάχησαν πόλεις-κράτη κάτι σπάνιο, έχοντας επιλέξει να αντισταθούν.
Με κοινή συμφωνία, το νέο συμμαχικό συνέδριο αποφάσισε να στείλει στρατό 10.000 ανδρών στη Θεσσαλία για να εμποδίσει την προέλαση των Περσών, ενώ μεγάλη δύναμη φύλαγε τον Ισθμό της Κορίνθου, την κλειδαριά της Πελοποννήσου. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με βουνά και φαράγγια, προσφέρει πολλά εύκολα σημεία για να την υπερασπιστείτε. Θα είναι λοιπόν η κοιλάδα των Τεμπών, ανάμεσα στα δασώδη μονοπάτια της Όσσας και των ολυμπιακών πρόποδων.
Αλλά ενώ η αντίσταση προετοιμάζεται για την αναμέτρηση, ο νεαρός Μακεδόνας βασιλιάς Αλέξανδρος Α', τότε υποτελής του Ξέρξη, έρχεται να βρει τους Αθηναίους και Σπαρτιάτες διοικητές για να τους προειδοποιήσει ότι οι Πέρσες έχουν καλούς οδηγούς και ότι θα τους παρακάμψουν σύντομα μέσω της Άνω Μακεδονίας σαρώνοντας τον μεγάλο θεσσαλικό κάμπο. Ένας τρομερός προφητικός οιωνός! Οι σύμμαχοι αποφάσισαν τότε να αποσυρθούν, παραδίδοντας de facto όλη τη Θεσσαλία στον εχθρό.
Είναι καλοκαίρι, και ενώ οι Αθηναίοι εκκενώνουν τους πολίτες στην Πελοπόννησο και συγκεντρώνουν τους πόρους τους στη θάλασσα για να αντιμετωπίσουν τον στόλο των Αχαιμενιδών, οι χερσαίες δυνάμεις, υπό τη διοίκηση των Σπαρτιατών, αποσύρονται προς το επόμενο βόρειο φράγμα: τις Καυτές ή της Φωτιάς Πύλες. Εδώ, σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρακλής εξαγνίστηκε από το δηλητήριο της Ύδρας, αφήνοντας τα νερά αυτής της πηγής να αναβράζουν αιώνια.
Στη Σπάρτη όμως γιορτάζουν τα Καρνεία, μια αγροτική γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα, κατά την οποία απαγορεύεται θρησκευτικά να πολεμούν. Ωστόσο, αποφασίστηκε να σταλεί ένας από τους δύο βασιλιάδες, ο Λεωνίδας, με τη βασιλική φρουρά του, 300 επίλεκτους οπλίτες μεταξύ της σπαρτιατικής ελίτ, για να διατηρήσουν τη συνοχή της αντίστασης στις Θερμοπύλες, πριν στείλουν το λειψό στράτευμα μετά το τέλος της γιορτής.
Στις Καυτές Πύλες, υπάρχουν περίπου 4.000 Έλληνες, οι περισσότεροι από την Πελοπόννησο. Έχουν για αυτούς μια αποδεδειγμένη πολεμική τέχνη χάρη στον σφιχτό οπλιτικό σχηματισμό και το ευνοϊκό ανάγλυφο: Οι Θερμοπύλες είναι ένα στενό βρόμικο, σκαρφαλωμένο ανάμεσα στους βράχους και τη θάλασσα που ακυρώνει το πλεονέκτημα των αριθμών. Ενώ οι ντόπιοι προειδοποιούν ότι υπάρχει μονοπάτι γύρω από το όρος Ανώπη, ο Λεωνίδας διατάζει τους 1000 Φωκείς που εκπροσωπούν τους Δελφούς να εξασφαλίσουν την πρόσβαση. Επιπλέον, ενώ ο Ξέρξης έστειλε έναν ανιχνευτή για να τους μετρήσει, οι σύμμαχοι ύψωσαν και επισκεύασαν το παλιό Φωκαϊκό τείχος και την κυκλώπεια κατασκευή του που μερικώς εμπόδιζε τη δίοδο.
Σε έναν Πέρση απεσταλμένο που προσφέρεται στον Λεωνίδα και στους 4000 Έλληνες να παραδώσουν τα όπλα τους με αντάλλαγμα τη ζωή τους, ο βασιλιάς απαντά «μολὼν λαβέ, έλα να τα πάρεις!». Σύντομα ο Μέγας Βασιλιάς δεν μπορεί πια να το κρατήσει: αφού αυτοί οι Έλληνες έχουν το θράσος να μην τον φοβούνται και του εμποδίζουν τον στρατό πέντε μέρες, θα τους εξολοθρεύσει! «Εξαιρετικά νέα, γιατί θα παλέψουμε στη σκιά!» απαντά ο Σπαρτιάτης Διηνέκης όταν ένας σύμμαχος, φοβισμένος από τον αριθμό των Περσών τοξότων, ισχυρίζεται ότι τα βέλη του εχθρού θα σκίαζαν τον ήλιο.
Την πρώτη μέρα της μάχης, ο Ξέρξης στέλνει τους Μήδους του. Όμως, παρόλο που έδειξαν θάρρος, καρφώθηκαν στα μακρύτερα ελληνικά δόρατα και στο τείχος των ασπίδων τους. Έξαλλος, ο Μέγας Βασιλιάς εκτοξεύει το καλύτερο προτέρημά του, τους Αθάνατους, τους 10000 επίλεκτους μαχητές του. Αλλά οι Έλληνες, που πολεμούν ανά πόλη, εναλλάσσονται σε αυτή την απόρθητη παρέλαση για να αντιταχθούν στους Πέρσες με συνεχώς φρέσκα στρατεύματα. Οι απώλειες από την ελληνική πλευρά είναι ελάχιστες και οι Αθάνατοι, αποδεκατισμένοι, καταλήγουν να υποχωρούν.
Την επόμενη μέρα, στην παρέλαση των Θερμοπυλών επαναλήφθηκε το ίδιο μακελειό. Οι Έλληνες έχασαν λίγους άντρες και οι Τριακόσιοι το διασκέδασαν: μερικές φορές, προσομοίωσαν ένα ξέσπασμα, πάντα σε καλή τάξη, και έπεφταν πίσω με την πλάτη στους εχθρούς τους, πριν γυρίσουν ξαφνικά και σφάξουν τους διώκτες τους.
Τότε ήταν που το βράδυ, ένας Έλληνας ήρθε να βρει τον Μέγα Βασιλιά στο στρατόπεδό του. Το όνομα του άντρα είναι Εφιάλτης, και ξέρει έναν τρόπο γύρω από το βουνό να αντιπαρατεθεί με τον Λεωνίδα. Φυσικά, ονειρεύεται μια ωραία ανταμοιβή για τη βοήθειά του και το ίδιο βράδυ, ο Έλληνας ξεναγεί 20.000 Πέρσες στο μονοπάτι με τις κατσίκες που φρουρούν οι Φωκείς. Χωρίς να υπολογίζουν τον κόπο τους, οι Πέρσες φτάνουν στην κορυφή του βουνού μέσα στη νύχτα και έρχονται αντιμέτωποι με τους 1000 Φωκίδες που αμέσως σχηματίζουν τη φάλαγγα, έτοιμοι να υπερασπιστούν τη γη τους. Όμως οι Πέρσες τους αγνοούν και συνεχίζουν το δρόμο τους, σκεπασμένοι από βέλη.
Πριν ξημερώσει, φρουροί προειδοποιούν τον Λεωνίδα και τους συμμάχους: οι Πέρσες φτάνουν στα μετόπισθεν τους! Άλλοι θέλουν να φύγουν, άλλοι να αντισταθούν. Τότε ο Λεωνίδας προσφέρει στους συμμάχους του να αποσυρθούν με καλή τάξη. Αυτός και οι Τριακόσιοι του, με εντολή τιμής, θα φυλάξουν την παρέλαση μέχρι το τέλος. Επίσης, παραμένοντας εκεί, η Σπάρτη θα έχανε μόνο 300 άνδρες αλλά θα αποκτούσε αιώνια φήμη. Κοντά του κρατά μόνο τους Θεσπιείς που αρνούνται να τον εγκαταλείψουν και τους Θηβαίους, περισσότερο ομήρους παρά συμμάχους, στους οποίους δυσπιστεί όπως η πανούκλα.
Τα ξημερώματα, ο Ξέρξης διατάζει την τελική επίθεση κατά των 1000 Ελλήνων που βρίσκονται ακόμη στις Θερμοπύλες. Συντετριμμένοι από αριθμούς, περικυκλωμένοι, σκαρφαλώνουν σε έναν τύμβο. Την εποχή αυτή οι Θηβαίοι τάχθηκαν στο πλευρό της περσικής πλευράς. Σε γωνία, Σπαρτιάτες και Θεσπιείς πολεμούν με σπασμένα κοντάρια, σπαθιά και στιλέτα, ακόμα και με γυμνά χέρια. Οι τοξότες τελειώνουν τους επιζώντες με ένα σκοτεινό σύννεφο από χιλιάδες βέλη.
Ας αφηγηθεί όμως ο Ηρόδοτος τον ηρωικό θάνατο του Λεωνίδα και των Τριακόσιων του:
«... και οι Έλληνες με τον Λεωνίδα, στο δρόμο προς τον θάνατο, προχώρησαν πολύ περισσότερο απ' ό,τι στην πρώτη συνάντηση, σε ανοιχτό έδαφος. Εκείνη την ημέρα, επιδόθηκαν σε μάχη έξω από το πέρασμα και οι Βάρβαροι έπεσαν κατά σωρούς. Πολλοί από αυτούς πετάχτηκαν στη θάλασσα και πνίγηκαν. Οι Έλληνες, που ήξεραν ότι πλησίαζε ο θάνατός τους, από τους Πέρσες που γύριζαν το βουνό, κάλεσαν όλη τους τη γενναιοδωρία και αφιέρωσαν τη ζωή τους με μανία. Οι λεπίδες τους σύντομα έσπασαν σχεδόν όλες, αλλά με τα ξίφη τους συνέχισαν να σφαγιάζουν τους Πέρσες. Ο Λεωνίδας έπεσε ως ήρωας σε αυτή τη δράση και μαζί του και άλλοι επιφανείς Σπαρτιάτες: επειδή ήταν άνθρωποι καρδιάς, ήθελα να μάθω τα ονόματά τους».
«Λίγα χρόνια μετά τις νίκες τους στη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές, οι Έλληνες πρόσφεραν στον Λεωνίδα και στους Έλληνες που έπεσαν στις Θερμοπύλες έναν μνημειώδη κοινό τάφο που φυλάσσεται από ένα μαρμάρινο λιοντάρι και μια επιγραφή».
«Ω Ξένε, πήγαινε να πεις στη Σπάρτη ότι εδώ αναπαυόμαστε για τους νόμους της».
Είκοσι πέντε αιώνες μετά την ηρωική ήττα του Λεωνίδα, η σύγχρονη αρχαιολογία θα αποκαλύψει χιλιάδες περσικές αιχμές βελών στο ύψος όπου χάθηκε ο βασιλιάς με τους άνδρες του.
HeraklesCithare/ twitter[x.com]