Το μυστήριο του εσωτερικού συστήματος φωτισμού του Παρθενώνα

Το φως εισερχόταν από την πόρτα του ναού το πρωί της ημέρας των Παναθηναίων και αντανακλούσε στο άγαλμα και στις λιμνούλες με το νερό. Από: Juan de Lara.

Αποκαλύφθηκε το μυστήριο του εσωτερικού συστήματος φωτισμού του Παρθενώνα στην αρχαιότητα.

Ο ναός του Παρθενώνα στην Ακρόπολη των Αθηνών φιλοξενούσε ένα κολοσσιαίο άγαλμα από χρυσό και ελεφαντόδοντο, σκαλισμένο από τον διάσημο γλύπτη Φειδία το 438 π.Χ. Η θέα από την είσοδο του ναού πρέπει να ήταν εντυπωσιακή, αλλά αυτό ενισχυόταν και από ένα προσεκτικά σχεδιασμένο σύστημα φωτισμού και εφέ που περιλάμβαναν πολύπλοκα ανοίγματα στην οροφή, ακόμη και στρατηγικά τοποθετημένες πισίνες.

Το πρόβλημα του φωτισμού του ναού τέθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Antoine-Chrysostome Quatremère de Quincy τον 18ο αιώνα, ο οποίος πίστευε ότι πρέπει να υπήρχαν ανοίγματα στην οροφή. Αργότερα, ο Βρετανός αρχιτέκτονας James Fergusson πρότεινε τον επόμενο αιώνα ότι το κλειδί βρισκόταν σε παράθυρα ανοιχτά στο επίπεδο της οροφής.

Τώρα, το μυστήριο του εσωτερικού συστήματος φωτισμού του Παρθενώνα αποκαλύφθηκε επιτέλους από τον αρχαιολόγο και καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Χουάν Ντε Λάρα, σε πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό The Annual της Βρετανικής Σχολής Αθηνών.

Τρισδιάστατη ανακατασκευή του εσωτερικού του Παρθενώνα. Από: Juan de Lara.

Ο Ντε Λάρα χρησιμοποίησε τρισδιάστατες ανακατασκευές και υπολογισμούς βασισμένους σε φυσικές προσομοιώσεις του φωτός και της αντανάκλασής του σε διαφορετικές επιφάνειες, για να αναδημιουργήσει με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο ο φυσικός και τεχνητός φωτισμός αλληλεπιδρούσαν με τα διάφορα στοιχεία του κτιρίου και του εσωτερικού αγάλματος.

Στρατηγικά κατανεμημένα ανοίγματα στην οροφή του Παρθενώνα, εσωτερικές πισίνες νερού, παράθυρα και λεπτώς γυαλισμένο μάρμαρο κατάφερναν να δημιουργήσουν μια αμυδρή ατμόσφαιρα όπου η θεά φαινόταν να αναδύεται από το σκοτάδι με έναν απολύτως εκθαμβωτικό τρόπο.

Ο Παρθενώνας δεν ήταν μόνο ένα αρχιτεκτονικό επίτευγμα, αλλά και ένα οπτικό. Αυτός ο ναός, σχεδόν σαν θεατρική σκηνή, σχεδιάστηκε σχολαστικά για να ανακατευθύνει το φως, να δημιουργεί ιερή ατμόσφαιρα και να συνδέει τον επισκέπτη με το θείο μέσω ειδικών εφέ- αν και πρέπει να τονιστεί ότι ο ναός ήταν αρκετά σκοτεινός, σημειώνει ο Ντε Λάρα.

Χρησιμοποιώντας ψηφιακά εργαλεία αιχμής, ο αρχαιολόγος κατάφερε να αναδημιουργήσει τη δομή του ναού με περιθώριο σφάλματος μόλις 2 εκατοστών, συμπεριλαμβανομένου του αγάλματος της θεάς Αθηνάς. Στη συνέχεια, πραγματοποίησε υπολογισμούς σχετικά με τη θέση του ήλιου σε διαφορετικές ώρες του έτους και της ημέρας, σύμφωνα με τιμές από τον 5ο αιώνα π.Χ.

Έτσι, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο ήλιος θα εμφανιζόταν στον ορίζοντα το πρωί της πομπής των Παναθηναίων και το φως του θα έμπαινε από τη μεγάλη πόρτα του ναού, αντανακλώντας στο άγαλμα και ενισχύοντας το οπτικό αποτέλεσμα του φυσικού φωτισμού, δημιουργώντας μια μαγική και μοναδική αύρα.

Φανταστείτε να μπαίνετε στον Παρθενώνα - τα μάτια σας, ακόμα κουρασμένα από τον λαμπερό εξωτερικό ήλιο, προσαρμόζονται αργά στο εσωτερικό σκοτάδι. Όταν το φως του ήλιου φιλτράρεται μέσα από τη σχισμή της πόρτας του ναού, μια ακτίνα χτυπά τα χρυσά ενδύματα της θεάς, φωτίζοντάς την. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα που σκόπευαν να δημιουργήσουν οι αρχιτέκτονες και ο Φειδίας. 

Πρέπει να ήταν εκπληκτικό! λέει ο Ντε Λάρα. Και συνεχίζει: « Για να μεγιστοποιήσουμε τις δυνατότητες των αρχαιολογικών ανακαλύψεων, πρέπει να συνεχίσουμε να αγκαλιάζουμε την τεχνολογία και τα ψηφιακά εργαλεία ως βασικούς συνεργάτες στην εξερεύνηση και την έρευνα».

Γεωδίφης με πληροφορίες από τον Juan de Lara

de Lara J., Illuminating the Parthenon. The Annual of the British School at Athens. Published online 2025:1-46. doi:10.1017/S0068245424000145

https://www.cambridge.org/core/blog/2025/05/06/illuminating-the-parthenon-in-3d/

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/05/the-mystery-of-the-parthenons-interior-lighting-system-in-antiquity-revealed/