Αρχαίο ηφαιστειακό μυστήριο: Υπερέκρηξη 120 εκατομμυρίων ετών

Η Val Finlayson (αριστερά) και ο Paulo Galvan ανακτούν δείγματα πετρωμάτων από μια βυθοκόρο από μια αποστολή του 2013. Από: Val Finlayson/Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ.

Γεωλόγοι με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και το Πανεπιστήμιο της Χαβάης συνέδεσαν τελικά τις τελείες μεταξύ μιας από τις μεγαλύτερες ηφαιστειακές εκρήξεις στην ιστορία της Γης και της πηγής της βαθιά κάτω από τον Ειρηνικό Ωκεανό. 

Σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, η ομάδα αποκάλυψε ότι το ίδιο υποθαλάσσιο θερμό σημείο δημιούργησε τόσο μια αλυσίδα υποβρύχιων ηφαιστείων στην περιοχή του νότιου Ειρηνικού όσο και το τεράστιο οροπέδιο Ontong-Java, τη μεγαλύτερη ηφαιστειακή πλατφόρμα στη Γη. 

«Μέχρι τώρα, είχαμε αυτή την εξαιρετικά ασύνδετη εικόνα του Ειρηνικού και των ηφαιστείων του», δήλωσε η αντίστοιχη συγγραφέας της μελέτης Val Finlayson, βοηθός ερευνήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας του UMD. «Αλλά για πρώτη φορά, είμαστε σε θέση να κάνουμε μια σαφή σύνδεση μεταξύ των νεότερων νότιων και παλαιότερων δυτικών ηφαιστειακών συστημάτων του Ειρηνικού. Είναι μια ανακάλυψη που μας δίνει μια πιο ολοκληρωμένη ιστορία για το πώς η λεκάνη του Ειρηνικού Ωκεανού έχει εξελιχθεί σε εκατομμύρια χρόνια για να γίνει αυτό που είναι σήμερα». 

Για χρόνια, οι επιστήμονες αναρωτιόντουσαν αν το θερμό σημείο του Λούισβιλ στο νότιο Ειρηνικό Ωκεανό - μια περιοχή όπου θερμό και χημικά διακριτό υλικό από τα βάθη της Γης ανεβαίνει στην επιφάνεια δημιουργώντας ηφαίστεια - σχημάτισε τόσο την υποθαλάσσια οροσειρά που φέρει το όνομά της όσο και το οροπέδιο Ontong-Java, ηλικίας 120 εκατομμυρίων ετών, μια βυθισμένη πλατφόρμα θαλάσσιου πυθμένα που βρίσκεται τώρα βόρεια των Νήσων Σολομώντα. 

Προηγούμενες θεωρίες και μοντέλα σχετικά με τον τρόπο μετακίνησης του θαλάσσιου πυθμένα του Ειρηνικού προσπάθησαν να εξηγήσουν τη σύνδεση μεταξύ των δύο κύριων γεωλογικών χαρακτηριστικών, αλλά δεν κατάφεραν να δώσουν μια οριστική απάντηση.

 «Μεγάλο μέρος των φυσικών στοιχείων για μια σύνδεση μεταξύ του Λούισβιλ και της Οντόνγκ-Τζάβα έχει εξαφανιστεί επειδή μέρος της διαδρομής θερμών σημείων του Λούισβιλ βυθίστηκε ή ωθήθηκε κάτω από τεκτονικές πλάκες στην περιοχή του Ειρηνικού», δήλωσε η Finlayson. «Έπρεπε να λάβουμε δείγματα από βαθιά βυθισμένα ηφαίστεια από μια διαφορετική διαδρομή θερμών σημείων μακράς διάρκειας για να βρούμε στοιχεία από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πριν που υποδηλώνουν ότι τα μοντέλα μας για την πλάκα του Ειρηνικού χρειάζονταν αναθεώρηση». 

Η Finlayson και η ομάδα της έκαναν την πρώτη τους ανακάλυψη όταν ανακάλυψαν μια σειρά από υποβρύχια βουνά κοντά στη Σαμόα που ήταν πολύ παλαιότερα από το αναμενόμενο για ηφαίστεια στην περιοχή. Αναλύοντας την ηλικία και τη χημική σύνθεση αρχαίων δειγμάτων πετρωμάτων που ελήφθησαν από την περιοχή, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αυτά τα βουνά ήταν μέρος ενός πολύ παλαιότερου τμήματος της ηφαιστειακής διαδρομής του Λούισβιλ, το οποίο η Finlayson συνέκρινε με τα «ίχνη» ενός ηφαιστείου. 

Καθώς ο φλοιός της Γης (τεκτονικές πλάκες) κινείται πάνω από θερμά σημεία, σχηματίζουν αυτά τα ηφαιστειακά ίχνη. «Μπορούμε να εντοπίσουμε αυτά τα «ίχνη» σε όλο τον χρόνο και τον χώρο», εξήγησε η Finlayson. «Τα ίχνη γερνούν προοδευτικά καθώς απομακρύνεστε από ένα ενεργό θερμό σημείο, όπως ακριβώς τα δικά σας ίχνη θα εξαφανιστούν στην άμμο καθώς περπατάτε. Αλλά εξακολουθείτε να μπορείτε να καταλάβετε ότι αυτά τα ίχνη ανήκουν στην ίδια πηγή. 

Χάρη σε αυτά τα νέα στοιχεία, καταφέραμε να αναθεωρήσουμε τα τρέχοντα μοντέλα κίνησης των πλακών του Ειρηνικού και να κατανοήσουμε καλύτερα πώς έχει μετακινηθεί ο πυθμένας της θάλασσας κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών». 

Η ομάδα της Finlayson σχεδιάζει τώρα να εφαρμόσει τα βελτιωμένα μοντέλα της για να κατανοήσει καλύτερα άλλα αρχαία ηφαιστειακά χαρακτηριστικά που είναι διάσπαρτα στον πυθμένα του ωκεανού και πάνω από την επιφάνειά του. Καθώς πολλά νησιωτικά έθνη του Ειρηνικού βρίσκονται επί του παρόντος πάνω σε ηφαιστειακές πλατφόρμες και υποθαλάσσιες ηφαιστειακές αλυσίδες, η Finlayson ελπίζει ότι το έργο της θα προωθήσει την κατανόηση των ίδιων των θεμελίων αυτών των χωρών. 

Πιστεύει επίσης ότι η ανακάλυψη της ομάδας της θα βοηθήσει τους επιστήμονες να αναπτύξουν μια καλύτερη κατανόηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας και της γεωλογικής εξέλιξης, όχι μόνο στην περιοχή του Ειρηνικού, αλλά σε όλο τον κόσμο. «Λύσαμε ένα μυστήριο, αλλά υπάρχουν αμέτρητα περισσότερα που περιμένουν να ξεδιαλυθούν. Αυτό το εύρημα μας προσφέρει μια πιο ακριβή ιστορία του Ειρηνικού και της ηφαιστειακής του δραστηριότητας και μας βοηθά να κατανοήσουμε περισσότερα για τη δυναμική και το στυλ της ηφαιστειακής δραστηριότητας που συμβαίνει εκεί», δήλωσε ο Φίνλεϊσον. 

«Όλα τα νέα που μαθαίνουμε για το ταραχώδες παρελθόν της Γης μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον δυναμικό πλανήτη στον οποίο ζούμε σήμερα».

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα geologyscience

Valerie Finlayson, Pacific hotspots reveal a Louisville–Ontong Java Nui tectonic link, Nature (2025). DOI: 10.1038/s41586-025-08889-0. www.nature.com/articles/s41586-025-08889-0

http://geologyscience.konfidenciale.com/ancient-volcanic-mystery-120-million-year-old-super-eruption-traced-back-to-its-source/

https://www.eurekalert.org/news-releases/1082265