Η κιμωλία γη του Ψαλιδιού

«Κιμωλία γη» όπως αναφέρεται στον Ηρόδοτο.

Αν ένα είδος «ἀσβεστώδους γῆς», μεγάλης εμπορικής σημασίας από τα αρχαία χρόνια, έχει σχέση με την αρχαία Καρίδα, τη φερόμενη γη των Καρίδων είναι δύσκολο να απαντηθεί, όμως οι αποθέσεις του μέσα σε άμμο και χαλίκια πρόσφατης ηλικίας της ακτής είναι περισσότερο από ενδιαφέρουσες στο Ψαλίδι,Κω.

Γυψώδης γη

Όταν οι Αιγύπτιοι έμαθαν ότι ο γύψος μπορούσε να γίνει  σοβάς αλέθοντάς τον και προσθέτοντας νερό, τον χρησιμοποίησαν παντού μέσα στα ανάκτορα, τις πυραμίδες και τους τάφους τους. Καθώς εξακολουθεί να αντέχει χιλιάδες χρόνια αργότερα, ο γύψος αποδεικνύεται ένα ανθεκτικό δομικό υλικό.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν μια μορφή γύψου στα παράθυρα των ναών τους λόγω του φαινομένου του σεληνόφωτος που δημιουργούσε στους βωμούς όταν ο ήλιος έλαμπε μέσα. Ονόμασαν αυτή τη μορφή γύψου «σεληνίτη» από τη θεά του φεγγαριού τους, Σελήνη, και το όνομα έχει παραμείνει όλα αυτά τα χρόνια.

Ο γύψος είναι το πιο κοινό θειικό ορυκτό.Σχηματίζεται μέσα σε στρώματα ιζηματογενούς πετρώματος, που συνήθως βρίσκεται σε παχιά στρώματα.

Στην καθαρή μορφή του είναι λευκός όπως αυτός του Ψαλιδιού, όμως άλλες ουσίες που βρίσκονται ως ακαθαρσίες μπορεί να δώσουν ένα ευρύ φάσμα χρωμάτων στα τοπικά ιζήματα.

Ο γύψος κρυσταλλώνεται επίσης ως ημιδιαφανείς κρύσταλλοι σεληνίτη. Σχηματίζεται ως εβαποριτικό ορυκτό και ως προϊόν ενυδάτωσης του ανυδρίτη. Η κλίμακα Mohs ορυκτής σκληρότητας ορίζει τον γύψο ως τιμή σκληρότητας 2.

Εξορύσσεται ευρέως και χρησιμοποιείται ως λίπασμα και ως κύριο συστατικό σε πολλές μορφές γύψου, γυψοσανίδας ή κιμωλίας.Λεπτόκοκκες λευκές ή ελαφρώς χρωματισμένες μορφές γύψου γνωστές ως αλάβαστρο έχουν χρησιμοποιηθεί για γλυπτική από πολλούς πολιτισμούς, στην οικοδομική, ορθοπεδική, οδοντιατρική και για καλλιτεχνική χρήση στην αρχαία Αίγυπτο, Ελλάδα, Μεσοποταμία, Αρχαία Ρώμη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία έως και τα αλάβαστρα του Νότιγχαμ της Μεσαιωνικής Αγγλίας.

«Εν γύψῳ κείμενος», η λέξη προέρχεται από την ελληνική λέξη που συχνά αναφέρεται ως «ύψος». «Εἶδος ἀσβέστου μετ’ ὀξέος χαλκάνθου μεμιγμένης», γράφει ο , Θεόφραστος στο βιβλίο του «Περί Λίθων».

Πως σχηματίζεται;

Ο γύψος είναι μέτρια υδατοδιαλυτός (~2,0–2,5 g/L στους 25 °C) και, σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα άλατα, παρουσιάζει ανάδρομη διαλυτότητα, καθίσταται λιγότερο διαλυτός σε υψηλότερες θερμοκρασίες. 

Όταν ο γύψος θερμαίνεται στον αέρα, χάνει νερό και μετατρέπεται πρώτα σε ημιένυδρο θειικό ασβέστιο (βασσανίτης, που συχνά αποκαλείται απλά «γύψος») και, εάν θερμανθεί περαιτέρω, σε άνυδρο θειικό ασβέστιο (ανυδρίτης). Όπως και με τον ανυδρίτη, η διαλυτότητα του γύψου σε αλατούχα διαλύματα και σε άλμη εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τη συγκέντρωση χλωριούχου νατρίου το κοινό αλάτι που χρησιμοποιούμε στο τραπέζι μας.

Ο γύψος είναι ένα κοινό ορυκτό, με παχιά και εκτεταμένα στρώματα σε συνδυασμό με ιζηματογενή πετρώματα. Οι εναποθέσεις είναι γνωστό ότι εμφανίζονται σε στρώματα ήδη από τον αρχαϊκό αιώνα. Ο γύψος εναποτίθεται από το νερό της λίμνης και της θάλασσας όπως μάλλον συμβαίνει στο Ψαλίδι καθώς και από θερμές πηγές [Ακρόπολη του Αγίου Νικόλα], από ηφαιστειακούς ατμούς και θειικά διαλύματα σε φλέβες. Ο υδροθερμικός ανυδρίτης στις φλέβες συνήθως ενυδατώνεται σε γύψο από τα υπόγεια ύδατα σε εκθέσεις κοντά στην επιφάνεια. Συχνά συνδέεται με τα ορυκτά αλίτη και θείο. 

Ο γύψος, επίσης γνωστός ως ένυδρο θειικό ασβέστιο, είναι ένα φυσικό ορυκτό που βρίσκεται σε στρώματα ιζηματογενών πετρωμάτων σε όλο τον κόσμο. Σχηματίζεται από την εξάτμιση και την αναπλήρωση υδάτων που περιέχουν ασβέστιο και θειικά άλατα.

Σοβάς γης

Ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν ήταν ένας από τους πρώτους ανθρώπους στις ΗΠΑ που χρησιμοποίησε γύψο. Το ονόμασε «σοβά γης» και το έβαλε να δουλέψει στο αγρόκτημά του για να ρυθμίσει το έδαφος. Αυτός ο σοβάς γης χρησιμοποιείται ακόμα σε γεωργικές εφαρμογές σήμερα για να παρέχει μια πηγή διατροφής των φυτών, να βελτιώσει τη δομή του εδάφους και να μειώσει την απορροή, μεταξύ  των άλλων πλεονεκτημάτων. 

Οι τοίχοι και οι οροφές πολλών σπιτιών καλύπτονται με γυψοσανίδα, επειδή είναι εύκολο να τοποθετηθεί και να τελειώσει εύκολα με ένα χέρι. Αλλά η γυψοσανίδα, η οποία είναι κατασκευασμένη από γύψο, προσφέρει ένα άλλο πλεονέκτημα στους ιδιοκτήτες σπιτιού εκτός από την ευκολία διακόσμησης – προσφέρει προστασία σε περίπτωση πυρκαγιάς. Επειδή ο γύψος περιέχει νερό, δεν θα θερμανθεί πάνω από 100 βαθμούς Κελσίου σε περίπτωση πυρκαγιάς στο σπίτι. Το νερό στο γύψο θα απελευθερωθεί ως ατμός και η γυψοσανίδα θα παραμείνει στους 100 βαθμούς  μέχρι να εξατμιστεί όλο το νερό. Αν και ο γύψος δεν είναι πυρίμαχος, θα προστατεύσει τη δομή του σπιτιού από ζημιές για ένα χρονικό διάστημα. 

Ο γύψος στη φυσική του κατάσταση είναι ένα μετάλλευμα που βρίσκεται συχνά στρωμένο με ασβεστόλιθο ή ανθρακικά ιζήματα. Απελευθερώνεται από τη φυσική του κατάσταση συνηθέστερα με την επιφανειακή εξόρυξη. Για να φτάσει το μετάλλευμα γύψου σε κατάσταση όπου μπορεί να πωληθεί για τις πολλές χρήσεις του, θρυμματίζεται  και αποθηκεύεται για να περιμένει περαιτέρω επεξεργασία.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Παιδί της Ρέας, τριλογία

2. Κώια -Ιακ.Ζαρράφτης

3. https://www.mclanahan.com/blog/five-things-you-didnt-know-about-gypsum

4. Εγκυκλοπαίδειες Βικιπαίδεια, Britannica, Treccani

5. Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής, USGS