Ήταν επικίνδυνη η επίθεση των ΗΠΑ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν;

 Η οπτική γωνία ενός γεωλόγου.Κρατήρες και στρώμα τέφρας στην κορυφογραμμή πάνω από τις εγκαταστάσεις Fordow.

Στις 22 Ιουνίου 2025, μια δορυφορική εικόνα της Maxar Technologies δείχνει την κορυφογραμμή πάνω από το συγκρότημα Fordow ...  Από DigitalGlobe/Getty Images.

Από τις αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ στο Ιράν το Σάββατο , πολλοί έχουν εκφράσει ανησυχία για τους βομβαρδισμούς πυρηνικών εγκαταστάσεων, προειδοποιώντας για πιθανή ραδιενεργό μόλυνση, περιβαλλοντικούς κινδύνους και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. 

Να τι γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για τους βομβαρδισμούς και τις επιπτώσεις τους.

Οι εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου στο Φορντό και το Νατάνζ χτυπήθηκαν με τεράστιες βόμβες που ανατινάσσονταν σε καταφύγια , και το πυρηνικό ερευνητικό συγκρότημα του Ισφαχάν έγινε στόχος μιας σειράς συμβατικών βομβών και πυραύλων.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ακόμη και ένα άμεσο χτύπημα σε μια πυρηνική εγκατάσταση δεν θα προκαλούσε πυρηνική έκρηξη. Μια ατομική βόμβα βασίζεται σε συγκεκριμένες, με ακρίβεια σχεδιασμένες και χρονικά καθορισμένες συνθήκες για να δημιουργήσει μια υπερκρίσιμη μάζα και να ξεκινήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση. Μια τυχαία έκρηξη απλώς παραμορφώνει ή αποσυνθέτει το σχάσιμο υλικό.

Μέχρι στιγμής, ο βαθμός ζημιάς στις υπόγειες εγκαταστάσεις του Φορντόου και του Νατάνζ δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα. Δορυφορικές εικόνες δείχνουν συντρίμμια διάσπαρτα γύρω από τις τοποθεσίες και αρκετές τρύπες στα σημεία εισόδου των βομβών. 

Οι υπόγειες κατασκευές στις εγκαταστάσεις του Νατάνζ, λιγότερο προστατευμένες, έχουν «υποστεί εκτεταμένες ζημιές», σημείωσε σε δελτίο τύπου ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας σύμφωνα σε μια προκαταρκτική έκθεση της Υπηρεσίας Πληροφοριών Άμυνας του Πενταγώνου, το CNN ανέφερε ότι οι βόμβες προκάλεσαν «σημαντικές επιφανειακές ζημιές» στο Φορντόου και «έκλεισαν τις εισόδους», αλλά, όπως ανέφεραν οι New York Times , «δεν κατέρρευσαν τα υπόγεια κτίριά τους». 

Στις εγκαταστάσεις του Ισφαχάν, 18 κτίρια καταστράφηκαν ολοσχερώς και άλλες υποδομές «υπέστησαν σοβαρές ζημιές», αναφέρει το CNN επικαλούμενο τον Ντέιβιντ Άλμπραϊτ , πρόεδρο του Ινστιτούτου Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας.

Οι εγκαταστάσεις δεν είχαν εμπλουτίσει αρκετό ουράνιο για πυρηνικό όπλο.

Οι δύο υπόγειες εγκαταστάσεις φιλοξενούσαν μια σειρά από φυγοκεντρητές που χρησιμοποιούνταν για τον εμπλουτισμό ουρανίου, ειδικά για την αύξηση της συγκέντρωσης του σχάσιμου ισοτόπου ουρανίου-235 (ή U-235). Στις εγκαταστάσεις του Ισφαχάν, η εμπλουτισμένη σκόνη U-235 θα μπορούσε ενδεχομένως να είχε μετατραπεί σε σχάσιμο υλικό για χρήση σε πυρηνικούς αντιδραστήρες ή όπλα.

Το φυσικό μετάλλευμα ουρανίου περιέχει περίπου 0,7% U-235 και 99,3% άλλα μη σχάσιμα ισότοπα ουρανίου. Το μετάλλευμα καθαρίζεται, διαλύεται σε θερμό οξύ και μετατρέπεται σε εξαφθοριούχο ουράνιο (UF6 ) , μια αέρια ένωση. Το UF6 τοποθετείται στη συνέχεια μέσα σε μια σειρά φυγοκεντρητών. Λόγω της μικρής διαφοράς μάζας (το U-235 είναι ελαφρύτερο από άλλα ισότοπα ουρανίου), τα μη σχάσιμα ισότοπα ουρανίου τείνουν να κινούνται προς την εξωτερική άκρη όταν ο κύλινδρος της φυγοκέντρου αρχίζει να περιστρέφεται. Το αέριο στο κέντρο, τώρα σχετικά εμπλουτισμένο με το ελαφρύτερο U-235, εξάγεται και τοποθετείται στον επόμενο κύλινδρο, επαναλαμβάνοντας τον κύκλο για όσο διάστημα είναι απαραίτητο για να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο εμπλουτισμού.

Για την παραγωγή ενέργειας, συγκεντρώσεις U-235 από 3% έως 6% είναι υπεραρκετές. Συγκεντρώσεις 20% και άνω χρησιμοποιούνται για επιστημονική έρευνα και στην ακτινοθεραπεία. Η παραγωγή ατομικής βόμβας απαιτεί συγκέντρωση 90%. Με βάση τις εκθέσεις του ΔΟΑΕ που δημοσιεύθηκαν το 2022, πιστεύεται ότι το Ιράν έχει παραγάγει μέχρι στιγμής 400 κιλά εμπλουτισμένου με 60% U-235 - μια ασυνήθιστα μεγάλη ποσότητα μόνο για πολιτικούς σκοπούς.

Επικίνδυνα υλικά που υπάρχουν στις εγκαταστάσεις

Το ουράνιο είναι από τα βαρύτερα φυσικά στοιχεία. Το εξαφθοριούχο ουράνιο, όπως χρησιμοποιείται στους φυγοκεντρητές, είναι χημικά τοξικό και ραδιολογικά ενεργό, αλλά η υψηλή πυκνότητά του το καθιστά βαρύτερο από τον αέρα. Εάν οι φυγοκεντρητές υποστούν ζημιά, το διαφεύγον UF6 βυθίζεται προς τα κάτω, συσσωρευόμενο σε χαμηλές περιοχές. Σε θερμοκρασία δωματίου, το UF6 θα αποσυντεθεί σε πενταφθοριούχο ουράνιο (το UF5 είναι μια λευκή στερεά σκόνη) και φθόριο. Το αέριο φθόριο είναι εξαιρετικά τοξικό και, όταν συνδυάζεται με νερό, μπορεί να σχηματίσει ισχυρά οξέα που ενέχουν κινδύνους τόσο για το περιβάλλον όσο και για την υγεία.

Όσον αφορά τα σωματίδια ή τη σκόνη ουρανίου, τείνουν να ταξιδεύουν μόνο σε μικρές αποστάσεις στον αέρα και στα υπόγεια ύδατα (το ουράνιο είναι σχεδόν αδιάλυτο στο νερό). Τέλος, τα ελεύθερα άτομα ουρανίου αντιδρούν γρήγορα με άλλα στοιχεία, όπως το οξυγόνο, σχηματίζοντας βαριές ενώσεις, με αποτέλεσμα συνολικά χαμηλή κινητικότητα και κίνδυνο μόλυνσης.

Μετά τις επιθέσεις, τόσο η ΙΑΕΑ όσο και οι ιρανικές αρχές ανέφεραν ότι δεν υπήρχε ακτινοβολία εκτός των εγκαταστάσεων, επομένως εάν απελευθερωνόταν ραδιενεργό υλικό, αυτό παρέμενε υπόγειο και δεν έφτανε στην επιφάνεια.

Τι γίνεται αν απελευθερωθεί ουράνιο στη γύρω περιοχή;

Λόγω της χαμηλής κινητικότητας του ουρανίου και της έλλειψης νερού στο ερημικό περιβάλλον, η ραδιενεργός μόλυνση από συντρίμμια ή σκόνη πιθανότατα θα εντοπιστεί γύρω από τις βομβαρδισμένες περιοχές.

Ο χρόνος ημιζωής του U-235 είναι περίπου 703,8 εκατομμύρια χρόνια, κάτι που αντικατοπτρίζεται στον αργό ρυθμό διάσπασης και τη χαμηλή ραδιενέργεια. Τα άτομα U-235 που διασπώνται εκπέμπουν σωματίδια άλφα (ουσιαστικά ιονισμένους πυρήνες ηλίου), τα οποία ταξιδεύουν μόνο σε μικρές αποστάσεις. Το ουράνιο και οι ενώσεις του μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια υπό κανονικές συνθήκες, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία μόνο σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης.

Υπάρχουν άλλοι πιθανοί κίνδυνοι από τις βομβιστικές επιθέσεις;

Το ιώδιο-131, το καίσιο-137 και το καίσιο-138 είναι όλα καρκινογόνα ισότοπα που θεωρούνται υψηλού κινδύνου επειδή μπορούν να συσσωρευτούν στον μυϊκό ιστό και τα οστά, αλλά σχηματίζονται μόνο κατά τη διάρκεια ελεγχόμενης πυρηνικής σχάσης. Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι τέτοια υλικά υπήρχαν ποτέ στις βομβαρδισμένες περιοχές.

Όταν το U-235 αποσυντίθεται, μπορεί να παράγει ραδιενεργό αέριο ραδόνιο , το οποίο συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα. Το αέριο ραδόνιο μπορεί να διαπεράσει υπολείμματα ή ρωγμές στο βραχώδες υπόστρωμα, ωστόσο, τείνει να συσσωρεύεται σε κλειστούς χώρους με κακή κυκλοφορία αέρα, γεγονός που αποτελεί χαμηλό κίνδυνο σε ανοιχτούς χώρους ή σε δωμάτια με επαρκή αερισμό.

Η μεγαλύτερη άμεση περιβαλλοντική απειλή προέρχεται από την υπερβολική έκθεση σε χημικές ουσίες που περιέχουν φθόριο , από διαρροές αερίων και από διαρροές τοξικών καυσίμων ή ψυκτικών υγρών από κατεστραμμένο εξοπλισμό.

Στις 25 Ιουνίου, η εφημερίδα The Guardian ανέφερε ότι οι ιρανικές αρχές σχεδιάζουν να αναστείλουν οποιαδήποτε συνεργασία με την ΙΑΕΑ. Αυτό θα δυσκολέψει την παρακολούθηση των συνεπειών των επιθέσεων.

Γεωδίφης με πληροφορίες από  τον David Bressan/forbes.com

https://www.forbes.com/sites/davidbressan/2025/06/26/was-the-us-strike-on-irans-nuclear-facilities-dangerous-a-geologists-perspective/