Ρύπανση από χαλκό 5.000 ετών κοντά στις Πυραμίδες
Οι αρχαίες αιγυπτιακές πυραμίδες των (από αριστερά) Khufu, Khafre και Menkaure βρίσκονται στην κορυφή του οροπεδίου της Γκίζας, κάποτε ένα πολυσύχναστο λιμάνι σε έναν κλάδο του Νείλου. Νέα έρευνα δείχνει ότι οι βιομηχανίες μεταλλουργίας που συνδέονται με το λιμάνι μπορεί να έχουν συμβάλει στην πρώτη σημαντική περίπτωση μόλυνσης μετάλλων που προκαλείται από τον άνθρωπο στον κόσμο. Από Robster1983/Wikimedia Commons .
Νέα γεωαρχαιολογική έρευνα δείχνει ότι η μεταλλουργία στην αρχαία Αίγυπτο οδήγησε σε σημαντική μόλυνση σε κοντινό λιμάνι.
Οι αιγυπτιακές πυραμίδες στη Γκίζα ακουμπούν στην πολυσύχναστη πόλη του Καΐρου.
Μια ζεστή ανοιξιάτικη μέρα του 2019, οι ερευνητές βαρέθηκαν τη γη κάτω από τους αστικούς δρόμους του Καΐρου. Λίγο περισσότερο από ένα χιλιόμετρο μακριά, η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας έλαμψε στον ορίζοντα. Περίπου 4.600 χρόνια νωρίτερα, καθώς οι εργάτες κατασκεύαζαν τη Μεγάλη Πυραμίδα, το σύγχρονο σημείο ανασκαφής βρισκόταν στον αμμώδη όροφο του λιμανιού Khufu.
Σε αυτό το αρχαίο λιμάνι - το παλαιότερο γνωστό λιμάνι του κόσμου - οι ερευνητές είπαν ότι εντόπισαν την πρώτη σημαντική περίπτωση μόλυνσης μετάλλων που προκαλείται από τον άνθρωπο. Αν και η νεκρόπολη της Γκίζας είναι διάσημη για τις πυραμίδες και τις συρρικνωμένες μούμιες της, μια νέα μελέτη προσφέρει άνευ προηγουμένου στοιχεία μιας σε μεγάλο βαθμό άγνωστης πτυχής του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού: την επίμονη, μακραίωνη μεταλλουργία.
Η ανακάλυψη ρίχνει φως στη ζωή πέρα από τις φαραωνικές και πριγκιπικές ελίτ της αρχαίας Αιγύπτου, είπαν οι ερευνητές. «Θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα για το 95% των ανθρώπων παρά για την ελίτ», είπε ο Alain Véron , γεωχημικός από το γαλλικό Πανεπιστήμιο Aix-Marseille. Τα συναισθήματά του απηχούν τις σκέψεις του Christophe Morhange , ενός γεωαρχαιολόγου από το ίδιο ίδρυμα, ο οποίος υπογράμμισε τη σημασία του ιζηματογενούς αρχείου στην ανακατασκευή ιστορικών αφηγήσεων.
«Τα ιζήματα είναι εξίσου σημαντικά με τα μνημεία», είπε ο Morhange, υπογραμμίζοντας τη σημασία του εδάφους κάτω από τα πόδια μας που συχνά παραβλέπεται.
Μια εκπληκτική ιστορία μόλυνσης
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν γεωχημικούς ιχνηθέτες για να διερευνήσουν τις μεταλλουργικές δραστηριότητες γύρω από το αρχαίο λιμάνι Khufu. Βρισκόμενο κατά μήκος ενός πλέον ανενεργού κλάδου του Νείλου κοντά στο οροπέδιο της Γκίζας, το λιμάνι ήταν απαραίτητο για τη μεταφορά υλικών και ήταν ο τόπος μιας μεγάλης βιομηχανίας χάλκινων εργαλείων. Αυτά τα εργαλεία, μερικά από τα οποία οι εργάτες έκαναν κράμα με αρσενικό για πρόσθετη ανθεκτικότητα, περιλάμβαναν λεπίδες, σμίλες και τρυπάνια για υλικά εργασίας όπως ασβεστόλιθος, ξύλο και υφάσματα. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν επαγωγικά συζευγμένη φασματομετρία πλάσματος-μάζας (ICP-MS) για να μετρήσουν τα επίπεδα χαλκού και αρσενικού, καθώς και αλουμινίου, σιδήρου και τιτανίου, με έξι ημερομηνίες άνθρακα-14 για να δημιουργήσουν ένα χρονολογικό πλαίσιο.
Η μελέτη εντόπισε την έναρξη της μόλυνσης από μέταλλα γύρω στο 3265 π.Χ., νωρίτερα από ό,τι περίμεναν οι ερευνητές. Η μόλυνση κατά τη διάρκεια αυτής της Προδυναστικής περιόδου υποδηλώνει ότι η ανθρώπινη ενασχόληση και η μεταλλουργία στη Γκίζα ξεκίνησαν περισσότερα από 200 χρόνια νωρίτερα από ό,τι είχε τεκμηριωθεί προηγουμένως.
Αν και οι ερευνητές βρήκαν άμεσες ενδείξεις του Προδυναστικού πολιτισμού μόνο σε 13 τάφους βόρεια της Γκίζας, ο Morhange πιστεύει ότι το γεωαρχαιολογικό αρχείο δίνει περισσότερες ενδείξεις. Με τόση εστίαση στις πυραμίδες και σε άλλους τάφους, εξήγησε, οι προηγούμενοι ερευνητές μπορεί να είχαν παραβλέψει τα στοιχεία της παλαιότερης κατοχής της τοποθεσίας.
«Βρίσκεις μόνο αυτό που ψάχνεις», είπε.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μόλυνση από μέταλλα κορυφώθηκε κατά την ύστερη κατασκευή της πυραμίδας γύρω στο 2500 π.Χ. και παρέμεινε μέχρι περίπου το 1000 π.Χ. «Βρήκαμε την παλαιότερη τοπική μόλυνση μετάλλων που έχει καταγραφεί ποτέ στον κόσμο», είπε ο Véron. Τα επίπεδα χαλκού κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν «5 έως 6 φορές υψηλότερα από το φυσικό υπόβαθρο», συνέχισε, υποδεικνύοντας σημαντική τοπική βιομηχανική δραστηριότητα.
Ο Andrew Shortland , ένας αρχαιολόγος από το Πανεπιστήμιο Cranfield στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, εξέφρασε ανησυχίες για το προτεινόμενο χρονοδιάγραμμα. «Δεν νομίζω ότι έξι χουρμάδες είναι αρκετές», είπε, αναφερόμενος στον αριθμό των χουρμάδων άνθρακα-14 που χρησιμοποιήθηκαν.
Ωστόσο, ο Shortland αναγνώρισε τα ευρύτερα συμπεράσματα της μελέτης σχετικά με την ανθρωπογενή μόλυνση μετάλλων στη Γκίζα.
Προσαρμογή στις περιβαλλοντικές δυσκολίες
Η μελέτη παρείχε περαιτέρω πληροφορίες για το πώς οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσαρμόστηκαν στις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Καθώς ο ποταμός Νείλος υποχώρησε και το λιμάνι του Khufu συρρικνώθηκε, η μεταλλουργία συνεχίστηκε. Καθώς ο Νείλος έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο του, περίπου το 2200 π.Χ. - μια περίοδος που αμαυρώθηκε από εμφύλιες αναταραχές και ζοφερές φήμες για κανιβαλισμό - η μόλυνση από μέταλλα παρέμεινε υψηλή, υποδηλώνοντας μια ανθεκτική υποδομή και εργατικό δυναμικό.
Ο Véron εξήγησε ότι ο Νείλος που υποχωρούσε αρχικά παρουσίαζε ευκαιρίες για τις τοπικές κοινότητες. Προηγούμενη παλυνολογική έρευνα —η μελέτη των κόκκων γύρης— έδειξε ότι η γεωργική δραστηριότητα αυξήθηκε καθώς ο φθίνων Νείλος εξέθεσε τις γόνιμες πλημμυρικές πεδιάδες. Ακόμη και όταν η κατασκευή πυραμίδων στη Γκίζα σταμάτησε, η μεταλλουργία πιθανότατα συνέχιζε να υποστηρίζει τις αναπτυσσόμενες ποιμενικές δραστηριότητες.
Ο Dominik Weiss , γεωχημικός από το Imperial College του Λονδίνου, βρήκε τη μελέτη «εξαιρετικά καλοδουλεμένη και προσεκτικά διεξαγόμενη». Σημειώνοντας τη γοητεία των τοποθεσιών υψηλής ορατότητας όπως η νεκρόπολη της Γκίζας, γιόρτασε τη νέα σύνδεση μεταξύ γεωχημείας και ιστορίας και τη δυνατότητα να ρίξει φως στη ζωή των καθημερινών αρχαίων Αιγυπτίων.
«Το χημικό αποτύπωμα της ανθρώπινης δραστηριότητας παραμένει και αυτό δεν μπορεί να διαγραφεί», είπε ο Βερόν.
Γεωδίφης με πληροφορίες από eos.org
Howell, E. (2024) 5,000-year-old copper pollution found near the pyramids, Eos, 105, https://doi.org/10.1029/2024EO240382. Published on 23 August 2024.
https://eos.org/articles/5000-year-old-copper-pollution-found-near-the-pyramids