Επιστροφή στην Αρχαία Ελλάδα;
Στις ΗΠΑ, είναι πρακτικά παράδοση για το χαμένο κόμμα να αμφισβητεί τα αποτελέσματα των εκλογών. Αυτό συνέβη με τη Χίλαρι Κλίντον το 2016 και τον Ντόναλντ Τραμπ το 2020. Οι ανησυχίες για την εκλογική ακεραιότητα δεν είναι καινούργια.
Η αρχαία Αθήνα εξασφάλιζε ότι τα εκλογικά αποτελέσματα δεν νοθεύονταν με την επινόηση συστημάτων για την πρόληψη της διαφθοράς εξαρχής.
Η αθηναϊκή δημοκρατία ξεχώριζε για τη χρήση της επιλογής με κλήρο ή τυχαίας επιλογής αξιωματούχων. Έκαναν κλήρο για δημόσια αξιώματα αντί να βασίζονται σε εκστρατείες στις οποίες ο πλούτος και η επιρροή θα μπορούσαν να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους. Ο Αριστοτέλης, στην Πολιτεία Αθηναίων, ονόμασε τη διαλογή πραγματικό σημάδι της δημοκρατίας. Αυτή η μέθοδος έδινε σε όλους τους δικαιούχους πολίτες ίσες ευκαιρίες να κατέχουν αξιώματα, εμποδίζοντας τα πλούσια άτομα να κυριαρχούν σε δημόσιες θέσεις.
Η επιλογή με κλήρο μείωσε τη διαφθορά και τη χειραγώγηση στις εκλογές. Βασιζόμενη στην τύχη, η Αθήνα ελαχιστοποίησε την επιρροή του χρήματος και της εξουσίας, οδηγώντας σε μια πιο ποικιλόμορφη κυβέρνηση. Αυτή η απλή μέθοδος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να διατηρηθεί η αθηναϊκή δημοκρατία δίκαιη. Ο Τριδήμας, στο Συνταγματική Επιλογή στην Αρχαία Αθήνα (2011), σημειώνει ότι η επιλογή με κλήρο ήταν ένα ισχυρό εργαλείο για την αντανάκλαση της αληθινής βούλησης του λαού και την προστασία από την εκλογική νοθεία.
Η χρήση της επιλογής με κλήρο αντανακλά επίσης την κατανόηση των Αθηναίων για την ανθρώπινη φύση και τη δυνατότητα να διαφθείρει η εξουσία. Αφαιρώντας το κίνητρο για προσωπική φιλοδοξία στην επιδίωξη δημόσιας θέσης, δημιούργησαν ουσιαστικά ένα σύστημα όπου η διακυβέρνηση θεωρούνταν ως αστικό καθήκον και όχι ως δρόμος προς το προσωπικό κέρδος. Αυτή η προσέγγιση προώθησε τη δικαιοσύνη και ενθάρρυνε μια αίσθηση κοινής ευθύνης μεταξύ των πολιτών, η οποία συχνά λείπει από τα σύγχρονα εκλογικά συστήματα στα οποία οι πολιτικές εκστρατείες μπορούν να κυριαρχούνται από τον πλούτο και τα ειδικά συμφέροντα.
Οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν επίσης τον εξοστρακισμό για να προστατεύσουν το πολιτικό τους σύστημα. Οι πολίτες μπορούσαν να ψηφίσουν για να εξορίσουν ένα άτομο που έβλεπαν ως απειλή. Χρησιμοποιώντας κομμάτια κεραμικής που ονομάζονταν όστρακα, οι πολίτες έγραφαν το όνομα του ατόμου που πίστευαν ότι έθετε σε κίνδυνο το κράτος. Αν οι περισσότεροι συμφωνούσαν, αυτό το άτομο θα εξοριζόταν για δέκα χρόνια.
Ο εξοστρακισμός ήταν φρουρός κατά της τυραννίας εμποδίζοντας ένα άτομο να αποκτήσει υπερβολική δύναμη. Αυτό το εργαλείο ήταν το κλειδί για τη διατήρηση της εκλογικής δικαιοσύνης και ισορροπίας στο κράτος. Ωστόσο, η μέθοδος είχε τα μειονεκτήματά της. Άνθρωποι με επιρροή το χρησιμοποιούσαν μερικές φορές για να απομακρύνουν τους αντιπάλους τους.
Διάσημο παράδειγμα ήταν όταν ο Θεμιστοκλής εξοστρακίστηκε (472 ή 471 π.Χ.), οδηγώντας τον στην εξορία στο Άργος. Ο εξοστρακισμός του αντανακλούσε τις μεταβαλλόμενες εποχές στην Αθήνα, όπου ο Θεμιστοκλής ήταν προηγουμένως εξέχουσα προσωπικότητα ως ναύαρχος- στρατηγός και πολιτικός που συνέβαλε στην εγκαθίδρυση της αθηναϊκής θαλάσσιας ισχύος. Ο Τριδήμας επισημαίνει ότι, παρά τα ζητήματα αυτά, ο εξοστρακισμός είχε στόχο να προστατεύσει τη δημοκρατία από εσωτερικούς κινδύνους. Αυτή η πρακτική αντανακλούσε τη δέσμευση των Αθηναίων να διαφυλάξουν το πολιτικό τους σύστημα και να αμυνθούν έναντι της εκλογικής χειραγώγησης.
Ο εξοστρακισμός, ενώ σχεδιάστηκε για να προστατεύει το κράτος, λειτούργησε επίσης ως έντονη υπενθύμιση της ισορροπίας μεταξύ της ατομικής εξουσίας και της συλλογικής βούλησης που πρέπει να διατηρηθεί σε κάθε δημοκρατία.
Ένας τέτοιος μηχανισμός δείχνει ότι οι Αθηναίοι είχαν βαθιά επίγνωση των κινδύνων των χαρισματικών ηγετών που διαφορετικά θα είχαν συγκεντρώσει υπερβολική επιρροή. Αυτό το προληπτικό χτύπημα κατά της πιθανής τυραννίας υπογραμμίζει μια προορατική προσέγγιση στη διακυβέρνηση. Είναι ένα μέρος στο οποίο οι κοινότητες αναλαμβάνουν άμεση δράση για τη διατήρηση των ευρύτερων κρατικών συμφερόντων.
Θάνος Ματάνης/ archeohistories