Πολύβολος, το αρχαίο «μυθικό» όπλο
Ανακατασκευή ενός αρχαίου πολύβολου. Από: Diels και Schramm 1919 / AR και αρχεία archeotecnica.com .
Το πυροβόλο όπλο, το αυτόματο, ταχυβόλο, φορητό, που στηρίζεται συνήθως σε κιλλίβαντα, σε τρίποδα ή σε άλλη βάση δεν είναι μία νέα εφεύρεση του ανθρώπου.
Ανακαλύφθηκαν στοιχεία για τη χρήση ενός πολύβολου, του «μυθικού» ελληνικού επαναλαμβανόμενου όπλου, στην Πομπηία το 89 π.Χ.
Πομπηία, πολυβόλος το αρχαίο μυθικό όπλο επανάληψης βολών . Φωτογραφία των πιθανολογούμενων σημαδιών βελών από ένα πολύβολο στο βόρειο τείχος της Πομπηίας. Από: A. Rossi et al.
Μια ομάδα Ιταλών ερευνητών ανακάλυψε σημάδια στα τείχη της Πομπηίας που θα μπορούσαν να αποτελούν την πρώτη γνωστή απόδειξη της χρήσης ενός αρχαίου και εξελιγμένου πολεμικού όπλου: του πολύβολου , ενός τύπου αυτόματου τόξου ικανού να εκτοξεύει πολλαπλά βέλη χωρίς να χρειάζεται επαναγέμιση, παρόμοια με τα σύγχρονα πολυβόλα.
Πολύβολο, το αρχαίο όπλο επανάληψης βολών
Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον Διονύσιο της Αλεξάνδρειας , έναν Έλληνα μηχανικό που εργάστηκε στο οπλοστάσιο της Ρόδου τον 3ο αιώνα π.Χ. Δεν ήταν βαλλίστρα με την παραδοσιακή έννοια, αλλά χρησιμοποιούσε έναν μηχανισμό που βασιζόταν σε δέσμες , και γνωρίζουμε γι' αυτό μόνο από την περιγραφή που άφησε ο Φίλωνας του Βυζαντίου , ο οποίος έγραψε μεταξύ 280 και 220 π.Χ.
Ο Φίλων αφηγείται πώς βρέθηκε ένα από αυτά τα όπλα και παρείχε μια λεπτομερή περιγραφή των γραναζιών που κινούσαν μια αλυσίδα για να τοποθετεί τη μία βίδα μετά την άλλη στην αυλάκωση πυροδότησης. Αυτή είναι η παλαιότερη γνωστή εφαρμογή ενός τέτοιου μηχανισμού.
Η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nexus Network Journal επικεντρώνεται σε ένα τμήμα του βόρειου τείχους της Πομπηίας κοντά στις πύλες του Βεζούβιου και του Ερκολάνο, όπου οι ερευνητές, με επικεφαλής την Αντριάνα Ρόσι από το Πανεπιστήμιο της Καμπανίας, βρήκαν και ανέλυσαν μικρές τρύπες στις πέτρες.
Αυτά τα σημάδια είναι τετράγωνα ή σε σχήμα διαμαντιού και δεν ταιριάζουν με τα μοτίβα πρόσκρουσης των λίθων που εκτοξεύονται από συμβατικούς καταπέλτες. Αντίθετα, φαίνεται να έχουν προκληθεί από βέλη ή μεταλλικά βλήματα.
Εμφανίζονται σε ομάδες των τεσσάρων ή πέντε, σαν τα βλήματα που τα προκάλεσαν να είχαν εκτοξευθεί σε ριπές , κάτι που είναι δύσκολο να επιτευχθεί με φορητά όπλα ή παραδοσιακές βαλλίστρες.
Έρευνα τον Νοέμβριο του 2023 με την ανακάλυψη πιθανών σημαδιών βελών, κοντά και πάνω στην Πύλη του Βεζούβιου. Από: AR
Η ακρίβεια και η συχνότητα υποδηλώνουν τη χρήση μιας επαναληπτικής μηχανής , υποστηρίζουν οι ερευνητές, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να είναι έργο ενός πολύβολου που χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιορκία της Πομπηίας το 89 π.Χ, όταν τα στρατεύματα του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα κατέκτησαν την πόλη. Αν και δεν έχουν βρεθεί φυσικά υπολείμματα του όπλου, τα σημάδια στα τείχη θα ταίριαζαν με την ιστορική του περιγραφή.
Για να επιβεβαιώσουν τη θεωρία τους, η ομάδα χρησιμοποίησε τεχνικές τρισδιάστατης σάρωσης και ψηφιακές ανακατασκευές. Μέσω εικονικών μοντέλων, υπολόγισαν την ταχύτητα και τη δύναμη των κρούσεων, εκτιμώντας ότι τα βέλη που θα μπορούσαν να είχαν σχηματίσει τα σημάδια έφτασαν σε ταχύτητα περίπου 109 μέτρων ανά δευτερόλεπτο , μια μάλλον εκπληκτική ταχύτητα για την εποχή. Επιβεβαίωσαν επίσης ότι το βάθος και το σχήμα των οπών ταίριαζαν με μοντέλα ρωμαϊκών αιχμών βελών που φυλάσσονται σε ευρωπαϊκά μουσεία.
Γιατί να ρίχνουμε βέλη στα τείχη;
Αλλά γιατί ο ρωμαϊκός στρατός που πολιορκούσε την πόλη να έριχνε βέλη στα πέτρινα τείχη αντί στους υπερασπιστές; Οι ερευνητές προσφέρουν δύο αρκετά προφανείς θεωρίες.
Υποθετική ανακατασκευή της πολλαπλής βολής βελών με μεταλλική μύτη στην ψηφιακά μελετημένη επιφάνεια, σε σύγκριση με μια αυθεντική ρωμαϊκή αιχμή βέλους. Από: SB.
Το πρώτο είναι ότι απλώς αστόχησαν στις βολές τους — δηλαδή, στόχευαν στρατιώτες στην κορυφή του τείχους, αλλά αστόχησαν, ίσως επειδή το όπλο ήταν δύσκολο στο χειρισμό ή απλώς δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό όσο θα έπρεπε.
Και το δεύτερο είναι ότι απλώς δοκίμαζαν, εξασκούνταν και βαθμονόμησαν τα πολύβολα πριν τα χρησιμοποιήσουν εναντίον του εχθρού.
Από αυτή την άποψη, ένα επεισόδιο της δημοφιλούς εκπομπής MythBusters που προβλήθηκε το 2010 κατασκεύασε και βελτιστοποίησε ένα αντίγραφο του πολύβολου με βάση την περιγραφή του Φίλωνα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξή του ως ιστορικού όπλου ήταν εύλογη, παρά το γεγονός ότι ήταν επιρρεπές σε συνεχείς μηχανικές βλάβες.
Η ομάδα σχεδιάζει τώρα να αναλύσει περισσότερα τμήματα των τειχών της Πομπηίας και να συνεργαστεί με μουσεία για να διασταυρώσει τα ευρήματά τους. Ελπίζουν επίσης ότι αυτή η ανακάλυψη θα προσελκύσει το ενδιαφέρον για την Πομπηία όχι μόνο ως μια πόλη που έχει παγώσει στο χρόνο, αλλά και ως πεδίο μάχης όπου η ρωμαϊκή στρατιωτική μηχανική άφησε το στίγμα της.
Γεωδίφης με πληροφορίες από Nexus Network Journal και Βικιπαίδεια
περισσότερα,
Rossi, A., Gonizzi Barsanti, S. & Bertacchi, S. Use of Polybolos on the City Walls of Ancient Pompeii: Assessment on the Anthropic Cavities. Nexus Netw J 27, 243–272 (2025). doi.org/10.1007/s00004-024-00803-x
https://link.springer.com/article/10.1007/s00004-024-00803-x
https://link.springer.com/article/10.1007/s00004-023-00762-9?fromPaywallRec=true
https://www.labrujulaverde.com/en/2025/05/evidence-of-the-use-of-a-polybolos-the-mythical-greek-repeating-weapon-at-pompeii-in-89-bce-discovered/
