Η ζωή εντός της «Απαγορευμένης Ζώνης» του Ιράκ ελέγχεται από την Τουρκία

Το Σεργκελέ, ένα χωριό στην περιοχή του Ιρακινού Κουρδιστάν, βρίσκεται τώρα στην πρώτη γραμμή του πολέμου της Τουρκίας με την κουρδική μαχητική ομάδα του ΡΚΚ.Φωτογραφία Phil Caller.

Φωλιασμένο στα βουνά του ιρακινού Κουρδιστάν βρίσκεται το γραφικό χωριό Sergele. Για γενιές, οι χωρικοί έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας ρόδια, αμύγδαλα και ροδάκινα και αναζητώντας άγρια ​​φρούτα και μπαχαρικά στα γύρω δάση. Αλλά το Sergele, που βρίσκεται 16 χιλιόμετρα (10 μίλια) από τα σύνορα με την Τουρκία, περιβάλλεται ολοένα και περισσότερο από τουρκικές στρατιωτικές βάσεις, οι οποίες είναι διάσπαρτες στις πλαγιές. Μία, σκαρφαλωμένη στα μισά της δυτικής κορυφογραμμής, υψώνεται πάνω από το χωριό, ενώ μια άλλη στα ανατολικά βρίσκεται υπό κατασκευή. Τουλάχιστον επτά έχουν κατασκευαστεί εδώ τα τελευταία δύο χρόνια, συμπεριλαμβανομένης μιας δίπλα σε ένα μικρό φράγμα που ρυθμίζει την παροχή νερού στο Sergele, καθιστώντας την απαγορευμένη για τους χωρικούς. «Αυτή είναι 100% μια μορφή κατοχής κουρδικών [ιρακινών Κουρδιστάν] εδαφών», λέει ο αγρότης Sherwan Sherwan Sergeli, 50 ετών, ο οποίος έχει χάσει την πρόσβαση σε μέρος της γης του. «Οι Τούρκοι την κατέστρεψαν».

Το Σεργκελέ κινδυνεύει τώρα να παρασυρθεί σε αυτό που είναι τοπικά γνωστό ως «Απαγορευμένη Ζώνη» - μια μεγάλη λωρίδα γης στο βόρειο Ιράκ που έχει πληγεί από τον πόλεμο της Τουρκίας με την κουρδική μαχητική ομάδα PKK, η οποία ξεκίνησε μια εξέγερση στη νότια Τουρκία το 1984. 

Η Απαγορευμένη Ζώνη εκτείνεται σχεδόν σε όλο το μήκος των ιρακινών συνόρων με την Τουρκία και έχει βάθος έως και 40 χιλιόμετρα (25 μίλια) σε ορισμένα σημεία. Οι Ομάδες Ειρηνοποιού Κοινότητας, μια ομάδα ανθρωπίνων δικαιωμάτων με έδρα το ιρακινό Κουρδιστάν, αναφέρουν ότι εκατοντάδες άμαχοι έχουν σκοτωθεί από επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και αεροπορικές επιδρομές εντός και γύρω από την Απαγορευμένη Ζώνη. 

Η στρατιωτική επέκταση της Τουρκίας στο ιρακινό Κουρδιστάν.

Σύμφωνα με κοινοβουλευτική έκθεση του Κουρδιστάν το 2020, χιλιάδες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη γη τους και ολόκληρα χωριά έχουν εκκενωθεί από τη σύγκρουση. Το Σεργκελέ βρίσκεται πλέον ουσιαστικά στην πρώτη γραμμή του πολέμου της Τουρκίας με το PKK. Όταν η ομάδα BBC World Service Eye Investigations επισκέφθηκε την περιοχή, τουρκικά αεροσκάφη βομβάρδισαν τα βουνά που περιβάλλουν το χωριό για να ξεριζώσουν τους μαχητές του PKK, οι οποίοι εδώ και καιρό επιχειρούν από σπηλιές και σήραγγες στο βόρειο Ιράκ. Μεγάλο μέρος της γης γύρω από το Σεργκέλε είχε καεί από τους βομβαρδισμούς. «Όσο περισσότερες βάσεις στήνουν, τόσο χειρότερα γίνονται τα πράγματα για εμάς», λέει ο Σερβάν. 

Η Τουρκία έχει αυξήσει ραγδαία την στρατιωτική της παρουσία στην Απαγορευμένη Ζώνη τα τελευταία χρόνια, αλλά μέχρι τώρα η κλίμακα αυτής της επέκτασης δεν ήταν δημόσια γνωστή. Χρησιμοποιώντας δορυφορικές εικόνες που αξιολογήθηκαν από ειδικούς και επιβεβαιώθηκαν με επιτόπιες αναφορές και περιεχόμενο ανοιχτού κώδικα, το BBC διαπίστωσε ότι από τον Δεκέμβριο του 2024, ο τουρκικός στρατός είχε κατασκευάσει τουλάχιστον 136 σταθερές στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε όλο το βόρειο Ιράκ. Μέσω του τεράστιου δικτύου στρατιωτικών βάσεων της, η Τουρκία κατέχει πλέον de facto τον έλεγχο περισσότερων από 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων (772 τετραγωνικά μίλια) ιρακινής γης, σύμφωνα με την ανάλυση του BBC. 

Οι δορυφορικές εικόνες αποκαλύπτουν περαιτέρω ότι ο τουρκικός στρατός έχει κατασκευάσει τουλάχιστον 660 χιλιόμετρα (410 μίλια) δρόμων που συνδέουν τις εγκαταστάσεις του. Αυτές οι οδοί εφοδιασμού έχουν οδηγήσει σε αποψίλωση δασών και έχουν αφήσει ένα διαρκές αποτύπωμα στα βουνά της περιοχής. Ενώ μερικές από τις βάσεις χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1990, το 89% έχει κατασκευαστεί από το 2018, μετά το οποίο η Τουρκία άρχισε να επεκτείνει σημαντικά τη στρατιωτική της παρουσία στο ιρακινό Κουρδιστάν. Η τουρκική κυβέρνηση δεν απάντησε στα αιτήματα του BBC για συνεντεύξεις, αλλά υποστήριξε ότι οι στρατιωτικές της βάσεις είναι απαραίτητες για την απώθηση του PKK, το οποίο χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση από την Άγκυρα και μια σειρά από δυτικά έθνη, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου. 

Η πρωτεύουσα της υποπεριφέρειας, το Κάνι Μάσι, η οποία απέχει μόλις 4 χιλιόμετρα (2,5 μίλια) από τα ιρακινο-τουρκικά σύνορα και τμήματα της οποίας βρίσκονται εντός της Απαγορευμένης Ζώνης, μπορεί να προσφέρει μια γεύση από το μέλλον του Σεργκελέ. Κάποτε φημισμένη για την παραγωγή μήλων της, λίγοι κάτοικοι παραμένουν εδώ τώρα. Ο αγρότης Σαλάμ Σαΐντ, του οποίου η γη βρίσκεται στη σκιά μιας μεγάλης τουρκικής βάσης, δεν έχει καταφέρει να καλλιεργήσει τον αμπελώνα του τα τελευταία τρία χρόνια. «Μόλις φτάσετε εδώ, θα έχετε ένα drone να αιωρείται από πάνω σας», λέει στο BBC. «Θα σας πυροβολήσουν αν μείνετε». 

Ο τουρκικός στρατός εγκαταστάθηκε εδώ για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1990 και έκτοτε εδραιώνει την παρουσία του. Η κύρια στρατιωτική βάση του, που διαθέτει τσιμεντένια τείχη προστασίας, πύργους παρακολούθησης και επικοινωνίας και χώρο για την κίνηση τεθωρακισμένων οχημάτων μεταφοράς προσωπικού, είναι πολύ πιο ανεπτυγμένη από τα μικρότερα φυλάκια γύρω από το Σεργκελέ. Ο Σαλάμ, όπως και ορισμένοι άλλοι ντόπιοι, πιστεύει ότι η Τουρκία θέλει τελικά να διεκδικήσει την περιοχή ως δική της. «Το μόνο που θέλουν είναι να εγκαταλείψουμε αυτές τις περιοχές», προσθέτει. 

Μικρή μόχλευση 

Κοντά στο Κάνι Μάσι, το BBC είδε από πρώτο χέρι πώς οι τουρκικές δυνάμεις απώθησαν αποτελεσματικά την ιρακινή συνοριακή φρουρά, η οποία είναι υπεύθυνη για την προστασία των διεθνών συνόρων του Ιράκ. Σε αρκετές τοποθεσίες, οι συνοριοφύλακες επάνδρωναν θέσεις εντός του ιρακινού εδάφους, ακριβώς απέναντι από τα τουρκικά στρατεύματα, ανίκανοι να φτάσουν μέχρι τα σύνορα και ενδεχομένως να διακινδυνεύσουν μια σύγκρουση. «Τα φυλάκια που βλέπετε είναι τουρκικά φυλάκια», λέει ο στρατηγός Φαρχάντ Μαχμούντ, δείχνοντας μια κορυφογραμμή ακριβώς απέναντι από μια κοιλάδα, περίπου 10 χιλιόμετρα (6 μίλια) εντός του ιρακινού εδάφους. Αλλά «δεν μπορούμε να φτάσουμε στα σύνορα για να μάθουμε τον αριθμό των φυλακίων», προσθέτει. 

Η στρατιωτική επέκταση της Τουρκίας στο ιρακινό Κουρδιστάν - που τροφοδοτείται από την άνοδό της ως δύναμη μη επανδρωμένων αεροσκαφών και τον αυξανόμενο αμυντικό προϋπολογισμό - θεωρείται μέρος μιας ευρύτερης στροφής της εξωτερικής πολιτικής προς μεγαλύτερο παρεμβατισμό στην περιοχή. Όμοια με τις επιχειρήσεις της στο Ιράκ, η Τουρκία έχει επίσης επιδιώξει να δημιουργήσει μια ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων της με τη Συρία για να περιορίσει τις συριακές ένοπλες ομάδες που συμμαχούν με το ΡΚΚ. 

Δημόσια, η κυβέρνηση του Ιράκ έχει καταδικάσει τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη χώρα. Αλλά κεκλεισμένων των θυρών, έχει ικανοποιήσει ορισμένες από τις απαιτήσεις της Άγκυρας. Το 2024, οι δύο πλευρές υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για την κοινή καταπολέμηση του ΡΚΚ. Ωστόσο, το έγγραφο, το οποίο έλαβε το BBC, δεν έθετε κανέναν περιορισμό στα τουρκικά στρατεύματα στο Ιράκ. Το Ιράκ εξαρτάται από την Τουρκία για το εμπόριο, τις επενδύσεις και την ασφάλεια των υδάτων, ενώ η διασπασμένη εσωτερική πολιτική του έχει υπονομεύσει περαιτέρω την ικανότητα της κυβέρνησης να λάβει ισχυρή θέση. Η εθνική κυβέρνηση του Ιράκ δεν απάντησε στα αιτήματα του BBC για σχολιασμό.

Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της ημιαυτόνομης περιοχής του Ιρακινού Κουρδιστάν έχουν στενή σχέση με την Άγκυρα, βασισμένη σε αμοιβαία συμφέροντα, και συχνά έχουν υποβαθμίσει τη ζημιά στους πολίτες λόγω της στρατιωτικής δράσης της Τουρκίας. Το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP), ένας άσπονδος εχθρός του PKK, κυριαρχεί στην Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) και είναι επίσημα υπεύθυνο από το 2005, όταν το σύνταγμα του Ιράκ παραχώρησε στην περιοχή το ημιαυτόνομο καθεστώς της. 

Οι στενοί δεσμοί του KDP με την Τουρκία έχουν συμβάλει στην οικονομική επιτυχία της περιοχής και έχουν ενισχύσει τη θέση της, τόσο έναντι των περιφερειακών πολιτικών αντιπάλων της όσο και έναντι της ιρακινής κυβέρνησης στη Βαγδάτη, με την οποία μάχεται για μεγαλύτερη αυτονομία. Ο Χοσιάρ Ζεμπάρι, ανώτερο μέλος του πολιτικού γραφείου του KDP, προσπάθησε να κατηγορήσει το PKK για την παρουσία της Τουρκίας στο ιρακινό Κουρδιστάν. «Αυτοί [ο τουρκικός στρατός] δεν βλάπτουν τον λαό μας», δήλωσε στο BBC. «Δεν τους κρατούν. Δεν παρεμβαίνουν στις δουλειές τους. Το επίκεντρό τους, ο μοναδικός τους στόχος είναι το PKK».

Το πλήρες ντοκιμαντέρ είναι διαθέσιμο στο BBC.

Η σύγκρουση δεν δείχνει σημάδια τερματισμού, παρά το γεγονός ότι ο επί χρόνια φυλακισμένος ηγέτης του PKK, Αμπντουλά Οτσαλάν, κάλεσε τον Φεβρουάριο τους μαχητές του να καταθέσουν τα όπλα και να διαλυθούν. Η Τουρκία συνέχισε να βομβαρδίζει στόχους σε όλο το ιρακινό Κουρδιστάν, ενώ το PKK ανέλαβε την ευθύνη για την κατάρριψη ενός τουρκικού drone τον περασμένο μήνα. Και ενώ τα βίαια περιστατικά στην Τουρκία έχουν μειωθεί από το 2016, σύμφωνα με καταμέτρηση της ΜΚΟ Crisis Group, αυτά στο Ιράκ έχουν αυξηθεί, με τους πολίτες που ζουν στην περιοχή των συνόρων να αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κίνδυνο θανάτου και εκτοπισμού. Ένας από τους νεκρούς ήταν ο 24χρονος Άλαν Ισμαήλ, ένας ασθενής με καρκίνο στο τέταρτο στάδιο που χτυπήθηκε από αεροπορική επιδρομή τον Αύγουστο του 2023, ενώ βρισκόταν σε ταξίδι στα βουνά με τον ξάδερφό του, Χασέμ Σάκερ. Ο τουρκικός στρατός αρνήθηκε ότι πραγματοποίησε επιδρομή εκείνη την ημέρα, αλλά μια αστυνομική έκθεση που είδε το BBC αποδίδει το περιστατικό σε ένα τουρκικό drone. Όταν ο Χασέμ υπέβαλε μήνυση σε τοπικό δικαστήριο για την επίθεση, συνελήφθη από τις κουρδικές δυνάμεις ασφαλείας και κρατήθηκε για οκτώ μήνες με την υποψία ότι υποστηρίζει το PKK - μια κατηγορία που ο ίδιος και η οικογένειά του αρνούνται. «Μας έχει καταστρέψει. Είναι σαν να σκοτώνουμε όλη την οικογένεια», λέει ο Ισμαήλ Τσιτσού, ο πατέρας του Άλαν. 

«[Οι Τούρκοι] δεν έχουν κανένα δικαίωμα να σκοτώνουν ανθρώπους στη χώρα τους, στη γη τους». Το Υπουργείο Άμυνας της Τουρκίας δεν απάντησε στα αιτήματα του BBC για σχολιασμό. Έχει δηλώσει προηγουμένως στα μέσα ενημέρωσης ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ακολουθούν το διεθνές δίκαιο και ότι κατά τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των επιχειρήσεων τους στοχεύουν μόνο τρομοκράτες, φροντίζοντας παράλληλα να αποτρέψουν την πρόκληση βλάβης σε αμάχους.

Το BBC έχει δει έγγραφα που υποδηλώνουν ότι οι κουρδικές αρχές μπορεί να ενήργησαν για να βοηθήσουν την Τουρκία να αποφύγει την ευθύνη για τα θύματα αμάχων. Εμπιστευτικά έγγραφα που είδε το BBC δείχνουν ότι ένα κουρδικό δικαστήριο έκλεισε την έρευνα για τη δολοφονία του Άλαν, λέγοντας ότι ο δράστης ήταν άγνωστος. Και το πιστοποιητικό θανάτου του - που εκδόθηκε από τις κουρδικές αρχές και είδε το BBC - αναφέρει ότι πέθανε εξαιτίας «θραυσμάτων εκρηκτικών». Η παράλειψη αναφοράς του πότε τα θύματα αεροπορικών επιδρομών πέθαναν ως αποτέλεσμα βίας, και όχι ως ατύχημα, δυσκολεύει τις οικογένειες να αναζητήσουν δικαιοσύνη και αποζημίωση, στην οποία δικαιούνται βάσει τόσο του ιρακινού όσο και του κουρδικού δικαίου. 

«Στα περισσότερα πιστοποιητικά θανάτου, έγραφαν μόνο «infijar», που σημαίνει έκρηξη», λέει ο Kamaran Othman από τις Ομάδες Ειρηνοποιού Κοινότητας. «Μπορεί να είναι οτιδήποτε εκρήγνυται. «Νομίζω ότι η Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση δεν θέλει να θεωρήσει την Τουρκία υπεύθυνη για ό,τι κάνει εδώ». Η KRG δήλωσε ότι αναγνώρισε την «τραγική απώλεια αμάχων που προκλήθηκε από τη στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ του PKK και του τουρκικού στρατού στην περιοχή». Πρόσθεσε ότι «ορισμένοι νεκροί» έχουν καταγραφεί ως «άμαχοι μάρτυρες», που σημαίνει ότι έχουν σκοτωθεί άδικα και δικαιούνται αποζημίωση. Σχεδόν δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του Άλαν, η οικογένειά του εξακολουθεί να περιμένει, αν όχι αποζημίωση, τουλάχιστον αναγνώριση από την KRG. «Θα μπορούσαν τουλάχιστον να στείλουν τα συλλυπητήριά τους - δεν χρειαζόμαστε την αποζημίωσή τους», λέει ο Ισμαήλ. «Όταν κάτι φεύγει, φεύγει για πάντα». 

Ο Κρυφός Πόλεμος της Τουρκίας

Η έρευνά μας στο @BBCArabic με τίτλο «Η Απαγορευμένη Ζώνη: Ο Κρυφός Πόλεμος της Τουρκίας» διαπίστωσε ότι από τον Δεκέμβριο του 2024, υπήρχαν τουλάχιστον 136 τουρκικές βάσεις στο βόρειο Ιράκ. Αυτό είναι σημαντικά μεγαλύτερο από ό,τι είχε αναφερθεί προηγουμένως. Πώς λοιπόν καταλήξαμε σε αυτόν τον αριθμό; Μια σύντομη αναφορά στη μεθοδολογία μας:

Το 2020, η Διεύθυνση Επικοινωνιών της Τουρκικής Προεδρίας δημοσίευσε αυτόν τον χάρτη. Έδειχνε έως και 40 «στρατιωτικά σημεία» εντός της Κουρδικής Περιφέρειας του Ιράκ. Εκείνη την εποχή, η Τουρκία ήταν γνωστό ότι λειτουργούσε με μια χούφτα παλαιών βάσεων που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1990. Αυτός ο νέος αριθμός ξεπέρασε κατά πολύ αυτόν τον αριθμό. Ο χάρτης αποσύρθηκε λίγο μετά την ανάρτησή του, αλλά λειτούργησε ως καταλύτης για τους ερευνητές μας.

Οι ερευνητές μας άρχισαν να χρησιμοποιούν δορυφορικές εικόνες για να παρατηρήσουν τις παραμεθόριες περιοχές για σημάδια κατασκευής βάσεων. Νέοι δρόμοι και περιοχές αποψίλωσης των δασών χρησίμευσαν ως δείκτες για τη γη που είχε διατεθεί για την κατασκευή βάσεων.

Με την πάροδο του χρόνου, οι ερευνητές μας παρατήρησαν βασικές διαφορές σε αυτό που θεωρούσαν τουρκικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και σε εκείνες των τοπικών κουρδικών δυνάμεων ασφαλείας και των ιρακινών ομολόγων τους. Οι τουρκικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις φαίνονταν μεγαλύτερες, καλύτερα εξοπλισμένες και διέθεταν πιο εξελιγμένες άμυνες. Ακολουθεί μια σύγκριση μιας τυπικής τουρκικής (πάνω) βάσης συνοριοφυλακής έναντι μιας ιρακινής (κάτω), ευγενική προσφορά του Google Earth.

Ταξιδεύοντας σε επιλεγμένες τοποθεσίες, όπως εδώ στο Χιρόρ, επιβεβαιώθηκε ότι η μεθοδολογία μας ήταν ισχυρή και ότι διαφοροποιούσαμε σωστά τις βάσεις της τουρκικής συνοριοφυλακής έναντι των βάσεων της ιρακινής συνοριοφυλακής και των Πεσμεργκά. Η παρουσία μας στο έδαφος βοήθησε επίσης στον εντοπισμό επιπλέον τουρκικών βάσεων και στην ανατροφοδότηση αυτών των πληροφοριών στην ερευνητική ομάδα.

Οι δορυφορικές εικόνες μας επέτρεψαν όχι μόνο να εντοπίσουμε την ακριβή τοποθεσία των τουρκικών βάσεων, αλλά και το έτος κατασκευής τους. Η ανάλυσή μας διαπίστωσε ότι το 89% χτίστηκε από το 2018. Με άλλα λόγια, από το 2018, έχει σημειωθεί εννιαπλάσια αύξηση στις τουρκικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο βόρειο Ιράκ. (Υ.Γ.: Λέω βόρειο Ιράκ για κάποιο λόγο. Μία βάση, η Μπασίκα, βρίσκεται εκτός των συνόρων της KRG. Είναι η ακραία περιοχή στα νότια).

Αυτό το εύρημα δεν συμπεριλήφθηκε στην ταινία λόγω έλλειψης χώρου: Προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες αυτού του αυξανόμενου δικτύου βάσεων, η Τουρκία έχει κατασκευάσει πάνω από 660 χιλιόμετρα οδικών δικτύων μέσα από τα βουνά του Ιρακινού Κουρδιστάν. Κατασκευάσαμε έναν χάρτη για να δείξουμε πού βρίσκονται.

Δορυφορικές εικόνες αποκαλύπτουν ότι αυτοί οι δρόμοι κατασκευάστηκαν ξεκινώντας από τα σύνορα προς μια τουρκική βάση ή συνδέοντας αρκετές τουρκικές βάσεις. Το παρακάτω παράδειγμα δείχνει μια βάση στο Κάνι Μασί και τη σταδιακή επέκταση ενός δρόμου σε διάστημα τριών μηνών. Οι δρόμοι χρησιμοποιούνται από τουρκικές στρατιωτικές νηοπομπές και είναι απαγορευμένοι για τους πολίτες. Η αποψίλωση των δασών που προέκυψε έχει αφήσει μια μόνιμη ουλή στο τοπίο, με τους πολίτες να κατηγορούν τον τουρκικό στρατό και τους εργολάβους του ότι κόβουν πολύτιμα δέντρα. Αλλά αυτή είναι μια ξεχωριστή έρευνα.

Simona Foltyn

https://www.bbc.com/news/articles/c985lw7lywlo

https://x.com/SimonaFoltyn/status/1920764752793346229