Στην Κω είμαστε τυχεροί, υπάρχουν αρκετοί και σημαντικοί υγροβιότοποι όπου μπορούμε να θαυμάσουμε τα πουλιά, τις στάσεις και τα ταξίδια τους. Όμως εκτός από τους φυσικούς χώρους μπορεί να τα συναντήσεις στα πιο απίθανα μέρη των οικοδομών.
Ένα από τα ερωτήματα που συχνά τίθεται είναι αν γνωρίζουν τα πουλιά πού πάνε; Όταν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος και τα πουλιά δεν μπορούν να δουν τον ήλιο, τα αστέρια πως ταξιδεύουν;
Είναι γνωστό ότι είναι προικισμένα με τη μαγνητική αντίληψη που διαθέτουν όμως αυτή είναι λιγότερο χρήσιμη κατά τη διάρκεια καταιγίδων ή περιόδων υψηλής ηλιακής δραστηριότητας και έτσι αυτό δεν φτάνει όπως έχουν δείξει μελέτες. Επίσης η αλλαγή των μαγνητικών πεδίων συχνά διαταράζει τις ικανότητές των περιστεριών να φτάσουν στον προορισμό τους. Κάποιοι λένε ότι διαθέτουν το ορυκτό μαγνητίτη στο ράμφος τους ή ότι έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν ακόμη και το πολωμένο φως.
Εν ολίγοις η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο νομίζουμε. Για να πλοηγηθούν στον ουρανό, τα αποδημητικά πουλιά βασίζονται σε ένα πολύπλοκο, «θεϊκό» κιτ αισθητηριακών εργαλείων άγνωστων σε εμάς.
Πώς γίνεται να μην χάνονται;
Πολλά πουλιά μεταναστεύουν σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο. Πώς γίνεται να μην χάνονται; Κάθε χρόνο, χιλιάδες πουλιά περνούν από το Αιγαίο και μεταναστεύουν εντός και εκτός. Και σε όλο τον κόσμο, τα πουλιά πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτάσουν στους εποχιακούς προορισμούς τους. Μερικά πουλιά, όπως το αρκτικό γλαρόνι (Sterna paradisaea), συσσωρεύουν ακόμη και αρκετά μίλια κατά τη διάρκεια της ζωής τους για να πετάξουν στο φεγγάρι και πίσω. Αλλά όταν τα πουλιά ξεκινούν αυτά τα επικά ταξίδια, πώς ξέρουν πού πηγαίνουν; Τα πουλιά έχουν ένα οπλοστάσιο αισθήσεων που χρησιμοποιούν για να προσανατολιστούν - μερικές με τις οποίες είμαστε εξοικειωμένοι και μερικές είναι ακόμα πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση.
«Γνωρίζουμε ότι τα πουλιά χρησιμοποιούν μια ποικιλία σημάτων για να διατηρήσουν τη μεταναστευτική τους κατεύθυνση», δήλωσε η Miriam Liedvogel, διευθύντρια του Ινστιτούτου Έρευνας Πτηνών στη Γερμανία. Η όραση και η όσφρηση είναι δύο βασικά σήματα που χρησιμοποιούν τα πουλιά για να βρουν τον δρόμο τους. Εάν τα πουλιά έχουν ήδη μεταναστεύσει μία φορά, πιθανότατα θα θυμούνται οικεία ορόσημα, όπως ποτάμια και οροσειρές. Από την άλλη πλευρά, τα πουλιά που μεταναστεύουν πάνω από το νερό έχουν λιγότερα ορόσημα για να τα καθοδηγήσουν. Υπό αυτές τις συνθήκες, μπορεί να βασίζονται περισσότερο στην αίσθηση της όσφρησης.
Μια μελέτη διαπίστωσε ότι όταν οι ερευνητές μπλόκαραν τις ρινικές διόδους των θαλασσοπουλιών που ονομάζονται Calonectris diomedea (Μύχος του Scopoli), μπορούσαν ακόμα να πετάξουν πάνω από τη στεριά, αλλά αποπροσανατολίζονταν όταν πετούσαν πάνω από το νερό.
Τα πουλιά μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν τον ήλιο και τα αστέρια ως οδηγούς. Για να το πετύχουν αυτό, τα πουλιά που πετούν κατά τη διάρκεια της ημέρας χρησιμοποιούν μια «ηλιακή πυξίδα», η οποία συνδυάζει την άποψη των πουλιών για το πού βρίσκεται ο ήλιος στον ουρανό με την εσωτερική τους αντίληψη για την ώρα της ημέρας, με βάση τον ρυθμό τους. Ενσωματώνοντας αυτές τις δύο εισόδους, τα πουλιά μπορούν να προσδιορίσουν την κατεύθυνση που κατευθύνονται, σαν ένα ζωντανό ηλιακό ρολόι.
Έρευνες δείχνουν ότι η διατάραξη του κιρκάδιου ρυθμού -μια οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία που παρουσιάζει ενδογενή περιοδική μεταβολή στη διάρκεια ενός 24ώρου- ενός πουλιού με τεχνητό φως τα εμποδίζει να πλοηγηθούν με ακρίβεια, δείχνοντας τη σημασία της ηλιακής πυξίδας. Ωστόσο, τα περισσότερα πουλιά μεταναστεύουν στην πραγματικότητα τη νύχτα, πράγμα που σημαίνει ότι η θέση του ήλιου δεν τους είναι χρήσιμη. Σε αυτήν την περίπτωση, τα πουλιά βασίζονται στη θέση και την περιστροφή των αστεριών για να βρουν τον δρόμο τους.
Χρησιμοποιούν αυτήν την αστρική πυξίδα μαθαίνοντας τη θέση των αστεριών γύρω από τον ουράνιο πόλο, ο οποίος σημειώνεται περίπου από τον Πολικό Αστέρα (το Βόρειο Αστέρι) - το ίδιο αστέρι που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να πλοηγηθούν εδώ και χιλιετίες. Σχετικό: Γιατί δεν πετούν όλα τα πουλιά; Τα πουλιά που πετούν τη νύχτα μπορεί να χρησιμοποιούν τα αστέρια ως οδηγό. (Πίστωση εικόνας: Hans Neleman μέσω Getty Images)
Μαγνητικά πεδία
Τι γίνεται όμως αν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος και τα πουλιά δεν μπορούν να δουν τον ήλιο, τα αστέρια ή κάποιο ορόσημο;
Τότε είναι που οι πιο φανταστικές αισθήσεις των πουλιών μπαίνουν στο παιχνίδι. Τα πουλιά μπορούν να βρουν τον δρόμο τους ακόμα και χωρίς ήλιο ή αστέρια, εν μέρει χάρη σε μια αίσθηση που ονομάζεται μαγνητική αντίληψη.
Αυτή η αίσθηση επιτρέπει στα πουλιά να αντιλαμβάνονται τα μαγνητικά πεδία της Γης, τα οποία παράγονται από τα κυματιστά λιωμένα μέταλλα στον πυρήνα του πλανήτη μας. Αυτό το κατόρθωμα μπορεί να ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, αλλά η έρευνα δείχνει ότι η παρέμβαση στα μαγνητικά πεδία έχει μεγάλη επίδραση στα πουλιά.
Για παράδειγμα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι η αλλαγή των μαγνητικών πεδίων γύρω από τα περιστέρια διατάραξε τις ικανότητές τους να πηγαίνουν σπίτι. Ενώ είναι σαφές ότι τα πουλιά είναι ικανά για μαγνητική αντίληψη, το πώς ακριβώς το κάνουν είναι λιγότερο βέβαιο.
Ο Peter Hore, καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δήλωσε ότι τα πουλιά πρέπει να χρησιμοποιούν κάποιο είδος χημικής αντίδρασης της οποίας το αποτέλεσμα εξαρτάται από την ισχύ και την κατεύθυνση του μαγνητικού πεδίου της Γης. Υπάρχουν μερικές υποψήφιες θεωρίες για το πώς συμβαίνει αυτή η αντίδραση, αλλά το στοίχημα του Hore είναι σε ένα μόριο που ονομάζεται κρυπτοχρώμιο, το οποίο υπάρχει στους αμφιβληστροειδείς των πτηνών.
Οι ερευνητές έχουν επιβεβαιώσει στο εργαστήριο ότι το απομονωμένο κρυπτοχρώμιο ανταποκρίνεται σε μαγνητικά πεδία και ότι αυτή η αντίδραση απαιτεί μπλε φως, το οποίο έχει επίσης αποδειχθεί απαραίτητο για τη μαγνητική αντίληψη των πτηνών. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν είναι ακριβώς σίγουροι για το πώς το κρυπτοχρώμιο είναι αρκετά ευαίσθητο για να εντοπίσει μικροσκοπικές διακυμάνσεις στο μαγνητικό πεδίο της Γης.
«Γνωρίζουμε τόσο λίγα για τις λεπτομέρειες του πώς μπορεί να λειτουργεί αυτή η πυξίδα», είπε ο Hore. «Εννοώ, δεν γνωρίζουμε καν πόσα μόρια κρυπτοχρώμιου υπάρχουν στους αμφιβληστροειδείς των πτηνών». Ορισμένες έρευνες δείχνουν επίσης έναν μηχανισμό μαγνητικής αντίληψης μέσα στα ράμφη των πτηνών.
Μελέτες έχουν βρει υποδοχείς που αλληλεπιδρούν με τον μαγνητίτη, ένα ορυκτό με βάση τον σίδηρο, στο άνω μέρος των ραμφών των πτηνών. Αυτοί οι υποδοχείς συνδέονται με τον εγκέφαλο μέσω σημαντικών νευρικών οδών, υποδηλώνοντας ότι θα μπορούσαν να είναι μια άλλη τεχνική που χρησιμοποιούν τα πουλιά για να μετρήσουν την ένταση του μαγνητικού πεδίου.
Εκτός από τη μαγνητική λήψη, τα πουλιά μπορούν να αποκτήσουν πληροφορίες σχετικά με την κατεύθυνσή τους ανιχνεύοντας πολωμένο φως - έναν τύπο φωτός στο οποίο τα κύματα ταλαντώνονται σε ένα συγκεκριμένο, ευθυγραμμισμένο επίπεδο. Το ηλιακό φως πολώνεται με προβλέψιμους τρόπους όταν το φως διασκορπίζεται στην ατμόσφαιρα της Γης. Χρησιμοποιώντας ειδικά κύτταρα στους αμφιβληστροειδείς τους, τα πουλιά μπορούν να αντιληφθούν αυτά τα μοτίβα, τα οποία τους δίνουν πληροφορίες για το πού βρίσκεται ο ήλιος στον ουρανό, ακόμα και όταν είναι συννεφιασμένος.
Συνδυάζοντας τα μέρη του παζλ
Ακριβώς όπως βασιζόμαστε στην όρασή μας κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά μπορεί να χρησιμοποιούμε τα χέρια μας για να καθοδηγηθούμε σε ένα δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό τη νύχτα, τα πουλιά χρησιμοποιούν διαφορετικές αισθήσεις σε διαφορετικές ώρες. «Τα πουλιά πιθανότατα ενσωματώνουν τα σημάδια της πυξίδας τους για να πλοηγηθούν - και είμαστε σχεδόν σίγουροι ότι τα διαφορετικά σημάδια έχουν ποικίλη σημασία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους», είπε ο Liedvogel. Ο Hore το επεσήμανε επίσης. Η μαγνητική λήψη, για παράδειγμα, είναι λιγότερο χρήσιμη κατά τη διάρκεια καταιγίδων ή περιόδων υψηλής ηλιακής δραστηριότητας, οι οποίες και οι δύο μπορούν να διαταράξουν τα μαγνητικά πεδία της Γης, είπε.
Τελικά, όλες αυτές οι στρατηγικές υποστηρίζονται από τη γενετική τάση των πτηνών να μεταναστεύουν. Τα πουλιά κληρονομούν την τάση να μεταναστεύουν από τους γονείς τους, εξήγησε ο Liedvogel, και η απόσταση και η κατεύθυνση στην οποία πετούν βασίζονται κυρίως στη γενετική. Ερευνητές όπως ο Liedvogel εξακολουθούν να διερευνούν ακριβώς ποια γονίδια είναι υπεύθυνα και πώς λειτουργούν. Και οι δύο επιστήμονες δήλωσαν ότι η κατανόηση αυτών των συστημάτων θα είναι απαραίτητη για το μέλλον της διατήρησης των πτηνών.
Η μετεγκατάσταση ή η επαναφορά στην άγρια φύση ειδών πτηνών έχει γίνει ένα σημαντικό επίκεντρο των προσπαθειών διατήρησης της άγριας ζωής, αλλά μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα είναι ανάμεικτα.
Μια ανάλυση διαπίστωσε ότι στο 45% των μελετών, τα πουλιά εγκατέλειψαν τη νέα τους τοποθεσία. «Οι ανθρώπινες προσπάθειες να μετεγκατασταθούν αυτά τα πουλιά δεν ήταν πολύ επιτυχημένες», είπε ο Hore. «Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι είναι τόσο καλοί πλοηγοί που αν τα εκτοπίσετε, απλώς επιστρέφουν».
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα livescience
https://www.livescience.com/animals/birds/how-do-migrating-birds-know-where-theyre-going
