Η κωακή εθιμογραφία κατά το μήνα Ιούνιο
Τον μήνα Ιούνιο οι αγρότες της Κω αρχίζουν το «αλώνεμα» (αλώνισμα) των σιτηρών, το «ξεχέρισμα», δηλαδή το φτυάρισμα και τίναγμα στον αέρα για να ξεχωρίσει το άχυρο από τον καρπό, το «ρεμόνισμα», δηλαδή το καθάρισμα του καρπού από τα σκύβαλα και το «σώρgιασμα».
Την ημέρα του Άη Γιαννιού, στις 24 Ιουνίου ραντίζουν τις συκιές με στάχτη για να μην πέσουν τα σύκα.
Το βράδυ της παραμονής του Άη Γιαννιού ανάβουν στο νησί- όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα- φωτιές, δηλαδή «τους φανούς του Άη Γιάννη», που τις πηδούν τρεις φορές βάζοντας μια μαύρη πέτρα στο κεφάλι τους και προσπαθούν να μην τους πέσει, ώσπου στο τέλος τη ρίχνουν στη φωτιά λέγοντας τα λόγια:
«Γύρω-γύρω το φανό και τον αποκέφαλο». Κι αυτό γίνεται για να μην τους πιάνει πονοκέφαλος. Καίνε ακόμη και το στεφάνι της Πρωτομαγιάς στον ίδιο φανό.
Αποβραδίς αρχίζει και η γνωστή σε πολλά μέρη της Ελλάδας μαντική γιορτή του «Κλήδονα». Σύμφωνα με το αρχαίο λεξικό των Liddel και Scott «κλήδων» είναι ο οιωνός, ο μαντικός ψίθυρος . Πρόκειται για επίκληση από την εποχή του Ομήρου, Ησίοδου, Ηροδότου . Ο κληδόνιος των Δία και Ερμή μπορεί του Εύμηλου τηρείτο από τους Κώους, διότι αυτοί έδιναν τις κληδόνες, δηλαδή τους οιωνούς στους ανθρώπους.
Το πανάρχαιο έθιμο του Κλήδωνα διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, και έχει να κάνει με τις άγαμες κοπέλες και την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Τα χριστιανικά χρόνια το έθιμο συνδέεται με τον Ιωάννη τον Πρόδρομο , ένα σημαντικό προφήτη που έλαβε το χάρισμα να δει τον Χριστό.
Ωστόσο τον 7ο αιώνα μ.Χ το έθιμο καταδικάστηκε μαζί με άλλα αρχαία τελετουργικά από σύνοδο, όμως τα δρώμενα κλήδονα παρέμειναν καθώς το έθιμο για τη γυναίκα όσο την κοινότητα και τους ανθρώπους της ήταν σημαντικό αφού αφορούσε καίρια θέματα της προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής κάθε τόπου.
Στην Κω τα λεύτερα κορίτσια συγκεντρώνονται σ’ ένα σπίτι και ρίχνουν από ένα «σημάδι» η κάθε μια (συνήθως χρυσαφικό) μέσα σ’ ένα δοχείο, που περιέχει το «αμίλητο νερό». Καθώς το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο μαντήλι, για να το αφήσουν στ’ άστρα όλη τη νύχτα, τα κορίτσια λένε το δίστιχο:
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’ Άη Γιαννιού τη χάρη
κι’ όποια’ χει ριζικό καλό να δώσει να το πάρει.»
Το πρωί της 24ης Ιουνίου και πριν ακόμη φέξει ο ήλιος, τα κορίτσια μαζεύονται και πάλι στο ίδιο μέρος και κάνουν το «άνοιγμα του κλήδονα» με απαγγελία του δίστιχου:
«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Άη Γιαννιού τη χάρη
κι’ όποια’ χει ριζικό καλό σήμερα να το πάρει».
Απαγγέλλονται επίσης και άλλα χαριτωμένα δίστιχα ερωτικά και σκωπτικά τραγούδια, εμπνευσμένα, με διάφορα υπονοούμενα. Γεμίζουν έπειτα το στόμα με το νερό από το δοχείο και καθώς στέκονται στο παράθυρο, περιμένουν να ακούσουν κάποιο όνομα ανδρικό.
Το πρώτο που θα ακούσουν πιστεύεται ότι θα είναι το όνομα του άνδρα που θα παντρευτούν, τότε τελειώνουν όλα!
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ιστορία της Νήσου Κω- Β.Χατζηβασιλείου,1990
2. Παιδί της Ρέας, τριλογία
3. Εγκυκλοπαίδεια Britannica
4.https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=klu/dwn