Ο κασσίτερος του Πυθέα

Το όρος Άγιος Μιχαήλ στην Κορνουάλη είναι πιθανώς η τοποθεσία Ικτίς που αναφέρει ο Πυθέας. 

Ο κασσίτερος των Βρετανικών Νήσων επέτρεψε τη μαζική παραγωγή χαλκού στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο στον αρχαίο κόσμο.

Μια πρωτοποριακή νέα μελέτη από ειδικούς του Πανεπιστημίου του Ντάραμ αποκάλυψε ένα από τα παλαιότερα μυστήρια της γεωαρχαιολογίας - από πού οι κοινωνίες της πρώιμης Εποχής του Χαλκού προμηθεύονταν τον κασσίτερο για την παραγωγή χαλκού . Χρησιμοποιώντας προηγμένες επιστημονικές μεθόδους, οι επιστήμονες αποκάλυψαν την πρώτη απτή απόδειξη ότι ο κασσίτερος από τη νοτιοδυτική Βρετανία , που εξορύσσεται πριν από 3.000 χρόνια, δεν ήταν απλώς εξαιρετικά πολύτιμος, αλλά εξαγόταν σε όλη την Ευρώπη, ακόμη και στο κέντρο της ανατολικής Μεσογείου.

Η ομάδα με επικεφαλής τον Δρ. Άλαν Γουίλιαμς και τον Δρ. Μπέντζαμιν Ρόμπερτς εξέτασε αντικείμενα και μεταλλεύματα κασσίτερου - μερικά από τα οποία προέρχονταν από αρχαία ναυάγια κατά μήκος των ακτών της νότιας Γαλλίας και του Ισραήλ . Με τη βοήθεια τόσο της χημικής αποτύπωσης όσο και της ισοτοπικής μελέτης, οι επιστήμονες μπόρεσαν να εντοπίσουν τις αρχαίες περιοχές προέλευσης των πλινθωμάτων κασσίτερου στην Κορνουάλη και τη Δεβονία .

Αυτό το εύρημα είναι σημαντικό, καθώς επιβεβαιώνει το γεγονός ότι οι βρετανικές περιοχές βρίσκονταν στη μέση της αλυσίδας εφοδιασμού κασσίτερου κατά την Εποχή του Χαλκού, με το μέταλλο να φτάνει έως και 4.000 χιλιόμετρα από το σημείο προέλευσής του.

Μερικά από τα αντικείμενα από κασσίτερο που εξετάστηκαν στη μελέτη. Από: R. Alan Williams.

Η έρευνα αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που επιστημονικά στοιχεία υποστηρίζουν ιστορικά αρχεία - συγκεκριμένα αφηγήσεις του Έλληνα εξερευνητή Πυθέα , ο οποίος γράφει περίπου το 320 π.Χ., για μια ακμάζουσα βιομηχανία εισαγωγής κασσίτερου με επίκεντρο ένα νησί που ονόμασε Ικτίς , που βρισκόταν στα ανοικτά της Βρετανίας. Σύμφωνα με τον Πυθέα, οι έμποροι μετέφεραν τον κασσίτερο σε πλοία κατά μήκος ποταμών στη Γαλλία, στο Δέλτα του Ροδανού σε λιγότερο από τέσσερις εβδομάδες.

Το γεγονός ότι η έρευνα έχει εντοπίσει βρετανικό κασσίτερο στο ναυάγιο του Rochelongue , το οποίο χρονολογείται περίπου στο 600 π.Χ. και βρίσκεται στα ανοικτά των νότιων γαλλικών ακτών, παρέχει αδιάσειστα απτά στοιχεία για ένα τέτοιο σύστημα.

Αυτό το εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο, σύμφωνα με τους ερευνητές, ξεκίνησε αιώνες πριν και εκτεινόταν σε πολλές περιοχές, συνδέοντας τα αγροτικά χωριά παραγωγής κασσίτερου της Βρετανίας με ακμάζοντες μεσογειακούς κόμβους.

Άγαλμα του Πυθέα στη Μασσαλία. Από Rvalette / Wikimedia Commons

Δεκάδες τόνοι ανταλλάσσονταν ετησίως , σύμφωνα με την ομάδα, για να υποστηρίξουν εξίσου ζωηρό εμπόριο χαλκού-ο μπρούντζος είναι ένα κράμα που συνήθως αποτελείται από 90% χαλκό και 10% κασσίτερο. Αυτή η ποσότητα εμπορίου αποτελεί απόδειξη οργάνωσης και συνδεσιμότητας υψηλότερης από προηγούμενες υποθέσεις σχετικά με την απομόνωση της Βρετανίας κατά την Εποχή του Χαλκού.

Αυτό που ανακαλύπτουμε είναι ότι η Κορνουάλη και το Ντέβον δεν ήταν απομονωμένα νησιά στο περιθώριο του πολιτισμένου κόσμου , σύμφωνα με τον Δρ. Ρόμπερτς. Ήταν μέρος ενός εξελιγμένου συστήματος που παρείχε τις πρώτες ύλες που ήταν απαραίτητες για να τροφοδοτήσουν τη δημιουργία αρχαίων πολιτισμών γύρω από τη Μεσόγειο .

Η μελέτη επιβεβαιώνει ότι ο κασσίτερος είναι το πρώτο εμπορικό αγαθό της Βρετανίας που εξήχθη ευρέως σε όλη την ήπειρο. Τις επόμενες εβδομάδες, η ομάδα από το Ντάραμ θα ξεκινήσει ανασκαφές στο Όρος του Αγίου Μιχαήλ στην Κορνουάλη , ένα από τα μέρη που εδώ και καιρό θεωρούνταν ότι ήταν η Ικτίς του Πυθέα.

Γεωδίφης με πληροφορίες από το University of Durham

περισσότερα,

Williams RA, Montesanto M, Badreshany K, et al., From Land’s End to the Levant: did Britain’s tin sources transform the Bronze Age in Europe and the Mediterranean? Antiquity. Published online 2025:1-19. doi:10.15184/aqy.2025.41

https://archaeology.org/news/2025/05/08/southwest-britain-supplied-tin-that-gave-rise-to-the-mediterranean-bronze-age/

https://www.durham.ac.uk/news-events/latest-news/2025/05/britains-long-distance-tin-trade-transformed-the-bronze-age/

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/05/british-isles-tin-enabled-mass-production-of-bronze-in-europe-and-the-mediterranean-in-the-ancient-world/

https://sacredsites.com/europe/england/st_michaels_mount.html